Η εφετινή επέτειος των 100 χρόνων από τη γέννησή του Λέοναρντ Μπερνστάιν είναι ακόμη μία αφορμή για να ανατρέξουμε στον μύθο του. Ο «Λένι» για τους φίλους παραμένει τωόντι «ζωντανός». Στις αναμνήσεις όσων τον θυμούνται ακόμη να λάμπει στο πόντιουμ ή να δίνει τηλεοπτικές διαλέξεις εκπαιδεύοντας το ευρύ κοινό κάθε ηλικίας στην κλασική μουσική. Στα ακούσματα εκείνων που τον «γνώρισαν» μέσα από την εξαιρετικά πλούσια δισκογραφία του και τις ερμηνείες του σε Συμφωνίες των Μάλερ, Μπετόβεν και Μπραμς. Σε κάθε νέο ανέβασμα του θρυλικού μιούζικαλ «West Side Story», σε κάθε επαναπροβολή του «Λιμανιού της Αγωνίας» (για τη μουσική του οποίου ήταν υποψήφιος για Οσκαρ). Στα κοινωνικο-πολιτικά αιτήματα για τα οποία παθιάστηκε.
Μέσα από αυτό το πρίσμα, οι δύο νέες κινηματογραφικές παραγωγές που ανακοινώθηκαν πρόσφατα με θέμα τη ζωή και το έργο του αναμένεται να προκαλέσουν έντονο ενδιαφέρον. Η πρώτη, με τίτλο «Bernstein», αναμένεται να γυριστεί το 2019 και θα έχει στο τιμόνι της σκηνοθεσίας όπως και στον ομώνυμο ρόλο τον Μπράντλεϊ Κούπερ, ενώ ο Στίβεν Σπίλμπεργκ υπογράφει την παραγωγή –οι οποίοι έχουν λάβει τα αποκλειστικά δικαιώματα να χρησιμοποιήσουν μουσικές συνθέσεις του Μπερνστάιν. Η δεύτερη, τιτλοφορούμενη «The American», με τον Τζέικ Τζίλενχαλ στον ρόλο του «Λένι» και τον ανερχόμενο Κάρι Φουκουνάγκα στη σκηνοθεσία, βασίζεται στη γνωστή βιογραφία του Χάμφρεϊ Μπάρτον. Παράλληλα, ο Σπίλμπεργκ ετοιμάζει κινηματογραφικό ριμέικ του «West Side Story». Με λίγα λόγια, διανύουμε έτος Μπερνστάιν.
Συνθέτης, αρχιμουσικός, συγγραφέας, παιδαγωγός, πιανίστας, ακτιβιστής, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν συνδύαζε πολλές ιδιότητες. Λαμπερή προσωπικότητα, είχε το χάρισμά να «παντρεύει» με τρόπο αξιοθαύμαστο την αίθουσα συναυλιών της λεγόμενης «σοβαρής μουσικής» με τον κόσμο του Μπρόντγουεϊ. Το όνομά του συνδέθηκε ιδιαίτερα με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, της οποίας υπήρξε επί μακρόν μουσικός διευθυντής, διαδεχόμενος τον «δικό μας» Δημήτρη Μητρόπουλο, για τον οποίο έτρεφε μεγάλο θαυμασμό και αγάπη. Στον χώρο της σύνθεσης καταπιάστηκε με πολλά διαφορετικά στυλ: συμφωνική μουσική, μπαλέτο, κινηματογραφική και θεατρική μουσική, χορωδιακά έργα, όπερα, οπερέτα, μουσική δωματίου αλλά και έργα για πιάνο, ενώ εποχή άφησαν οι περίφημες τηλεοπτικές διαλέξεις του που άρχισαν το 1954 και συνεχίστηκαν ως το τέλος της ζωής του.
Ο Λούις Μπερνστάιν (όπως ήταν αρχικά το όνομά του) γεννήθηκε στο Λόρενς της Μασαχουσέτης στις 25 Αυγούστου 1918. Παιδί εύπορων ουκρανοεβραίων μεταναστών, δειλό και φιλάσθενο, βρήκε διέξοδο στη μουσική και στα 16 του άλλαξε το όνομά του σε Λέοναρντ. Σύντομα η οικογένεια μετακόμισε στη Βοστώνη, όπου τελείωσε το σχολείο και σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων στο Χάρβαρντ. Η σοβαρή μουσική εκπαίδευσή του άρχισε στα 1939 στο φημισμένο Ινστιτούτο Curtis και το επόμενο καλοκαίρι γνώρισε τον θρυλικό Σεργκέι Κουσεβίτσκι, ο οποίος έγινε ο κύριος μέντοράς του στην πρώιμη φάση της καριέρας του.
Χάρη στην παρέμβαση του Κουσεβίτσκι, ο Αρτουρ Ροτζίνσκι, μουσικός διευθυντής, τότε, της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, έχρισε τον μόλις 25χρονο Μπερνστάιν βοηθό αρχιμουσικό, γεγονός που προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις. Στις 14 Νοεμβρίου 1943 και έχοντας ειδοποιηθεί μόλις ένα 24ωρο νωρίτερα, ο «Λένι» αντικατέστησε (χωρίς πρόβα) τον ασθενή Μπρούνο Βάλτερ σε μια συναυλία της ορχήστρας στο Κάρνεγκι Χολ, όπου διηύθυνε ένα εξαιρετικά δύσκολο πρόγραμμα με έργα Σούμαν, Βάγκνερ και Στράους. Την επομένη, οι «New York Times» τού αφιέρωσαν χώρο στην πρώτη σελίδα δίνοντας το έναυσμα για μια λαμπρή πορεία. Το 1958 ανέλαβε τη θέση του μουσικού διευθυντή της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1969.
Πέρα από τη μουσική του καριέρα, ο Μπερνστάιν ήταν ιδιαίτερα γνωστός για τη στράτευσή του στην υπόθεση της κοινωνικής αλλαγής. Την εποχή που σπούδαζε ακόμη στο Χάρβαρντ ή είχε μόλις αποφοιτήσει, βρέθηκε στο στόχαστρο του FBI για πιθανές σχέσεις με το κομμουνιστικό κίνημα, οι οποίες όμως δεν αποδείχθηκαν ποτέ. Οι πρώτες βιογραφίες του έτειναν να υποβαθμίσουν τις πολιτικές του απόψεις, αλλά αργότερα υποστηρίχθηκε –όχι άστοχα –πως η κοινωνικοπολιτική του οπτική αντικατοπτρίστηκε στο συνθετικό του έργο. Το 1965 συμμετείχε στη συναυλία «Stars for Freedom», στο πλαίσιο της πορείας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αλαμπάμα, ενώ υπήρξε ένθερμος ειρηνιστής στη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ.
Δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του, τον Οκτώβριο του 1988, μέσα από τις σελίδες των «New York Times» ο Μπερνστάιν κατηγόρησε τους αμερικανούς ψηφοφόρους και τους ηγέτες τους για απόλυτη προδοσία των αρχών επάνω στις οποίες ιδρύθηκε η χώρα. Πέθανε προτού ολοκληρώσει «Αυτό Το Ενα Σημαντικό Κομμάτι» που είχε περιγράψει στο τελευταίο γράμμα στον ατζέντη του. Δεν ήταν λίγοι όσοι υποστήριξαν πως έμεινε ανεκπλήρωτο όπως ακριβώς η επιθυμία του να δει τη φιλελεύθερη δημοκρατία να ανθίζει στις ΗΠΑ.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 26 Αυγούστου 2018.