Το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού ιδρύθηκε το 1992 με σκοπό φιλόδοξο και τρόπο πανηγυρικό: υπήρξε πρωτοβουλία του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, έτυχε της ομόθυμης στήριξης των κομμάτων της Βουλής, ενώ εμπνευστής και πρώτος επικεφαλής του ήταν ο ακαδημαϊκός Ιωάννης Γεωργάκης. Βασική επιδίωξή του ήταν να ασκήσει μια μορφή πολιτιστικής διπλωματίας διά μέσου της διάδοσης της γλώσσας και της προβολής του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό, κατά το πρότυπο των μεγάλων ξένων ινστιτούτων (Βρετανικό Συμβούλιο, Γκαίτε, Casa d’ Italia κτλ.). Το δυναμικό «άνοιγμα» σε μεγάλες πρωτεύουσες και μητροπόλεις όπως η Νέα Υόρκη, σε συνδυασμό με την αρχική, γενναία οικονομική υποστήριξη, έθεσαν τω όντι τον πήχη ψηλά.
Δύο δεκαετίες αργότερα δεν είναι λίγοι όσοι θεωρούν ότι η πορεία του ΕΙΠ θυμίζει σίριαλ, η πλοκή του οποίου διαμορφώθηκε εν πολλοίς από γνωστές και μη εξαιρετέες «μάστιγες» της εγχώριας δημόσιας ζωής. Ο σύντομος βίος των ελληνικών κυβερνήσεων και η συνακόλουθη έλλειψη συνέχειας ως προς την πολιτική και τα πρόσωπα, η αδιαφορία των πολιτικών καθώς δεν έβλεπαν σ’ αυτό κάποιο άμεσο ανταποδοτικό όφελος, η απουσία σαφούς στοχοθεσίας από τις ίδιες τις εκάστοτε διοικήσεις –χωρίς να λείπουν οι φωτεινές εξαιρέσεις -, η αδυναμία χάραξης αξιόπιστης κεντρικής στρατηγικής, με αποτέλεσμα οι όποιες αξιόλογες μεμονωμένες προσπάθειες να αποτελούν «τουφεκιές» στον αέρα, και τα τελευταία χρόνια η οικονομική δυσπραγία λόγω της γενικότερης κρίσης αποτελούν μερικά μόνο από τα επιχειρήματα όσων υποστηρίζουν ότι το ΕΙΠ δεν κατάφερε τελικά να ανταποκριθεί στον αρχικό φιλόδοξο σκοπό, έτσι όπως προκύπτουν μέσα από μια αναδρομή στον Τύπο αλλά και από συζητήσεις με πρόσωπα τα οποία κατά καιρούς ενεπλάκησαν άμεσα ή έμμεσα στα πεπραγμένα του.
Σκάνδαλα και διαξιφισμοί


Ο καθηγητής Γλωσσολογίας και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Μπαμπινιώτης υπήρξε μέλος του πρώτου ΔΣ του Ιδρύματος υπό την προεδρία του Ιωάννη Γεωργάκη. Το 2006, με πρόταση του τότε πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή, επέστρεψε ως πρόεδρος, θέση στην οποία παρέμεινε ως τον Φεβρουάριο του 2012, οπότε το ΔΣ υπέβαλε σύσσωμο την παραίτησή του καταγγέλλοντας έλλειψη συνεννόησης με τον τότε υπουργό Πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την αδυναμία λειτουργίας του ΕΙΠ.
Αναφερόμενος στην πρώτη εκείνη εμπειρία του κατά την περίοδο Γεωργάκη ο κ. Μπαμπινιώτης επισημαίνει την εκλογή του ΔΣ με τρόπο «πολύ δημοκρατικό» από ευρεία γενική συνέλευση στην οποία συμμετείχαν γύρω στα 150 άτομα, προσωπικότητες εγνωσμένου κύρους όλοι τους. «Αργότερα, επί κυβερνήσεως ΠαΣοΚ» συνεχίζει ο κ. Μπαμπινιώτης «και ενώ την προεδρία του Ιδρύματος ασκούσε ο ακαδημαϊκός Μιχάλης Σακελλαρίου, ο οποίος διαδέχθηκε τον Ιωάννη Γεωργάκη, που είχε εν τω μεταξύ πεθάνει, ο τότε υφυπουργός Εξωτερικών αρμόδιος για το ΕΙΠ κ. Νιώτης έλαβε την απόφαση να διορίζεται το ΔΣ αντί της μέχρι τότε εκλογής του από τη συνέλευση. Προφανώς ήθελαν να φύγει το Συμβούλιο που υπήρχε και να βάλουν δικό τους».
Στο ίδιο γεγονός αναφέρεται και ο φιλόλογος, κριτικός θεάτρου και ιδρυτικό μέλος του ΕΙΠ Κώστας Γεωργουσόπουλος σε πρόσφατο κείμενό του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». Επισημαίνει την απόλυση του τότε ΔΣ από τον κ. Νιώτη και τις δηλώσεις του τελευταίου για οικονομικά σκάνδαλα. «Τίποτε δεν αποδείχθηκε» γράφει ο κ. Γεωργουσόπουλος. «Αντίθετα» συνεχίζει «οι περισσότεροι εταίροι παραιτηθήκαμε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, δεδομένου ότι υπήρχε έκθεση της νόμιμης και εκλεγμένης επιτροπής υπό την προεδρία του Εθνικού Δικαστή Ντεγιάννη που απήλλασσε το ΔΣ κατά τα ειωθότα από κάθε παράνομη διαχείριση. Απλώς ο κ. υφυπουργός ήθελε τους δικούς του ανθρώπους…».
Τον ακαδημαϊκό Μιχάλη Σακελλαρίου διαδέχθηκε στην προεδρία του ΔΣ του Ιδρύματος ο καθηγητής Αδαμάντιος Πεπελάσης, για να ακολουθήσουν αργότερα οι καθηγητές Νίκος Οικονομίδης και Αργύρης Φατούρος και ο συνθέτης Σταύρος Ξαρχάκος, προκάτοχος του κ. Μπαμπινιώτη. Ο τελευταίος θεωρεί λανθασμένο το «πέρασμα» του ΕΙΠ από το υπουργείο Εξωτερικών όπου υπαγόταν αρχικά στο υπουργείο Πολιτισμού όπου περιήλθε αργότερα και παραμένει ως σήμερα. «Ολα τα αντίστοιχα ιδρύματα υπάγονται στο υπουργείο Εξωτερικών των χωρών τους διότι ο σκοπός είναι η προβολή του πολιτισμού σου εκτός συνόρων» εξηγεί. «Επομένως» συνεχίζει ο κ. Μπαμπινιώτης «συνεργάζεσαι με τις αρχές της χώρας σου, τις πρεσβείες. Ο φυσικός χώρος είναι το ΥΠΕΞ από τη στιγμή που ασκείς μια πολιτιστική πολιτική και επιλέγεις τι θέλεις να προβάλεις».
Αναφερόμενος στο διάστημα της προεδρίας του κάνει λόγο για έναν προϋπολογισμό της τάξεως των 3 εκατ. ευρώ ετησίως ο οποίος έβαινε διαρκώς μειούμενος. Παρ’ όλα αυτά, υποστηρίζει, το ΔΣ κατέβαλλε μεγάλη προσπάθεια αναδιοργάνωσης και επέκτασης της δραστηριότητας για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού σε νέους γεωγραφικούς χώρους δίνοντας έμφαση στα Βαλκάνια. Τα τρία υπάρχοντα παραρτήματα του Βερολίνου, της Αλεξάνδρειας και της Οδησσού διατηρήθηκαν (η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο είχαν ήδη καταργηθεί από προηγούμενα ΔΣ λόγω κόστους), ενώ δημιουργήθηκαν έξι νέες Εστίες στο Βουκουρέστι, στη Σόφια, στα Τίρανα, στο Βελιγράδι αλλά και στην Τεργέστη και στη Μελβούρνη –οι δύο τελευταίες σε κτίρια που παραχωρήθηκαν.

«Παραιτηθήκαμε τον Φεβρουάριο του ‘12 γιατί δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε με τον κ. Γερουλάνο» λέει ο κ. Μπαμπινιώτης. «Το ΕΙΠ οδηγούνταν σε αδυναμία λειτουργίας λόγω της μη εξασφάλισης από το ΥΠΠΟ ενός προϋπολογισμού ύψους 2,5 εκατ. ευρώ τον χρόνο για την κεντρική διοίκηση και τα εννέα παραρτήματα και εστίες του εξωτερικού. Στην πράξη δε το ποσό αυτό είχε περιοριστεί σε 1.400.000 ευρώ. Θέλαμε να καθήσουμε σε ένα τραπέζι να δούμε την οικονομική δυσκολία και να εξετάσουμε τι θα μπορούσε να γίνει. Είχαμε προτάσεις αλλά δεν μπορούσαμε να συναντηθούμε και να συζητήσουμε».
Εν τω μεταξύ, συνεχίζει ο κ. Μπαμπινιώτης, ξέσπασαν μεγάλα προβλήματα. «Ξεκίνησαν διαδικασίες έξωσης από τον ιδιοκτήτη της Εστίας στη Βουλγαρία. Θα πετούσε στον δρόμο τα πράγματά μας. Το ίδιο και στην Αλβανία και στη Ρουμανία. Εμείς δεν ήταν δυνατόν να συνδέσουμε το όνομά μας με την ταπείνωση της χώρας γιατί δεν μπορούσαν να βρεθούν λύσεις. Ούτε επρόκειτο για μεγάλα ποσά, ήταν θέμα προτεραιοτήτων. Ζητούσαμε να καλυφθούν οι υποχρεώσεις και εμείς θα βρίσκαμε χρήματα από χορηγούς προκειμένου να εξασφαλιστεί μια παρουσία αξιοπρεπής. Οταν είδαμε ότι η εξεύρεση λύσης ήταν αδύνατη, αναγκαστήκαμε να παραιτηθούμε για να μη χρεωθούμε τον εξευτελισμό της Ελλάδας».

Η αναβάθμιση του φορέα


Μετά την παραίτηση του ΔΣ την οποία έκανε δεκτή ο κ. Γερουλάνος, γεγονός που συνοδεύτηκε από ανταλλαγή διαξιφισμών μάλιστα με τον κ. Μπαμπινιώτη, το ΕΙΠ παρέμεινε επί διετία σχεδόν ακέφαλο. Τον Νοέμβριο του 2012, ύστερα από επίσκεψή του στο κεντρικό κτίριο του Ιδρύματος στο Παλαιό Ψυχικό (στην οικία Μποδοσάκη), ο τότε αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας έκανε λόγο για εικόνα εγκατάλειψης. Στο πλαίσιο αναζήτησης λύσεων για τη λειτουργία του στο μέλλον και τον περιορισμό των δαπανών συζητήθηκε το ενδεχόμενο συγχώνευσης με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.
Προσφάτως, ωστόσο, και σε αντίθεση με τις προβλέψεις περί του τέλους του ΕΙΠ, με δεδομένα μάλιστα τα συσσωρευμένα χρέη, ο υπουργός Πολιτισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος ανακοίνωσε την ανασυγκρότηση του Ιδρύματος με πρόεδρο του ΔΣ τον καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστόδουλο Γιαλλουρίδη. Στον αναβαθμισμένο φορέα περνούν μάλιστα και οι αρμοδιότητες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Σχολιάζοντας τις παραπάνω εξελίξεις ο κ. Μπαμπινιώτης διαφωνεί με την ένταξη του ΕΚΕΒΙ στο ΕΙΠ καθώς «οι σκοποί και οι δραστηριότητες είναι διαφορετικές». Ωστόσο δηλώνει ευτυχής για την πρωτοβουλία να επαναλειτουργήσει και προφανώς να χρηματοδοτηθεί το Ιδρυμα. «Εχω υποστηρίξει επανειλημμένως ότι το ΕΙΠ δεν πρέπει επ’ ουδενί να κλείσει. Αντιθέτως, πρέπει να υπάρχει, να υποστηριχθεί και να διευρύνει τις δυνατότητές του. Προσωπικά θα χαρώ πολύ να επιτύχει η νέα αυτή προσπάθεια» καταλήγει.


Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης
«Δεν θέλω υπαλλήλους του ελληνικού πολιτισμού»
Ο νέος πρόεδρος του ΔΣ του ΕΙΠ μιλάει για το κίνητρο της αποδοχής της θέσης και τις προτεραιότητές του, ενώ σχολιάζει και τις επικρίσεις που προκάλεσε η τοποθέτησή του


Η συνάντησή μας με τον καθηγητή Χριστόδουλο Γιαλλουρίδη έγινε την περασμένη Δευτέρα στο κεντρικό κτίριο του ΕΙΠ, στην οικία Μποδοσάκη στο Παλαιό Ψυχικό. Ηταν η πρώτη «επίσημη» ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του προέδρου του ΔΣ του Ιδρύματος και, όπως λέει, οι αντιστοίχως πρώτες υπογραφές που έβαλε ήταν εντολές εξόφλησης οφειλών: «Χρωστάμε σ’ όλον τον κόσμο» σχολιάζει συγκεκριμένα.

Και συνεχίζει: «Η περιφρόνηση του ελληνικού κράτους προς τους πόρους και την οικονομία της χώρας ήταν ότι δεν φρόντισε να εκπληρώσει αυτές τις υποχρεώσεις. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν εργάζονταν, αναγκαστικά, αφού οι Εστίες παρέμεναν κλειστές, αλλά οι μισθοί έτρεχαν…».
Ο κ. Γιαλλουρίδης προσθέτει πως μία από τις πρώτες προϋποθέσεις που έθεσε για την αποδοχή της θέσης ήταν η κάλυψη των συσσωρευμένων χρεών. Παράλληλα, εξηγεί, έχει ήδη υπάρξει μέριμνα για «ψιλοδιορθώσεις» στο κεντρικό κτίριο: στην αίθουσα του ΔΣ η κουρτίνα είναι σκισμένη, υπάρχουν σκασμένοι σοβάδες, το ίδιο και στη Βιβλιοθήκη. Ωστόσο «σε γενικές γραμμές είναι σε καλή κατάσταση. Δεν χρειάζεται ανακαίνιση αλλά ένα λίφτινγκ» λέει ο νέος πρόεδρος.
Την επόμενη στιγμή μιλάει για το νέο κτίριο που βρίσκεται στο οικόπεδο: έναν μεγάλων διαστάσεων χώρο που κτίστηκε το 1994 προκειμένου να λειτουργήσει ως Κέντρο Υποδοχής και Φιλοξενίας και παρέμεινε ανολοκλήρωτος λόγω έλλειψης χρημάτων: «Θα χρειαστούν γύρω στα 2 εκατ. ευρώ για να τελειώσει και προκειμένου να τα εξασφαλίσω σκέπτομαι να απευθυνθώ σε κάποιο Ιδρυμα» λέει ο κ. Γιαλλουρίδης. «Οταν ολοκληρωθεί» συνεχίζει «γύρω-γύρω οι τοίχοι θα είναι βιβλιοθήκες, ενώ θα διαθέτει χώρους φιλοξενίας και συνεδριακά κέντρα». Αμεσα δε προτίθεται να καλέσει λογιστική εταιρεία προκειμένου να ελέγξει τα οικονομικά του Ιδρύματος. «Είμαι βέβαιος ότι όλα θα είναι εντάξει» εκτιμά, «παρ’ όλα αυτά θέλω ό,τι παραλάβω να είναι βάσει έκθεσης ορκωτών λογιστών».

Η πρόκληση και οι αλλαγές

Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, κοσμήτορας της Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου ο Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης έχει, μεταξύ άλλων, διατελέσει και διευθυντής του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών το διάστημα 2005-2011. Ποιο ήταν άραγε το βασικό του κίνητρο προκειμένου να αποδεχθεί τη θέση του προέδρου του ΔΣ του ΕΙΠ σε μια κατά γενική ομολογία πολύ δύσκολη για το Ιδρυμα στιγμή; «Η αλήθεια είναι ότι όταν συνειδητοποίησα τις δυσκολίες άρχισα να μην κοιμάμαι τα βράδια» απαντά. «Είμαι όμως αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρουμε, δεν ήρθα για να αποτύχω. Εισήγαγα το μάθημα Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Πανεπιστήμιο και έχω συνηθίσει να υλοποιώ όσα διδάσκω. Θεωρώ ότι η πολιτιστική διπλωματία είναι μια διέξοδος για τη χώρα στις σημερινές συνθήκες κρίσης. Αφού λύσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, θα σχεδιάσουμε μια πολιτική παρουσίας της χώρας παντού. Εχω συνεννοηθεί και με τον Πρωθυπουργό, ώστε το Ιδρυμα να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος της ελληνικής προεδρίας».

Ο κ. Γιαλλουρίδης λέει πως δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα διατηρηθεί το ίδιο σύστημα χρηματοδοτήσεων και γραφείων παντού. Ενδεχομένως, εξηγεί, να αλλάξουν όχι οι άνθρωποι αλλά το πλαίσιο λειτουργίας. «Η στρατηγική μου, την οποία συμφώνησα και με τον υπουργό, είναι ότι δεν αναζητούμε υπαλλήλους του ελληνικού πολιτισμού αλλά προσωπικότητες που θα γίνουν πρεσβευτές του και θα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν: θα είναι διατεθειμένοι ακόμη και να δίνουν χρήματα οι ίδιοι γι’ αυτόν τον σκοπό…Υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Σαφώς και θα υπάρχουν άτομα που θα πληρώνονται για να “τρέχουν” ορισμένα πράγματα, αλλά οι επικεφαλής πρέπει να είναι υπεράνω της υπαλληλίας, δεν μπορεί να περιμένουν να ζήσουν από το ελληνικό κράτος».
Σε ό,τι αφορά τα παραρτήματα, λέει πως προτίθεται να μεταθέσει κάπως το κέντρο βάρους. «Δεν θα φύγουμε από τα Βαλκάνια, αλλά θα γίνει εξορθολογισμός των δαπανών» εξηγεί. «Δεν μπορεί στην Αλβανία ο μισθός του διευθυντή να είναι 3.000 ευρώ, είναι πολλά τα χρήματα… Και στο Βερολίνο όμως υπάρχουν ζητήματα που πρέπει να δούμε. Εκεί ο μισθός του διευθυντή είναι 7.500 ευρώ, ενώ είναι πολύ ακριβό και το ενοίκιο. Ταυτόχρονα θεωρώ πολύ σημαντική την παρουσία μας στη Μόσχα, στην Κίνα, στο Λονδίνο, στην Ιερουσαλήμ, στην Κωνσταντινούπολη, στη Λευκωσία, στη Νέα Υόρκη. Η Αυστραλία θα δραστηριοποιηθεί εκ νέου, γιατί και εκεί υπήρξαν προβλήματα… Χωρίς χρήματα όλα αυτά. Με προσφορές κτιρίων, με συνέργειες… Το μότο μου είναι να ενισχύουμε το όφελος και να μειώνουμε το κόστος».
Ο νέος πρόεδρος του ΕΙΠ δηλώνει ότι δεν προτίθεται να αναλάβει τίποτε το οποίο δεν θα είναι σε θέση να πληρώνει βάσει των νέων οικονομικών δεδομένων. «Από τα 2,5 εκατ. ο προϋπολογισμός έχει πέσει στο 1 εκατ., και αυτό μειωμένο» λέει. «Είναι λίγα τα χρήματα, έχω όμως την υπόσχεση του υπουργού ότι θα βοηθήσει καθ’ οδόν με έκτακτα κονδύλια. Θα βοηθήσουν όμως και οι συνεργάτες μου με την προσπάθεια που κάνουν για άντληση ΕΣΠΑ, θα επιδιώξουμε συνέργειες με ιδρύματα, συγχρηματοδοτήσεις, θα συνεργαστούμε με πρεσβείες».

«Να σωθεί ο πλούτος του ΕΚΕΒΙ»

Σε ό,τι αφορά το ΕΚΕΒΙ, ο κ. Γιαλλουρίδης λέει πως δεν εντάσσεται στο ΕΙΠ ως θεσμός αλλά από την πλευρά των δράσεων, των λειτουργιών και των αρμοδιοτήτων. «Είναι περίπλοκο το σύστημα, κι εμείς προσπαθούμε να το ξεδιαλύνουμε» παραδέχεται. Σε ό,τι αφορά τις αντιδράσεις που έχουν προκληθεί, λέει πως δεν υπάρχει άλλη δυνατότητα. «Ή θα κλείσει ή θα ενταχθεί στο Ιδρυμα. Εδώ υπάρχει χώρος… Μπορούν να ενταχθούν οι συνεργάτες του ΕΚΕΒΙ και να μην πληρώνουμε τα 7.000 ευρώ του ενοικίου στο επταώροφο κτίριο στην περιοχή της Ακρόπολης. Μας ενδιαφέρει να σωθούν ο πλούτος του ΕΚΕΒΙ, τα προγράμματά του, οι ερευνητές του, οι συνεργάτες του, θέλουμε να τους αξιοποιήσουμε εντάσσοντάς τους σε ένα γενικότερο πρόγραμμα ελληνικού πολιτισμού διατηρώντας την αυτονομία τους. Θέλουμε η Ελλάδα να είναι παρούσα στις μεγάλες εκθέσεις βιβλίου και ταυτόχρονα να υπηρετήσουμε μια υπόθεση εξωστρέφειας της ελληνικής παραγωγής μέσω διεθνών μεταφράσεων».
Τι απαντά, τέλος, ο κ. Γιαλλουρίδης σε όσους τού χρεώνουν ακροδεξιό προφίλ μέσω της συμμετοχής του στο «Δίκτυο 21»;
«Προσωπικά δεν χαρακτηρίζω τον εαυτό μου ούτε δεξιό ούτε αριστερό» απαντά. Και συνεχίζει: «Πιστεύω στον ανθρωπισμό και στη διεκδίκηση ελευθεριών. Υπερασπίστηκα βεβαίως την πατρίδα ως έννοια η οποία μάς αφορά όλους. Αυτή η υπεράσπιση κάποια στιγμή χαρακτηρίστηκε εθνικιστική. Ο εθνικισμός, που ήταν ένα μοντέρνο σύνθημα του 19ου αιώνα, σήμερα παίρνει διαστάσεις απόρριψης του άλλου, συνδέεται με τον ρατσισμό και τον επεκτατισμό. Εγώ ουδέποτε μίλησα εναντίον των άλλων. Οσο για το “Δίκτυο 21”, επρόκειτο για μια συστράτευση ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων, ανθρώπων της πολιτικής και του πολιτισμού για την προάσπιση της αξιοπρέπειας της χώρας σε μια στιγμή που κατέρρεε: την περίοδο των Ιμίων, του Οτσαλάν κτλ. Τότε πήραμε θέση, ούτε κόμμα ιδρύσαμε ούτε μιλήσαμε εναντίον κάποιου. Το δημοκρατικό μας σύστημα είναι δεδομένο, άλλωστε παρόντες ήταν και άνθρωποι πολύ πιο γνωστοί από μένα για τα δημοκρατικά αριστερά τους αισθήματα…».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ