Αυτή την εβδομάδα έγινε στη Βιέννη μια διάσκεψη της Επιτροπής Ναρκωτικών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών η οποία θα συμβάλει στη διαμόρφωση των προσπαθειών για την καταπολέμηση των ναρκωτικών στα επόμενα δέκα χρόνια. Μετείχα σε αυτή τη διάσκεψη για να δηλώσω για άλλη μία φορά τη δέσμευση της Βολιβίας σε αυτόν τον αγώνα, αλλά και για να απευθύνω μια έκκληση για την επανόρθωση ενός λάθους που έγινε πριν από 48 χρόνια.
Το 1961 η Ενιαία Συνθήκη για τα Ναρκωτικά του ΟΗΕ τοποθέτησε τα φύλλα της κόκας στην ίδια κατηγορία με την κοκαΐνη- προωθώντας με αυτόν τον τρόπο τη λανθασμένη αντίληψη ότι τα φύλλα κόκας είναι ναρκωτικά- και όρισε ότι «το μάσημα φύλλων κόκας πρέπει να καταργηθεί μέσα σε 25 χρόνια από τη θέση σε ισχύ αυτής της συνθήκης». Η Βολιβία υπέγραψε τη συνθήκη το 1976, κατά τη διάρκεια της στυγνής δικτατορίας του στρατηγού Ούγο Μπενσέρ, και η προθεσμία των 25 ετών έληξε το 2001.
Ετσι τα τελευταία οκτώ χρόνια τα εκατομμύρια των συμπατριωτών μου που τηρούν την παραδοσιακή πρακτική του μασήματος της κόκας είναι, σύμφωνα με τη συνθήκη, εγκληματίες οι οποίοι παραβαίνουν διεθνείς νόμους. Πρόκειται για μια κατάσταση απαράδεκτη και παράλογη για τους Βολιβιανούς και άλλους λαούς των Ανδεων.
Πολλά φυτά περιέχουν μικρές ποσότητες διαφόρων χημικών ενώσεων που ονομάζονται αλκαλοειδή. Ενα κοινό αλκαλοειδές είναι η καφεΐνη, η οποία βρίσκεται σε περισσότερες από 50 ποικιλίες φυτών, από το καφεόδενδρο ως το κακαόδενδρο, όπως και στα άνθη της πορτοκαλιάς και της λεμονιάς. Η υπερβολική χρήση καφεΐνης μπορεί να προκαλέσει νευρικότητα, αύξηση των καρδιακών παλμών, αϋπνία και άλλες ανεπιθύμητες επιδράσεις.
Ενα άλλο κοινό αλκαλοειδές είναι η νικοτίνη, η οποία βρίσκεται στο φυτό του καπνού. Η κατανάλωσή της μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση, υψηλή αρτηριακή πίεση και καρκίνο. Είναι η αιτία ενός στους πέντε θανάτους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ορισμένα αλκαλοειδή έχουν σημαντικές φαρμακευτικές ιδιότητες. Η κινίνη, για παράδειγμα, η πρώτη γνωστή φαρμακευτική θεραπεία για την ελονοσία, ανακαλύφθηκε από τους Ινδιάνους Κέτσουα του Περού στη φλύδα του φυτού της κιγχόνης.
Τα φύλλα της κόκας περιέχουν και αυτά αλκαλοειδή. Αυτό το οποίο απασχολεί τους αξιωματούχους της καταπολέμησης ναρκωτικών είναι το αλκαλοειδές της κοκαΐνης, το οποίο αντιστοιχεί σε λιγότερο του ενός δεκάτου του εκατοστού (από 0,1% ως 0,9%) των συστατικών του φύλλου. Οπως δείχνουν όμως τα παραπάνω παραδείγματα, το γεγονός ότι ένα φυτό ή ένα άνθος περιέχει μια μηδαμινή ποσότητα αλκαλοειδούς δεν το καθιστά ναρκωτικό. Για να γίνουν ναρκωτικά, τα αλκαλοειδή πρέπει συνήθως να εξαχθούν, να συμπυκνωθούν και, σε πολλές περιπτώσεις, να υποστούν κάποια χημική επεξεργασία. Το παράλογο με τη συνθήκη του 1961 είναι ότι θεωρεί τα φύλλα της κόκας στη φυσική, μη επεξεργασμένη μορφή τους ναρκωτικά. Η πάστα ή το συμπύκνωμα που εξάγεται από τα φύλλα της κόκας, κοινώς γνωστή ως κοκαΐνη, είναι πράγματι ναρκωτικό, το φυτό αυτό καθαυτό όμως δεν είναι.
Γιατί η Βολιβία ενδιαφέρεται τόσο πολύ για τα φύλλα της κόκας; Επειδή αποτελούν ένα σημαντικό σύμβολο της ιστορίας και της ταυτότητας των αυτόχθονων πολιτισμών των Ανδεων.
Το έθιμο του μασήματος φύλλων κόκας υπάρχει στην περιοχή των Ανδεων της Νότιας Αμερικής τουλάχιστον από το 3000 π.Χ. Συμβάλλει στον μετριασμό του αισθήματος της πείνας, προσφέρει ενέργεια στις κοπιαστικές ημέρες της πολύωρης εργασίας και βοηθά στην καταπολέμηση της ασθένειας του μεγάλου υψομέτρου. Αντίθετα από τη νικοτίνη ή την καφεΐνη, δεν προκαλεί βλάβη στην ανθρώπινη υγεία, ούτε εξάρτηση ούτε διαταραχή της συνείδησης, ενώ είναι αποτελεσματικό στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας, ενός μεγάλου προβλήματος σε πολλές σύγχρονες κοινωνίας.
Σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι μασούν κόκα στη Βολιβία, στην Κολομβία, στο Περού, στη Βόρεια Αργεντινή και στη Χιλή. Τα φύλλα της κόκας εξακολουθούν να έχουν τελετουργική, θρησκευτική και πολιτισμική σημασία η οποία υπερβαίνει το επίπεδο των αυτόχθονων πολιτισμών, συμπεριλαμβάνοντας και εκφράζοντας επίσης τον πληθυσμό των mestizos, των μιγάδων. Τα λάθη αποτελούν αναπόφευκτο τμήμα της ανθρώπινης ιστορίας, μερικές φορές όμως έχουμε την ευκαιρία να τα επανορθώσουμε. Ηρθε η ώρα η διεθνής κοινότητα να αναστρέψει τη λανθασμένη πολιτική της απέναντι στα φύλλα της κόκας.
Ο κ. Εβο Μοράλες είναι πρόεδρος της Βολιβίας.
