Το θηρίο μέσα στην ψυχή

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ
Ο άρχοντας των μυγών
Μετάφραση Ρένα Χατχούτ.
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016,
σελ. 272, τιμή 14,84 ευρώ

Εχουν περάσει 60 και πλέον χρόνια από τότε που πρωτοκυκλοφόρησε ο Αρχοντας των μυγών, το πρώτο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, και το βιβλίο εξακολουθεί να διαβάζεται από εκατομμύρια αναγνώστες σε όλον τον κόσμο, να διδάσκεται στα σχολεία και να έχει επισκιάσει τα κατοπινά έργα του –μολονότι διόλου ασήμαντα. Εξαιτίας αυτού του βιβλίου μπορεί κανείς να εντάξει τον Γκόλντινγκ στους σύγχρονους κλασικούς. Είναι μυθιστόρημα αναφοράς για τη διεθνή μεταπολεμική πεζογραφία αλλά και ανάγνωσμα που θα μπορούσε να έχει γραφτεί σήμερα.

Οι γενικολογίες περιττεύουν όταν εισέρχεται κανείς στο πεδίο της πρωτοτυπίας. Και φυσικά όταν το αποτέλεσμα υπερβαίνει την αρχική πρόθεση του συγγραφέα. Ο Γκόλντινγκ θέλησε να γράψει μια μεταμφιεσμένη παρωδία των περιπετειωδών αναγνωσμάτων δευτέρας διαλογής για παιδιά. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε τις προσδοκίες του. Κατάφερε να μας δώσει ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα για την ανθρώπινη φύση, για τη βία, την αθωότητα και τη σύγκρουση ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό χρησιμοποιώντας ένα εξαιρετικό εύρημα: επέλεξε ως πρωταγωνιστές του βιβλίου του αντί για ενηλίκους μια συντροφιά παιδιών τα οποία έχουν –ή πιο σωστά αποκτούν –τα γνωρίσματα των μεγάλων. Και αυτό συμβαίνει όχι επειδή έτσι γεννήθηκαν αλλά γιατί οι συνθήκες τα μεταβάλλουν πρώιμα σε κακέκτυπα της κοινωνίας των ενηλίκων.

Το εύρημα τούτο ωστόσο, όπως και η επιλογή του αφηγηματικού περιβάλλοντος, δεν είναι τα μόνα ειδοποιά γνωρίσματα του βιβλίου. Οι πεζογραφικές του αρετές ανταποκρίνονται στις προϋποθέσεις του μυθιστορήματος πρώτης γραμμής: στην αντιπροσωπευτικότητα και στην ανάπτυξη των χαρακτήρων που προκύπτουν από τη δράση και την αφηγηματική ροή, και σε εκείνο που αποτελεί τη μείζονα προϋπόθεση της καλής λογοτεχνίας, την ατμόσφαιρα και την περιγραφική δύναμη του συγγραφέα. Αρετές που καθιστούν ένα μυθιστόρημα κλασικό.

Ο Γκόλντινγκ δεν μας μεταφέρει στην εποχή αλλά δεν είναι δύσκολο να τη φανταστεί κανείς: βρισκόμαστε ακόμη στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ενα αεροπλάνο γεμάτο παιδιά πέφτει (εικάζει κανείς ότι έχει καταρριφθεί) σε ένα ακατοίκητο νησί. Τα παιδιά αποτελούνται από δύο ομάδες. Στην πρώτη περιλαμβάνονται τα μικρότερα (γύρω στα έξι χρόνια του το καθένα) και στη δεύτερη τα μεγαλύτερα (μεταξύ δέκα και δώδεκα ετών). Από τη δεύτερη ομάδα έχουμε και τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος: τον Ραλφ, που διακρίνεται από τα ηγετικά του προσόντα, δηλαδή την ικανότητά του να συντονίζει και να καθοδηγεί, τον Πίγκι, τον διοπτροφόρο, τον παχύ και ορθολογιστή (ένα είδος πρώιμου διανοουμένου με άλλα λόγια), τον ενστικτώδη, παρορμητικό και βίαιο Τζακ, και τέλος τον Σάιμον, τον πιο περίπλοκο, αινιγματικό και βαθύ χαρακτήρα του μυθιστορήματος.

Σύντομα τα παιδιά διαπιστώνουν ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι στο νησί. Αποφασίζουν να οργανωθούν για να επιβιώσουν και επιλέγουν για αρχηγό τους τον συνετό και ικανό Ραλφ. Δημιουργούν μάλιστα και ένα άτυπο «κοινοβούλιο» για να συζητούν και να παίρνουν αποφάσεις. Στο νησί υπάρχει ένα μικρό βουνό. Εκεί ανάβουν μια φωτιά, την οποία αποφασίζουν να την κρατούν άσβεστη ώσπου να τους εντοπίσει κάποιο περαστικό πλοίο.

Τότε όμως παρουσιάζεται ένας μεγάλος κίνδυνος. Στο νησί αυτό «ζει» ένα θηρίο που τους απειλεί και τους προκαλεί μεγάλη ανησυχία στην αρχή και ανεξέλεγκτο φόβο στη συνέχεια. Αρχίζουν να αμφισβητούν τις ηγετικές ικανότητες του Ραλφ, με επικεφαλής τον Τζακ που δημιουργεί τη δική του ομάδα, η οποία συνεχώς μεγαλώνει. Τα παιδιά νομίζουν ότι ο δυναμισμός και η βιαιότητά του είναι η μόνη τους ασπίδα προστασίας από το τέρας κι εγκαταλείπουν ένα ένα τον Ραλφ. Μεταβάλλονται έτσι σε αρχέγονους κυνηγούς που σκοτώνουν γουρούνια με αυτοσχέδια ακόντια. Εξαιτίας του παροξυσμού της βίας και του αίματος που τα έχει κυριεύσει δεν αργούν να στραφούν εναντίον των ελάχιστων πλέον που έχουν μείνει πιστά στον Ραλφ.

Ο ευαίσθητος και αινιγματικός Σάιμον προσπαθεί να καταλάβει ποιο είναι το θηρίο που τους απειλεί. Μόλις το αντιλαμβάνεται, υφίσταται για λίγο απώλεια συνείδησης: το αληθινό θηρίο βρίσκεται μέσα στην ψυχή των παιδιών. Μόλις συνέρχεται ανεβαίνει στην κορυφή του βουνού όπου διαπιστώνει ότι αυτό που τα άλλα παιδιά είχαν εκλάβει ως θηρίο δεν ήταν παρά το αποσυντεθειμένο πτώμα ενός στρατιώτη. Οταν επιστρέφει από το βουνό, η ομάδα του Τζακ νομίζει ότι εκείνος είναι το θηρίο και τον σκοτώνει. Από τη μανία των παιδιών-κυνηγών δεν γλιτώνει ούτε ο Πίγκι –που κι αυτόν τον σκοτώνουν.

Τώρα οι μικροί άγριοι βάζουν στο στόχαστρο τον Ραλφ. Θέλουν κι εκείνον να τον σκοτώσουν. Φτάνοντας σ’ ένα μέρος που νομίζουν ότι το χρησιμοποιεί ως κρησφύγετο του βάζουν φωτιά, η οποία σύντομα εξαπλώνεται παντού. Το νησί φλέγεται. Από κάποιο περαστικό πλοίο βλέπουν τους καπνούς κι ένας αξιωματικός αποβιβάζεται στο νησί. Τα παιδιά έχουν σωθεί και ο Ραλφ γλιτώνει από τη μανία τους. Είναι όμως πλέον παιδιά; Ο Ραλφ θρηνεί όχι μόνο για την απώλεια των δύο φίλων του, του Πίγκι και του Σαμ, αλλά, όπως πολύ ωραία το λέει ο Γκόλντινγκ, και για «το τέλος της αθωότητας» και «το σκοτάδι της ανθρώπινης καρδιάς».

Εύκολα ο αναγνώστης συλλαμβάνει τον αλληγορικό χαρακτήρα και το συμβολικό περιεχόμενο του μυθιστορήματος. (Δεν είναι συμπτωματικό το ότι γράφτηκε λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που στοίχισε στην ανθρωπότητα 50.000.000 νεκρούς και ανείπωτες καταστροφές.) Τα υπαρξιακά και μεταφυσικά ερωτήματα για το ποια είναι η ανθρώπινη φύση και ποια η φύση του Κακού συνιστούν μέρος του συμβολικού του περιεχομένου, όπως και τα όσα αφορούν τους αρχέγονους φόβους των ανθρώπων, που όταν εκδηλωθούν τους οδηγούν στην αλόγιστη βία και στην αλληλοεξόντωση. Η ζωή χάνει τη σημασία της και μεταβάλλεται σε εφιαλτικό παραμύθι, όπου το θύμα μετατρέπεται σε θύτη και τα πρόβατα μεταμορφώνονται σε λύκους.

Ο Αρχοντας των μυγών είναι από τα κορυφαία μεταπολεμικά μυθιστορήματα. Δικαίως έχει επισκιάσει, κατά τη γνώμη μου, τα υπόλοιπα –διόλου ευκαταφρόνητα, ωστόσο –βιβλία του Γκόλντινγκ.