Στα δεσμά του blockchain

Αν έχετε ακούσει για το bitcoin, το αμφιλεγόμενο, διαδικτυακό νόμισμα που «κυκλοφορεί» από το 2009, το πιο πιθανό είναι να έχετε μάθει για την εκτόξευση της αξίας του τους τελευταίους μήνες, να έχετε πληροφορηθεί ότι χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον στο dark web, δηλαδή στο Διαδίκτυο που δεν καταγράφεται από τις μηχανές αναζήτησης, για να αγοραστούν (όχι πάντοτε με νόμιμο τρόπο) μια σειρά από προϊόντα που συνήθως δεν είναι διαθέσιμα στην κανονική αγορά.

Είναι επίσης πιθανό να έχετε ακούσει ότι ο ιδρυτής του bitcoin και ειδικότερα της τεχνολογίας πίσω από αυτό παραμένει ανώνυμος. Διότι, αν και πέρυσι ο Αυστραλός Κρεγκ Στίβεν Ράιτ ισχυρίστηκε δημοσίως –ταυτοχρόνως στο BBC, στον «Economist» και στο περιοδικό «GQ» –ότι εκείνος εφηύρε το bitcoin, οι προθέσεις και η ειλικρίνειά του τελούν εν αμφιβόλω.

Ωστόσο, λιγότερο πιθανό είναι να έχετε ακούσει πολλά για την τεχνολογία πίσω από το bitcoin, το λεγόμενο blockchain. Πρόκειται για μια λιγότερο διάσημη κατάσταση, μια πλατφόρμα διαχείρισης δεδομένων και κρυπτογράφησης που επιτρέπει στα εικονικά νομίσματα, όπως είναι το bitcoin, να λειτουργούν χωρίς τη μεσολάβηση κάποιας κεντρικής τράπεζας ή άλλου. To ενδιαφέρον είναι ότι στα τέλη του περασμένου Ιουνίου, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Financial Times», επτά μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες ανέθεσαν στην IBM τη δημιουργία μιας πλατφόρμας βασισμένης στο blockchain για να την αξιοποιήσουν σε ζητήματα χρηματοδότησης του εμπορίου. H Deutsche Bank, η HSBC, η KBC, η Natixis, η Rabobank, η Société Générale και η UniCredit προτίθενται να αξιοποιήσουν αυτήν την τεχνολογία στο πεδίο των διασυνοριακών συναλλαγών μεταξύ μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αυτοματοποιώντας την. Η είδηση αυτή έχει τη σημασία της, καθώς είναι η πρώτη φορά που η τεχνολογία του blockchain υιοθετείται τόσο συντονισμένα και αποφασιστικά από το επίσημο τραπεζικό σύστημα στην Ευρώπη, έστω και σε μια δραστηριότητα που δεν αποτελεί άμεση προτεραιότητα για αυτό.

Βεβαίως, η χρήση του blockchain λέγεται ότι αποτελούσε μέρος και του διαβόητου Plan X, του σχεδίου εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, που κατάρτισε ο Γιάνης Βαρουφάκης το 2015, για την περίπτωση κατάρρευσης των διαπραγματεύσεων με τους εταίρους. Σύμφωνα με τη σχετική φημολογία και τα δημοσιεύματα, ο τότε υπουργός Οικονομικών θεωρούσε εκείνη την περίοδο ότι ήταν εφικτό να δημιουργηθεί ένα ολόκληρο εναλλακτικό σύστημα πληρωμών μιας χώρας έχοντας ως βάση ένα πειραματικό σύστημα –το οποίο φυσικά δεν είχε ποτέ χρησιμοποιήσει καμία άλλη χώρα επισήμως, ούτε καν κάποια κεντρική τράπεζα.

Μάλιστα, το ίδιο το bitcoin, όπου εφαρμόζεται κατεξοχήν η τεχνολογία blockchain, παρουσίαζε το 2015 τεράστιες αυξομειώσεις στην αξία του: τον Νοέμβριο του 2013 έφτασε τα 1.242 δολάρια, για να πέσει στα 224 τον Ιανουάριο του 2015 και να ξανανέβει στα 490 τον Νοέμβριο του 2015. Στην πραγματικότητα, και ανεξάρτητα από το εάν η χρήση του blockchain ήταν μέρος του Plan X, η εισαγωγή της τεχνολογίας αυτής στα επίσημα οικονομικά μιας χώρας σε εκείνη τη φάση θα αποτελούσε ένα πείραμα υψηλότατου ρίσκου –στα όρια της επιβίβασης στο τρενάκι του τρόμου.

Τι ακριβώς είναι, όμως, το blockchain; Το blockchain δεν έχει σχέση μόνο με τα χρηματοοικονομικά, είναι μια κατά πολύ ευρύτερη τεχνολογία που μπορεί να βρει εφαρμογή σε περισσότερα πεδία, ιδιαίτερα εκεί όπου υπάρχουν κάποιοι πόροι οι οποίοι πρέπει κάπως να μοιραστούν. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο «βιβλίο συναλλαγών» το οποίο είναι προσβάσιμο από όλα τα μέρη που το αποδέχονται ως μέσο συναλλαγών και δεν ελέγχεται από κάποιο άτομο, από κάποιο ίδρυμα ή από κάποια επιχείρηση. Ακριβώς επειδή είναι προσβάσιμο από όλα τα μέρη (με κρυπτογραφημένο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται η ανωνυμία των συναλλασσόμενων, άρα και να αποφεύγεται η μεροληψία) έχει την ιδιότητα να αυτορυθμίζεται, αξιοποιώντας μόνο μαθηματικά μοντέλα, χωρίς ανθρώπινη (κρατική ή άλλη) παρέμβαση.

Επί της ουσίας, ο συγκεκριμένος κώδικας έχει την ιδιότητα να κάνει από μόνος του την πιο «δίκαιη» μοιρασιά μεταξύ του οποιουδήποτε πράγματος, χωρίς να λαμβάνει υπόψη εξωγενείς παράγοντες. Πρόκειται για μια πρακτική που, ειδικά στο πεδίο του νομίσματος, βρίσκει σοβαρό αντίλογο –σε σχέση με εξωτερικές συνθήκες που καθιστούν επιτακτικές εξωτερικές πολιτικές παρεμβάσεις. Πώς θα λειτουργήσει ένα ψηφιακό νόμισμα σε καιρό αναταραχής ή πολέμου; Είναι τόσο σοφός ο αλγόριθμος; Δεν υπάρχει ακόμη ασφαλής απάντηση για αυτά τα ερωτήματα.

Παρά τις διαφωνίες, ακριβώς όπως και το Διαδίκτυο, το blockchain είναι ανοιχτό να χρησιμοποιηθεί από τον οποιονδήποτε στον κόσμο και να προσαρμοστεί σε οποιαδήποτε εργασία, νομισματική ή άλλη. Πράγμα που το καθιστά εξαιρετικά χρήσιμο σε δραστηριότητες που σχετίζονται με το εμπόριο, με τις προμήθειες και με την υγεία. Επί της ουσίας, όσοι αποδέχονται τις συναλλαγές μέσω blockchain, αποδέχονται την ίδια «συνθήκη», ότι οι συγκεκριμένοι μαθηματικοί τύποι θα χρησιμοποιηθούν για να μοιράσουν τους όποιους πόρους, χωρίς κανένας τρίτος να έχει τη δυνατότητα να παρέμβει. Πρόκειται για μια διαδικασία αντίστοιχη με την υπογραφή ενός συμβολαίου.

Περισσότερες από πενήντα τράπεζες ανά τον κόσμο «τρέχουν» σε πειραματικό στάδιο εφαρμογές blockchain, όπως αντιστοίχως οι μεγάλες επιχειρήσεις τεχνολογίας, η Microsoft, η ΙΒΜ και η Google. Μόνο το 2015 ένα αξιοσημείωτο ποσό ύψους 1 δισ. δολαρίων διοχετεύθηκε από επενδυτές σε startups που αξιοποιούν το blockchain. Οι αναλυτές της βρετανικής επενδυτικής τράπεζας Santander InnoVentures υπολογίζουν ότι έως το 2022 οι εφαρμογές του blockchain θα μπορούν να εξοικονομήσουν για τις τράπεζες ένα ποσό ύψους 20 δισ. δολαρίων ετησίως.

Προφανώς αυτό μπορεί να σημαίνει πολλά για την εργασία στον τραπεζικό τομέα, για τους νομικούς συμβούλους των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και βεβαίως για τους brokers των funds. Καθώς φαίνεται, τα ρομπότ δεν θα πάρουν τη δουλειά μόνο των βιομηχανικών εργατών.

Ισως ακόμη και σήμερα, εννέα χρόνια μετά την επινόηση του blockchain, η πλήρης και αρρύθμιστη εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής ακούγεται ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, το σημαντικό είναι ότι η δυνατότητα υπάρχει. Η αποτελεσματικότητα, η ασφάλεια, η διαφάνεια και η ιδιωτικότητα είναι σαφές ότι εξασφαλίζονται. Η ειρωνεία, μάλιστα, της ιστορίας είναι ότι δεν γνωρίζουμε το όνομα και το πρόσωπο εκείνου που επινόησε μια τεχνολογία με αυτά τα χαρακτηριστικά.

Γνωρίζουμε μόνο το ψευδώνυμο Σατόσι Νακαμότο, με το οποίο υπέγραψε το περίφημο άρθρο που ανακοίνωνε και εξηγούσε την τεχνολογία blockchain, το οποίο δημοσιεύθηκε στο newsletter περί κρυπτογράφησης «The Cryptography Mailing List» στις 30 Οκτωβρίου 2008.

Οπότε, τα ζητήματα που απομένουν να διευθετηθούν έχουν περισσότερο σχέση με τις κοινωνικές δομές, με την πολιτική οικονομία, με τη μορφή της εργασίας, με τον μετασχηματισμό των αγορών από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Προφανέστατα, πρόκειται για θέματα που δεν γνωρίζουν από εύκολες ή ανώδυνες λύσεις. Γι’ αυτό και η συζήτηση παραμένει σε μεγάλο βαθμό θεωρητική.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 30 Ιουλίου 2017.