Η λίστα με τα είδη που επιτρέπεται να πουλάνε τα κυλικεία στα σχολεία είναι εντυπωσιακή: «Φρέσκα φρούτα και λαχανικά ανάλογα με την εποχή, αποξηραμένα φρούτα χωρίς προσθήκη ζάχαρης (…), φυσικό χυμό φρούτων ή και λαχανικών που παρασκευάζεται εντός των κυλικείων χωρίς προσθήκη ζάχαρης ή άλλων γλυκαντικών ουσιών. Συστήνεται να είναι δυνατή η κατανάλωσή του άμεσα μετά την παρασκευή του, σε ποτήρια μιας χρήσης ανακυκλώσιμου υλικού». Από τα ψωμοειδή, «κουλούρι σησαμένιο ολικής άλεσης πλούσιο σε φυτικές ίνες ή λευκό, κριτσίνια ολικής άλεσης ή λευκά, φρυγανιές ολικής άλεσης ή λευκές, κράκερ ολικής άλεσης ή λευκά». Οσο για τα λεγόμενα «αρτοσκευάσματα», επιτρέπονται μόνο τα «μουστοκούλουρα, σταφιδόψωμο, μπάρα δημητριακών ολικής άλεσης σε ατομική μερίδα έως 40 γρ.». Δεν επιτρέπονται πλέον τα «κουρασάν» – όπως αποκαλούν τα παιδιά και κάποιοι ενήλικοι τα πακεταρισμένα γλυκερά κατασκευάσματα που μιμούνται το σχήμα, αλλά ουδεμία σχέση έχουν με τα αυθεντικά κρουασάν. Προφανώς λόγω των απαγορεύσεων και των αυστηρών προδιαγραφών, το κυλικείο στο γυμνάσιο/λύκειο του νησιού μας έκλεισε, όπως φαντάζομαι και άλλα ανά την Ελλάδα.
Λόλα, να ένα κουλούρι
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 στα διαλείμματα οι μαθητές μπορούσαν να προμηθευτούν μόνο κουλούρι σησαμένιο, με ή χωρίς μια σχεδόν διάφανη τρίγωνη φετούλα τυρί – γραβιέρα ή κεφαλοτύρι – που χρεωνόταν επιπλέον. Σε κάποια σχολεία ερχόταν και ο τυροπιτάς, με ένα τενεκεδένιο κασελάκι-ντουλάπι που είχε γυάλινη πόρτα, αχνισμένη από τις ζεστές, λεπτές, τρίγωνες τυρόπιτες που συνήθως γίνονταν ανάρπαστες. Αργότερα, η αφθονία βιομηχανοποιημένων «αρτοσκευασμάτων», γλυκερών αναψυκτικών, που περιέχουν όσες θερμίδες και μια μακαρονάδα με κιμά, και κάθε λογής άλλα πολυδιαφημισμένα σκουπιδοτρόφιμα εγκαταστάθηκαν στα σχολικά κυλικεία αμέσως μετά την εξάπλωση των λαμπερών σουπερμάρκετ σελφ-σέρβις, που κατέλαβαν τη θέση των συνοικιακών μπακάλικων.
Μια θλιβερή πρωτιά
Τριάντα χρόνια μετά, αφού σαστίσαμε από την αφθονία των φθηνών, γλυκών και αλμυρών αστραφτερών πακέτων και δεν ξέραμε ποιο να πρωτοδιαλέξουμε, ιδού το ολέθριο αποτέλεσμα της κατανάλωσης βιομηχανοποιημένων σνακ και αναψυκτικών: Η χώρα μας κρατάει εδώ και κάποια χρόνια σταθερά την παγκόσμια πρωτιά στην παιδική παχυσαρκία. Και είναι πρώτη με διαφορά οκτώ ολόκληρες ποσοστιαίες μονάδες από την επόμενη χώρα, την Ιταλία. Σχεδόν τα μισά (44%) αγόρια 5-17 χρόνων είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ενώ στα κορίτσια το ποσοστό είναι χαμηλότερο (38%), αλλά και εδώ βρισκόμαστε στην πρώτη θέση! Αραγε ο αποκλεισμός των σκουπιδοτροφών από τα κυλικεία θα καταφέρει να αναστρέψει την εφιαλτική πορεία της παιδικής παχυσαρκίας; Εχω σοβαρές αμφιβολίες.
Εν αρχή ην το σπίτι
Οι διατάξεις για τα φαγώσιμα που μπορούν να αγοράσουν στο σχολείο οι μαθητές είναι ένα σωστό βήμα, αλλά πρέπει να συνοδευτούν και από άλλες συντονισμένες δράσεις, για παράδειγμα την απαγόρευση της διαφήμισης τέτοιων τροφών, όπως απαγορεύτηκε να διαφημίζονται τα τσιγάρα. Ομως εκείνο που πράγματι μπορεί να φέρει σημαντικά αποτελέσματα είναι οι γονείς. Τι ακριβώς ταΐζουν τα παιδιά και τι τρώνε οι ίδιοι στο σπίτι και έξω. Οι απαγορεύσεις και οι αποκλεισμοί λίγα θα καταφέρουν, φοβάμαι. Βλέπω τα πράγματα που βάζουν στα καρότσια τους οι πελάτες στα σουπερμάρκετ του νησιού μας και με πιάνει απελπισία.
Σημειώστε πως, σύμφωνα με έρευνα που είχε κάνει πριν από μερικά χρόνια για τη διατροφή παιδιών και εφήβων το Ιδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος, στις αστικές περιοχές τα παιδιά είναι λιγότερο παχύσαρκα από εκείνα των αγροτικών περιοχών! Στην ύπαιθρο, ακριβώς εκεί όπου θα περίμενε κανείς να βρει εύρωστα και γυμνασμένα αγόρια και κορίτσια, ένα στα δύο παιδιά είναι παχύσαρκο. Το γεγονός οφείλεται εν μέρει στην καλύτερη ίσως πληροφόρηση των αστικών οικογενειών σχετικά με τη διατροφή, και έχει βεβαίως τις ρίζες του στο «σύνδρομο της στέρησης». Με νωπές τις τραυματικές εμπειρίες του πολέμου και της φτώχειας που ακολούθησε μέχρι και σχεδόν τα μέσα της δεκαετίας του ’60, οι γονείς πίστεψαν ότι έπρεπε να μπουκώνουν τα παιδιά τους με βούτυρο, τυρί, κρέας και ζαχαρωτά, μόλις τα φαγώσιμα αυτά έπαψαν να είναι είδη πολυτελείας. Είναι χαρακτηριστικό, όπως δείχνει η ίδια έρευνα, ότι οι μητέρες αφενός αγνοούν πώς πρέπει να τρέφεται η οικογένειά τους, αφετέρου, σε σημαντικό ποσοστό, θεωρούν ότι τα παιδιά τους έχουν φυσιολογικό βάρος, ενώ είναι σαφώς υπέρβαρα.
Των φρονίμων οι γονείς
Η έκδοση των Εθνικών Διατροφικών Οδηγών που αναγγέλθηκε ελπίζω να βοηθήσει κάποιους, τουλάχιστον αυτούς που θέλουν αλλά δεν γνωρίζουν τι πρέπει να δώσουν στα παιδιά τους. Ομως θα πρέπει να θέλουν, να αποφασίσουν να δουλέψουν και να αρνηθούν την περιρρέουσα τάση της ευκολίας: ανοίγεις ένα πακέτο, παραγγέλνεις στο catering της γειτονιάς, ή ζεσταίνεις πρόχειρα ένα έτοιμο κατεψυγμένο φαγητό, αντί να αφιερώσεις λίγο χρόνο για να προγραμματίσεις, να ψωνίσεις τα εποχικά υλικά και να ετοιμάσεις ένα αληθινό, σωστό, και νοστιμότατο σπιτικό φαγητό.
Ο φαύλος κύκλος της κακής διατροφής των παιδιών, που μεγαλώνοντας θα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να ελέγξουν το βάρος τους, και θα είναι ευάλωτα στον διαβήτη και στα καρδιαγγειακά νοσήματα από τα εφηβικά τους χρόνια, ξεκινάει βέβαια από το σπίτι. Οι γονείς που θα συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντικό είναι να αναστρέψουν το ταχύτερο την κατάσταση μπορεί στην αρχή να χρειαστεί να επιστρατεύσουν όλη τους τη μαγειρική πονηριά. Μου περιέγραψε μια φίλη την «κρέπα» που φτιάχνει στον γιο της για πρωινό, με νιφάδες βρόμης ανακατεμένες με αβγό και αλεσμένους ξηρούς καρπούς. Είναι αναμφισβήτητα νόστιμη και λαχταριστή και μπορεί άνετα να συναγωνιστεί τα λεγόμενα «δημητριακά» των πολυεθνικών που σερβίρονται σχεδόν σε κάθε σπίτι. Τα βιομηχανοποιημένα αυτά «δημητριακά» περιέχουν σημαντική ποσότητα ζάχαρης και οι διατροφολόγοι έχουν αποδείξει πως περίπου δύο ώρες αφού καταναλωθούν προκαλούν φοβερή λιγούρα και πείνα, σπρώχνοντας τα παιδιά να προμηθευτούν γλυκερά ή αλμυρά πακεταρισμένα σνακ. Ευτυχώς τώρα, αν αρχίσουν να εφαρμόζονται αυστηρά οι διατάξεις, δεν θα τα βρίσκουν στα κυλικεία.
Ποιο το όφελος, όμως, αν τα ίδια αυτά απαγορευμένα σκουπιδοτρόφιμα τα φέρνουν στο σπίτι μαμάδες, μπαμπάδες, γιαγιάδες και παππούδες; Το παιχνίδι είναι χαμένο από χέρι. Η δασκάλα της πρώτης τάξης έκανε τα γειτονόπουλά μου που αρνιόνταν πεισματικά να φάνε χορταρικά να γυρεύουν σπανάκι και ωμά καρότα από τη μάνα τους. Είναι καίρια σημαντικό να καταλάβουμε πρώτα εμείς, και στη συνέχεια να κάνουμε και τα παιδιά να το καταλάβουν, πως δεν υπάρχουν φαγώσιμα που τρώγοντάς τα δεν παχαίνεις, κι ας λένε άλλα κάποιες διαφημίσεις. Εξηγήστε στα παιδιά πως χρειάζεται να τρέχουν ή να κάνουν ποδήλατο 24 λεπτά για να μη γίνουν λίπος και περιττά κιλά οι θερμίδες από ένα κουτάκι δημοφιλούς αναψυκτικού. Αν επιμένουν να τρώνε κολατσιό κάθε δύο ώρες, δεν υπάρχει σωτηρία.
Κοροϊδεύαμε τους Αμερικανούς για τις τερατώδεις διαστάσεις τους, αλλά μόλις ενηλικιωθεί τούτη η γενιά Ελληνόπουλων, θα τους έχουμε ξεπεράσει κατά πολύ.
Τα παιδιά κατευθύνονται προς την παχυσαρκία συνήθως με τη βοήθεια των ενηλίκων.
*Δημοσιεύθηκε στο BΗΜΑ GOURMET την Κυριακή 12 Οκτωβρίου 2014.
