Σε νέα Συρία εξελίσσεται ήδη η Λιβύη, ενώ οι πιο απαισιόδοξοι αναλυτές φοβούνται ότι κινδυνεύει να καταλήξει μια Σομαλία της Μεσογείου: άναρχη, βυθισμένη στις φυλετικές συγκρούσεις, παραδομένη στις μαφίες, εξαγωγός τρομοκρατίας. Την ώρα που η προσοχή της διεθνούς κοινότητας ήταν στραμμένη στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία, η Λιβύη κατέρρεε ώσπου έφθασε στην πλήρη ακυβερνησία. Η χαοτική κατάσταση ωφέλησε περισσότερο το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) που άπλωσε τα πλοκάμια του και στη Λιβύη. Ηδη υπάρχουν περιοχές της χώρας που ελέγχονται από το ISIS, το οποίο έχει αναλάβει την ευθύνη για σειρά τρομοκρατικών ενεργειών, με πιο «εντυπωσιακό» τον αποκεφαλισμό 21 αιγυπτίων κοπτών χριστιανών σε μια παραλία, βάφοντας τη θάλασσα με το αίμα των θυμάτων. Οι τζιχαντιστές απέχουν πλέον 200 χλμ. από την Κρήτη και στο βίντεο του αποκεφαλισμού των κοπτών απείλησαν ευθέως την Ευρώπη.
Επίσης από τη Λιβύη αναχωρούν οι βάρκες που μεταφέρουν παράνομα πρόσφυγες και μετανάστες από την Αφρική και τη Συρία στην Ευρώπη, κυρίως στην Ιταλία. Με δεδομένο το κενό εξουσίας στη χώρα, δεν είναι τυχαίο που οι λαθρέμποροι κάνουν χρυσές δουλειές: τις έξι πρώτες εβδομάδες του 2015 περισσότερα από 5.300 άτομα πέρασαν παράνομα στην Ιταλία –το οποίο ισοδυναμεί με αύξηση 60% σε σχέση με το ίδιο διάστημα πέρυσι.
Τρεις λιβυκές επαρχίες μέρος του «χαλιφάτου»
Ο αρχηγός του ISIS Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι αναγνωρίζει σήμερα τρεις επαρχίες της Ανατολικής Λιβύης ως μέρος του «χαλιφάτου»: την Κυρηναϊκή (Μπάρκα), την Τριπολίτιδα και τη Φεζάν, με πρωτεύουσα την Ντέρνα, μια πόλη 100.000 κατοίκων της Κυρηναϊκής. Η διασύνδεση έγινε ως εξής: από την αρχή του συριακού εμφυλίου οι Λίβυοι και οι Τυνήσιοι κατατάσσονταν στον ISIS ενώ οι Αλγερινοί και οι Μαροκινοί στο Μέτωπο Αλ Νούσρα που πρόσκειται στην Αλ Κάιντα. Πολλοί από τους Λίβυους που πήγαν στη Συρία να πολεμήσουν κατάγονταν από την Ντέρνα. Κάποια στιγμή η ηγεσία του ISIS έστειλε δύο αντιπροσώπους της στην Ντέρνα, έναν Ιρακινό και έναν Υεμενίτη. Ωσπου τον περασμένο Οκτώβριο η τοπική οργάνωση Συμβούλιο Σούρας Ισλαμιστικής Νεολαίας δήλωσε πίστη στο Ισλαμικό Κράτος και παρήλασε στην Ντέρνα με οχήματα «ισλαμικής αστυνομίας» παρόμοια με εκείνα στη Ράκα, την πρωτεύουσα του «χαλιφάτου» στη Συρία. Σύντομα ακολούθησαν οι δύο άλλες επαρχίες.
Την περασμένη εβδομάδα μαχητές του ISIS κατέλαβαν δύο κρατικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς, έναν τηλεοπτικό και το πανεπιστήμιο στη Σύρτη, καθώς και μεγάλα τμήματα της παραθαλάσσιας αυτής πόλης της Κεντρικής Λιβύης που ήταν γενέτειρα του συνταγματάρχη Καντάφι. Λίγες ημέρες νωρίτερα είχαν καταλάβει την πόλη Νουφαλίγια, 130 χλμ. ανατολικά της Σύρτης.
Παράλληλα η ακραία ισλαμιστική οργάνωση Ανσάρ αλ Σαρία (υπεύθυνη, μεταξύ άλλων, για την επίθεση στο αμερικανικό προξενείο της Βεγγάζης κατά την οποία σκοτώθηκε ο αμερικανός πρέσβης Κρίστοφερ Στίβενς το 2012) άρχισε να συνάπτει σχέσεις με το ISIS. Τζιχαντιστές της Ανσάρ αλ Σαρία περνούν στις τάξεις του ISIS. Η έλξη που τους ασκεί οφείλεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, στις επιτυχίες του ISIS σε Συρία και Ιράκ και στη γρήγορη εξάπλωσή του στη Λιβύη.
«Η Λιβύη έχει τα χαρακτηριστικά για να εξελιχθεί πιθανώς τόσο άσχημα όσο το Ιράκ και η Συρία» δήλωσε ο απεσταλμένος του ΟΗΕ στη Λιβύη Μπερναρντίνο Λεόν. «Η διαφορά είναι ότι η Λιβύη βρίσκεται πιο κοντά στην Ευρώπη».
Ως σήμερα το ISIS έχει αναλάβει την ευθύνη για τις επιθέσεις στις πρεσβείες της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων στην Τρίπολη τον Νοέμβριο, για την επίθεση στο «Corinthia Hotel» –το μοναδικό πλέον ξενοδοχείο της λιβυκής πρωτεύουσας που εξυπηρετεί ξένους επιχειρηματίες και στελέχη του ΟΗΕ –κατά την οποία σκοτώθηκαν 10 άτομα, καθώς και για τη δολοφονία 14 στρατιωτών και δύο τυνήσιων δημοσιογράφων.
«Σήμερα μπορεί ακόμη να ηττηθεί»
Τον Ιανουάριο μαχητές του ISIS εισέβαλαν σε οίκημα όπου διέμεναν Αιγύπτιοι που εργάζονται στη Λιβύη, ξεχώρισαν τους κόπτες χριστιανούς από τους μουσουλμάνους και τους συνέλαβαν ομήρους. Την περασμένη εβδομάδα δόθηκε στη δημοσιότητα βίντεο που δείχνει τους 21 κόπτες ντυμένους στα πορτοκαλί να περπατούν σε παραλία, να γονατίζουν και να τους αποκεφαλίζουν τζιχαντιστές ντυμένοι στα μαύρα. Λέγεται ότι μετά τους βομβαρδισμούς εναντίον στόχων του ISIS στην Ντέρνα που πραγματοποίησε η Αίγυπτος ως αντίποινα οι τζιχαντιστές συνέλαβαν άλλους 35 Αιγύπτιους στη Λιβύη.
«Προς το παρόν η Λιβύη δεν μετατρέπεται ουσιαστικά σε τμήμα του χαλιφάτου αλλά σε ένα ασφαλές καταφύγιο για τρομοκράτες. Οπως έχουν τα πράγματα σήμερα, άλλες οργανώσεις όπως η Ανσάρ αλ Σαρία είναι πιο δημοφιλείς στους Λίβυους απ’ όσο το ISIS» λέει στο «Βήμα» ο λιβυκής καταγωγής δρ Καρίμ Μεζράν από το Κέντρο Ραφίκ Χαρίρι για τη Μέση Ανατολή του Atlantic Council στην Ουάσιγκτον. Και εξηγεί: «Το γεγονός ότι οι κάτοικοι της Ανατολικής Λιβύης είναι πιο πιστοί μουσουλμάνοι από τους υπόλοιπους συμπατριώτες τους δεν σημαίνει αυτομάτως ότι όλοι τους αποδέχονται το Ισλαμικό Κράτος στην περιοχή τους».

«Βεβαίως, μαχητές της Ανσάρ αλ Σαρία θα μπορούσαν να περάσουν μαζικά στις τάξεις του ISIS, αλλά σήμερα ο αριθμός τους δεν είναι πολύ μεγάλος. Σε έξι μήνες από σήμερα ενδεχομένως να ισχύει το αντίθετο, αλλά προς το παρόν το ISIS παραμένει ένα μικρό κίνημα στη Λιβύη, μια μικρή ομάδα μαχητών. Αν όμως η κατάσταση συνεχιστεί, όλα είναι πιθανά. Είναι αλήθεια ότι η τάση είναι το ISIS να εξαπλώνεται στη Λιβύη. Σήμερα μπορεί ακόμη να ηττηθεί στη χώρα, αλλά αν η τάση αυτή δεν ανακοπεί, η διεθνής κοινότητα πρέπει να προετοιμαστεί για όλα τα ενδεχόμενα» καταλήγει ο κ. Μεζράν.
Τζέισον Πακ, ερευνητής της Ιστορίας της Λιβύης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ
«Η στρατιωτική επέμβαση της Δύσης θα ενέτεινε το χάος»
Η Λιβύη είναι ένας τεράστιος εξαγωγέας τρομοκρατίας, όπλων και παράνομων μεταναστών στην Ευρώπη. Είναι μια αποσταθεροποιητική δύναμη στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή, λέει ο Τζέισον Πακ, ερευνητής της Ιστορίας της Λιβύης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στην Αγγλία. Σε συνέντευξή του στο «Βήμα» τονίζει ότι η Λιβύη αποτελεί πλέον ένα ασφαλές καταφύγιο για το ISIS. Ο κ. Πακ απεύχεται τυχόν στρατιωτική επέμβαση της Δύσης στη χώρα, γιατί αυτό θα ενέτεινε το χάος, και δηλώνει υπέρ μιας προσπάθειας να ενωθούν οι μετριοπαθείς παράγοντες.
–Πώς κατάφερε το Ισλαμικό Κράτος να εξαπλωθεί στη Λιβύη;
«Με τον ίδιο τρόπο που εξαπλώθηκε αλλού: όταν ομάδες τζιχαντιστών που πολεμούσαν τον Μπασάρ αλ Ασαντ πέρασαν στο Ιράκ και σημείωσαν αποφασιστικές νίκες κατά του καθεστώτος του Νούρι αλ Μαλίκι, εντυπωσίασαν τον κόσμο και απέκτησαν έναν μεσσιανικό αέρα. Ο κόσμος εντυπωσιάστηκε από το μήνυμά τους που ήταν διαφορετικό από εκείνο της Αλ Κάιντα: στόχος τους είναι να κυβερνήσουν εδάφη και να αντικαταστήσουν το κράτος, όχι απλώς να πραγματοποιήσουν τρομοκρατικές ενέργειες. Αυτό είναι ένα ελκυστικό μήνυμα για τις ομάδες στη Λιβύη οι οποίες, μετά την πτώση του Καντάφι, αντιτίθενται σε κάθε μορφή διακυβέρνησης και προσπαθούν να ελέγξουν τις περιοχές τους. Πάρτε για παράδειγμα την Ντέρνα όπου για δύο ή τρία χρόνια πριν από την εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους, τοπικές ομάδες τζιχαντιστών προσπαθούσαν να κρατήσουν την κυβέρνηση έξω από τις υποθέσεις τους και να διοικούν οι ίδιες την περιοχή τους. Ηταν λοιπόν φυσικό γι’ αυτούς να συνταχθούν με το Ισλαμικό Κράτος. Το κλειδί για την απάντηση στο ερώτημά σας είναι να εξετάσουμε προσεκτικά πώς οι υπάρχουσες τζιχαντιστικές οργανώσεις στη Λιβύη ευθυγραμμίστηκαν με το Ισλαμικό Κράτος και όχι αν ιδρύθηκαν νέες τζιχαντιστικές οργανώσεις».
–Τμήματα της Λιβύης αποτελούν την τελευταία εδαφική προσθήκη στο «χαλιφάτο»;
«Ορθότερο είναι να πούμε ότι η Λιβύη αποτελεί μία ακόμη ασφαλή βάση για το ISIS».
– Πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση; Περισσότερες βομβιστικές επιθέσεις;
«Θα πραγματοποιούν επιθέσεις μόνο όταν εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Αν η Αίγυπτος συνεχίζει να επεμβαίνει στη Λιβύη, υποστηρίζοντας την αντι-ισλαμική του στρατηγού Χαφτάρ, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν επιθέσεις ως αντίποινα».
–Γιατί η Δύση δεν κάνει τίποτε σοβαρό για να βοηθήσει τη Λιβύη;
«Δεν θα έλεγα ότι δεν κάνουμε τίποτε –δεν θα ήταν δίκαιο -, δεν δίνουμε όμως αρκετή προτεραιότητα. Προσπαθούμε να μεσολαβήσουμε για μια λύση συμβιβασμού ανάμεσα στις διάφορες πλευρές αλλά πολλές από αυτές αντιτίθενται σε μια συμβιβαστική λύση. Δεν διαθέτουμε αρκετά μέσα πίεσης για να κάνουμε περισσότερα εκτός από το να χρησιμοποιήσουμε τη διπλωματία προκειμένου να εκτοπίσουμε τους αποσταθεροποιητικούς εξωτερικούς παράγοντες, όπως την Αίγυπτο».
–Πώς θα μπορούσε να σταθεροποιηθεί η χώρα δεδομένου ότι προστέθηκε πλέον και ο παράγοντας Ισλαμικό Κράτος;
«Αυτό στην πραγματικότητα θα μπορούσε να βοηθήσει τη σταθεροποίηση της Λιβύης διότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν συνασπισμό ανάμεσα στους μετριοπαθείς ισλαμιστές και τους αντι-ισλαμιστές εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Τα συμφέροντα των κατοίκων της Μισράτα, όπως και άλλων, απειλούνται από την αυτή την εξέλιξη. Δεν εννοώ ότι είμαι αισιόδοξος πως θα συμβεί κάτι τέτοιο, απλώς ότι θα μπορούσε να συμβεί. Και είναι βέβαιον ότι υπέρ αυτού θα συνηγορούσα».
–Το Ισλαμικό Κράτος είχε μέχρι πρότινος παρουσία σε χώρες όπου οι σουνίτες ανταγωνίζονται τους σιίτες. Η Λιβύη είναι αμιγώς σουνιτική αλλά παρ’ όλα αυτά τo ISIS έχει απήχηση. Πώς το εξηγείτε;
«Η απήχησή του συνίσταται στο ότι κυβερνάει περιοχές και κρατάει έξω από αυτές την κεντρική κυβέρνηση που είναι ανίκανη και θεωρείται διεφθαρμένη. Αυτό είναι πολύ ελκυστικό για ορισμένους. Αλλωστε δεν έχει πραγματικά να κάνει με τη διάσταση σουνίτες – σιίτες. Ναι, συναισθηματικά είναι εύκολο να ριζοσπαστικοποιηθεί ο κόσμος εναντίον των σιιτών. Αλλά στη Λιβύη ριζοσπαστικοποιήθηκαν εναντίον των πρώην οπαδών του Καντάφι ή εναντίον ανθρώπων που δεν είναι από την περιοχή ή τη φυλή τους. Υπάρχουν λοιπόν άλλοι άξονες γύρω από τους οποίους μπορεί να προκληθεί η ριζοσπαστικοποίηση».
ΔΑΝΙΑ – ΣΥΡΙΑ – ΙΡΑΚ
Επενδύοντας στη διασπορά του φόβου απ’ τη Μοσούλη ως την Κοπεγχάγη
Την ώρα που το Ισλαμικό Κράτος εξαπλώνεται εκτός Μέσης Ανατολής, δεν χάνει από την ορμή του στη Συρία και στο Ιράκ. Την περασμένη εβδομάδα κατέλαβε την πόλη Αλ Μπαγκντάντι στο Ιράκ, όπου μάλιστα συνέλαβε και έκαψε ζωντανά 45 άτομα, κυρίως μέλη των ιρακινών σωμάτων ασφαλείας. Η Αλ Μπαγκντάντι ήταν μία από τις ελάχιστες πόλεις που παρέμεναν υπό τον έλεγχο της ιρακινής κυβέρνησης στη σουνιτική επαρχία Ανμπάρ.
Παράλληλα, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, ετοιμάζεται μια κοινή ιρακινή και κουρδική δύναμη 25.000 ανδρών για να ανακαταλάβει τη Μοσούλη από το Ισλαμικό Κράτος. Η επιχείρηση θα ξεκινήσει τον Απρίλιο ή τον Μάιο και δεν έχει γίνει ακόμη σαφές αν θα χρειαστεί και ένας μικρός αριθμός αμερικανών στρατιωτικών συμβούλων για να τη συντονίσει. Αν όμως δεν είναι όλα έτοιμα για να ξεκινήσει τον Μάιο, θα πιάσουν οι ζέστες και θα αναβληθεί για μετά το καλοκαίρι.
Τέλος, το Ισλαμικό Κράτος συνεχίζει να αποτελεί «έμπνευση» για μοναχικούς λύκους-τζιχαντιστές στην Ευρώπη. Είναι πολύ δύσκολο να προστατευθούν οι Ευρωπαίοι από μια τέτοια απειλή, που μπορεί να πλήξει οποτεδήποτε οποιονδήποτε μαλακό στόχο. Η αντίδραση είναι συνήθως πανικός και περισσότερη αστυνόμευση. Από αυτό το μοντέλο δεν ξέφυγε η Δανία, το τελευταίο πεδίο δράσης μοναχικού λύκου.
Αν και τρομοκρατική επίθεση είχε να συμβεί στη χώρα περισσότερα από 20 χρόνια, μετά τα γεγονότα του περασμένου Σαββάτου η κυβέρνηση ανακοίνωσε τεράστια ενίσχυση των υπηρεσιών πληροφοριών και ασφαλείας. Ο 22χρονος Ομάρ αλ Χουσεΐν, γεννημένος στη Δανία από παλαιστίνιους γονείς, ήταν μικροεγκληματίας που ριζοσπαστικοποιήθηκε στη φυλακή (εκτίοντας διετή ποινή για μαχαίρωμα). Επέλεξε συμβολικούς στόχους –μια συζήτηση για την ελευθερία του λόγου και μια συναγωγή –στους οποίους εισέβαλε και σκότωσε δύο άτομα προτού σκοτωθεί από σφαίρες αστυνομικών. Πιστός στην ιδεολογία του ISIS, ο Αλ Χουσεΐν ήταν πεπεισμένος ότι ο τζιχάντ είναι ευγενικός και ηρωικός.
Διαλυμένη χώρα


Για το πετρέλαιο και την εξουσία

Η Λιβύη ουσιαστικά δεν έχει κυβέρνηση από την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι το 2011. Χιλιάδες πολιτοφυλακές ανταγωνίζονται για τα έσοδα από το πετρέλαιο και την εξουσία, αν και τελευταίως τείνουν να συνταχθούν με δύο συνασπισμούς. Ο ένας ονόματι Αυγή της Λιβύης περιλαμβάνει μετριοπαθείς και ακραίους ισλαμιστές (που αρνούνται διασυνδέσεις με το ISIS) και κατέλαβε την Τρίπολη τον Αύγουστο. Ο άλλος περιλαμβάνει τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της χώρας (που δεν αναγνωρίζεται όμως από τους ισλαμιστές), εδρεύει στο Τομπρούκ της Ανατολικής Λιβύης και έχει αντι-ισλαμιστική ατζέντα.
Δύο κυβερνήσεις ίσον ακυβερνησία
Σήμερα η Λιβύη έχει δύο κυβερνήσεις. Η πρώτη, της Τρίπολης, υποστηρίζεται από Τουρκία και Κατάρ και η δεύτερη, του Τομπρούκ, από Αίγυπτο (όπου οι τζιχαντιστές στο ακυβέρνητο Σινά δήλωσαν πρόσφατα πίστη στο Ισλαμικό Κράτος), Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία. Η ανάμειξη των τρίτων χωρών περιπλέκει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Ο ΟΗΕ προσπαθεί με μεσολαβήσει για σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας αλλά χωρίς επιτυχία.

Ριζώνει ο τζιχάντ στη Βόρεια Αφρική

Ο,τι γίνει μέσω ΟΗΕ πρέπει να γίνει γρήγορα γιατί, ακόμη και αν η παρουσία του ISIS είναι περιορισμένη σήμερα στη Λιβύη, οι τζιχαντιστές βάζουν τις βάσεις για μακροχρόνια παρουσία όχι μόνο στη χώρα αυτή αλλά και στην υπόλοιπη Βόρεια Αφρική. Επιπλέον, η εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους από τη Μέση Ανατολή στη Λιβύη αποτελεί μοντέλο για μελλοντικά εδαφικά κέρδη των τζιχαντιστών πέρα από τη βάση τους στη Συρία και στο Ιράκ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ