Υπάρχουν ιστορικές οικογένειες στην Ευρώπη (όπως αυτές των Σίμενς ή των Κρουπ) που σε πολλά θυμίζουν τους Λαβδακίδες, τους απογόνους του Κάδμου. Σε αυτές ανήκει και η οικογένεια των Βιτγκενστάιν, από τους οποίους ο πλέον διάσημος σήμερα είναι ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, για πολλούς η σημαντικότερη φυσιογνωμίατης φιλοσοφίας στον 20ό αιώνα, μολονότι όσο ζούσε μόνο ένα βιβλίο του εκδόθηκε: το Τractatus Logico – Ρhilosophicus.
Ο Αλεξάντερ Γουό, μουσικοσυνθέτης και κριτικός, εγγονός του διάσημου βρετανού συγγραφέα Ιβλιν Γουό, αποφάσισε να αναπλάσει τη ζωή της οικογένειας Βιτγκενστάιν στον 20ό αιώνα και μας προσέφερε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χρονικά των τελευταίων χρόνων. Οι Βιτγκενστάιν κυριάρχησαν στην πολιτιστική και πολιτική ζωή της Κεντρικής Ευρώπης από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η επίδρασή τους, ειδικά στη μουσική, υπήρξε τεράστια.
Στο χρονικό του Γουό οι τραγικές και οι ένδοξες στιγμές της οικογένειας εναλλάσσονται ακατάπαυστα υπενθυμίζοντάς μας ότι συχνά κάτω από τη φήμη, τον απίστευτο πλούτο και τη δημόσια λάμψη κυλάει το σκοτεινό ποτάμι του θανάτου. Και πίσω από τα φώτα και την αίγλη των μεγάλων σαλονιών κρύβεται η καταπίεση, ο φόβος και η δυστυχία.
Το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας αρχίζει με τον κτηματομεσίτη Χέρμαν Κρίστιαν Βιτγκενστάιν (1802-1878), αλλά πατριάρχης της θεωρείται ο γιος του, ο φοβερός και τρομερός Καρλ Βιτγκενστάιν (1837-113), ο οποίος παντρεύτηκε τη Λεοπολντίν Κάλμους (1850-1926), την οποία τρομοκρατούσε, όπως και όλους όσοι ζούσαν γύρω του. Απέκτησαν εννέα παιδιά, πέντε αγόρια και τέσσερα κορίτσια, εκ των οποίων το ένα πέθανε σε πολύ μικρή ηλικία. Τρία από τα αγόρια αυτοκτόνησαν. Από τα τρία κορίτσια τα δύο παντρεύτηκαν, αλλά οι άνδρες τους τρελάθηκαν και ο ένας αυτοκτόνησε. Ο μεγαλύτερος γιος του Καρλ, ο Γιοχάνες ή Χανς (1877-1902), αυτοκτόνησε πέφτοντας σε μια λίμνη των ΗΠΑ, όπου είχε μεταναστεύσει προσπαθώντας να ξεφύγει από τον καταπιεστικό πατέρα του. Ο αδελφός του Ρούντολφ ή Ρούντι (1881-1904) επίσης αυτοκτόνησε πίνοντας ένα ποτήρι γάλα ποτισμένο με κυάνιο. Και οι δύο υπήρξαν ομοφυλόφιλοι και το έκρυβαν- αναπόφευκτο, με τέτοιο πατέ ρα. Ο Κόνραντ ή Κουρτ (1878-1918), ο τρίτος των αυτοκτόνων αδελφών, αυτοπυροβολήθηκε στο μέτωπο κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου υπηρετούσε ως στρατιώτης του αυστροουγγρικού στρατού, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Οι άλλοι δύο αδελφοί, ο Πάουλ (1887-1961) και ο Λούντβιχ (1889-1951), θα γίνονταν διάσημοι σε όλον τον κόσμο. Ο Πάουλ όσο ζούσε και ο Λούντβιχ, ο Βενιαμίν της οικογένειας, μετά τον θάνατό του. Σήμερα ο Πάουλ έχει σχεδόν ξεχαστεί, ενώ η φήμη του Λούντβιχ είναι τεράστια, σε σημείο που η
λέξη Βιτγκενστάιν πλέον να ταυτίζεται μόνο με αυτόν και το έργο του. Πλήθος μελέτες και βιογραφίες του κυκλοφορούν και επομένως, αν θέλει κανείς να σχηματίσει μια κάπως γενικότερη εικόνα για τον κορυφαίο στοχαστή, το χρονικό του Γουό δεν είναι το πλέον κατάλληλο βιβλίο.
Ο Γουό αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου του στη ζωή του Πάουλ. Τα όσα γράφει για τον Λούντβιχ είναι συγκριτικά ελάχιστα. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα θα τα θεωρούσε κανείς και πρόχειρα- αν όχι ενοχλητικά, όπως λ.χ. όταν χαρακτηρίζει το φιλοσοφικό του έργο ακατανόητο. Ισως γιατί ο Γουό, μουσικοκριτικός και συνθέτης ο ίδιος, ήθελε να αναπλάσει με λεπτομέρειες τη ζωή μιας από τις μεγαλύτερες «μουσικές» οικογένειες της Βιέννης και μέσω της αφήγησής του να αποκαλύψει τις πτυχές μιας ταραγμένης εποχής της οποίας κάποιες σημαντικές προεκτάσεις ή δεν τις γνωρίζουμε ή δεν τους δίνουμε την αναγκαία βαρύτητα. Χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, είναι το γεγονός ότι στο «παλάτι» των Βιτγκενστάιν στη Βιέννη υπήρχαν επτά πιάνα με ουρά.
Ο ΜΟΝΟΧΕΙΡΑΣ ΠΙΑΝΙΣΤΑΣ
Ο ΠΑΟΥΛ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ συνοψίζει με τη ζωή και το παράδειγμά του το πάθος που διακατείχε την οικογένεια για τη μουσική,αφού υπήρξε ο διασημότερος μονόχειρας πιανίστας.Ο Πάουλ έχασε το δεξί του χέρι σε μια μάχη στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο,όταν πληγωμένος συνελήφθη από τους Ρώσους και πέρασε μερικούς εφιαλτικούς μήνες σε ένα στρατόπεδο.Τόσο κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του όσο και μετά την απελευθέρωσή του ανέπτυξε μια δική του τεχνική να παίζει πιάνο μόνο με το ένα χέρι,το οποίο κινιόταν επάνω στο κλαβιέ με ταχύτητα που σε άφηνε άναυδο.
Ο Πάουλ προσπαθούσε με το ένα χέρι να παίζει και τη μελωδία και τα ακομπανιαμέντα,γεγονός που προκαλούσε τον θαυμασμό σε τέτοιο σημείο ώστε ο μονόχειρας πιανίστας να συναρπάζει το γυναικείο φύλο και να έχει αναρίθμητες κατακτήσεις.Η οικογένεια των βαθύπλουτων Βιτγκενστάιν τού προσέφερε άφθονο χρήμα ώστε να παραγγέλνει συνθέσεις και κοντσέρτα για πιάνο σε διάσημους μουσικούς,όπως ο Ραβέλ,ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν,ο Σεργκέι Προκόφιεφ,ο Πάουλ Χίντεμιτ και ο Ρίχαρντ Στράους.Εννοείται ότι οι συνθέτες θα έγραφαν τα έργα αυτά έχοντας υπόψη τους ότι ο σολίστ ήταν μονόχειρας.Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν προέκυπταν προβλήματα.Ο Πάουλ Βιτγκενστάιν σε κάποιες περιπτώσεις αρνήθηκε να παίξει τις συνθέσεις που είχαν γραφτεί ειδικά γι΄ αυτόν, ενώ συχνά τις άλλαζε,όπως συνέβη μια φορά με ένα κοντσέρτο που του έγραψε ο Ραβέλ, προκαλώντας την μήνιν του συνθέτη.Το κοντσέρτο αυτό είναι σήμερα το διασημότερο από όσα έχουν γραφεί για μονόχειρα πιανίστα. Δεν ήταν μόνο η άγρια οικογένεια,ωστόσο, αλλά και η άγρια εποχή που έπαιξε τον ρόλο της στη μοίρα των Βιτγκενστάιν.
Ο Λούντβιχ ήταν συμμαθητής του Χίτλερ στο γυμνάσιο και εγκαταστάθηκε στη Βρετανία (όπου και πέθανε) μετά την προσάρτηση της Αυστρίας από το Τρίτο Ράιχ.Το ίδιο έπραξε και ο Πάουλ,ο οποίος μετανάστευσε στις ΗΠΑ.Οι αδελφές τους έμειναν στη Βιέννη και με κατάπληξη έμαθαν ότι μολονότι μορφώθηκαν και διαπαιδαγωγήθηκαν σε καθολικά σχολεία ήταν εβραίες κατά το ήμισυ και βάσει των «νόμων της Νυρεμβέργης» κινδύνευαν να καταλήξουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.Τους διέσωσε η τεράστια περιουσία της οικογένειας και τα αποθέματα χρυσού που διατηρούσε στις ελβετικές τράπεζες.Τον χρυσό των Βιτγκενστάιν εποφθαλμιούσε ο ίδιος ο Χίτλερ, αλλά δεν κατάφερε να τον βάλει στο χέρι.
Το παλάτι των Βιτγκενστάιν χτυπήθηκε στα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από βόμβα και αργότερα κατεδαφίστηκε.Οι απόγονοι της θρυλικής οικογένειας ζουν σήμερα στη Βιέννη,στη Μεγάλη Βρετανία και στην Αμερική.Στην κηδεία του Πάουλ το 1961 παίχτηκε στο γραμμόφωνο το Γερμανικό Ρέκβιεμ του Μπραμς.Sic transit gloria mundi.
Ηταν ένα πλάσμα γενναιόδωρο,είπαν τότε πολλοί.Η μεγάλη κληρονομιά των Βιτγκενστάιν όμως ήταν τα έργα του Λούντβιχ,τα οποία ανήκουν εδώ και πολλά χρόνια στο curriculum των ιδεών του 20ού αιώνα: το Tractatus,η Φιλοσοφική γραμματική,οι Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα,οι Στοχασμοί και τόσα άλλα,που τα βρίσκει κανείς σε εξαίρετες μεταφράσεις και στα ελληνικά.
