Πώς θα σας φαινόταν αν, κοιτώντας τον βραδινό ουρανό, βλέπατε το αστέρι των Χριστουγέννων, έστω και καθυστερημένο, να δείχνει όπως πριν από 2.000 χρόνια τον δρόμο στους σύγχρονους μάγους; Αν σας συγκινεί αυτή η ιδέα, σημειώστε μία ημερομηνία: 23 Φεβρουαρίου. Την ημέρα αυτή ο Δίας και η Αφροδίτη θα βρίσκονται σε σύνοδο στον εσπερινό ουρανό, όπως ακριβώς τον Ιούνιο του 2 π.Χ., εποχή που, κατά μία από τις υπάρχουσες εκδοχές, παρουσιάστηκαν οι Μάγοι στον Ηρώδη, ζητώντας να προσκυνήσουν τον νέο βασιλιά. Αλλά τι ακριβώς είναι η σύνοδος δύο πλανητών και τι είναι αυτό που αναμένεται να δούμε σε 10 ημέρες;
Καθώς η Γη γυρίζει γύρω από τον Ηλιο, οι άλλοι πλανήτες του ηλιακού συστήματος, που και αυτοί ακολουθούν ανάλογες τροχιές, προβάλλονται σε συνεχώς διαφορετικές θέσεις του ουρανού. Μερικές φορές ένας πλανήτης περνάει μπροστά ή πίσω από κάποιον άλλον και, παρ’ όλο που στην πραγματικότητα απέχουν εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια χιλιόμετρα, φαίνονται για λίγο να βρίσκονται δίπλα δίπλα στον ουρανό. Η κατάσταση θυμίζει λίγο την εικόνα που βλέπουμε σε έναν αγώνα δρόμου μεγάλων αποστάσεων, όταν καθόμαστε σε μια από τις κάτω κερκίδες του σταδίου και παρατηρούμε τους δρομείς που περνούν από μπροστά μας να φαίνονται για λίγο «κοντά» σε εκείνους που βρίσκονται στην απέναντι μεριά του στίβου. Φυσικά στην περίπτωση αυτή είναι εύκολο να διακρίνουμε ποιος είναι κοντά και ποιος μακριά, επειδή ο κοντινός φαίνεται και πιο μεγάλος. Στους πλανήτες όμως, που φαίνονται όλοι σαν μικρές φωτεινές κουκκίδες, η διάκριση αυτή δεν είναι εύκολη.
* Ενα φωτεινό αντικείμενο
Η Αφροδίτη και ο Δίας είναι τα δύο λαμπρότερα «αστέρια» του ουρανού και γι’ αυτό η σύνοδός τους είναι πιο εντυπωσιακή από οποιαδήποτε άλλη και πιο εύκολο να παρατηρηθεί ακόμη και από έναν αδαή. Αν σήμερα ή αύριο στρέψετε το βλέμμα σας στη δύση κατά τις εξίμισι το βράδυ είναι αδύνατον να μην παρατηρήσετε ένα έντονα φωτεινό αντικείμενο λίγο πάνω από τον ορίζοντα και αριστερά από το σημείο που δύει ο Ηλιος. Είναι η Αφροδίτη, ο Αποσπερίτης της δημοτικής μας παράδοσης. Λίγο πιο πάνω και αριστερά θα δείτε ένα άλλο σχεδόν εξίσου φωτεινό «αστέρι», τον Δία. Κοιτάζοντας τους δύο αυτούς πλανήτες για δύο-τρία συνεχόμενα βράδια, θα παρατηρήσετε με ενδιαφέρον ότι πλησιάζουν συνέχεια, καθώς η Αφροδίτη κινείται προς τα αριστερά και ο Δίας προς τα δεξιά. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσετε να υπολογίσετε ποια μέρα θα βρεθούν δίπλα δίπλα, γιατί το διαβάσατε ήδη. Το γεγονός αυτό θα συμβεί, για μας τους Ελληνες, στις 8 το βράδυ της 23ης Φεβρουαρίου, τη στιγμή που το παράξενο αυτό ζευγάρι θα δύει, ακολουθώντας με τη σειρά του, όπως ο Ηλιος και τα άλλα αστέρια, την ημερήσια κίνηση της ουράνιας σφαίρας.
Παρ’ όλο που η σύνοδος Δία και Αφροδίτης είναι ένα εντυπωσιακό φαινόμενο για τον αμύητο παρατηρητή των ουρανών, είναι μάλλον συνηθισμένο για έναν αστρονόμο, ακόμη και κάποιον αστρολόγο-ιερέα που έζησε την εποχή του Χριστού, όπως ήταν οι Μάγοι. Τι το ξεχωριστό είχε λοιπόν «εκείνη» η σύνοδος, που ώθησε τους Μάγους να αφήσουν τις δουλειές τους και να ξεκινήσουν για το μακρινό ταξίδι που τους οδήγησε από τη Μεσοποταμία στην Παλαιστίνη; Η σύνοδος εκείνη τη φορά είχε τρία ξεχωριστά χαρακτηριστικά: ήταν «διπλή», ιδιαίτερα «κοντινή» και συνέβη σε μια θέση του ουρανού που, στην αστρολογική και μυθολογική παράδοση, ήταν συνδεδεμένη με βασιλιάδες.
Η πρώτη από τις δύο συνεχόμενες συνόδους Δία – Αφροδίτης συνέβη στις 11 Αυγούστου του έτους 3 π.Χ. στον αστερισμό του Λέοντα, ο οποίος, σε ορισμένα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, συνδέεται με τον εβραϊκό λαό και ήταν ορατή στον ανατολικό ουρανό λίγο πριν από την ανατολή του Ηλίου. Σύμφωνα με την ερμηνεία που πιστεύουν πολλοί αστρονόμοι, αυτή η σύνοδος ήταν η πρώτη εμφάνιση του αστεριού που μνημονεύεται στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, από την οποία προέβλεψαν οι Μάγοι την επικείμενη έλευση του Χριστού στη Γη. Ξεκίνησαν λοιπόν το μακρύ ταξίδι τους για την Παλαιστίνη, ενώ οι δύο πλανήτες αποχωρίστηκαν ακολουθώντας ο καθένας τη δική του πορεία.
* Ορατοί οι δύο πλανήτες
Δέκα μήνες αργότερα, στις 16 Ιουνίου του έτους 2 π.Χ., οι δύο πλανήτες βρέθηκαν και πάλι σε σύνοδο στον αστερισμό του Λέοντα, αυτή τη φορά μάλιστα κοντά στον αστέρα Βασιλίσκο (Regulus), που οι αστρολόγοι ανέκαθεν συνέδεαν με βασιλιάδες. Την ημέρα εκείνη οι δύο πλανήτες ήταν ορατοί στον δυτικό ουρανό, λίγο μετά τη δύση του Ηλίου, όπως συμβαίνει και εφέτος.
Ενώ όμως εφέτος θα απέχουν μεταξύ τους περίπου ένα τέταρτο της μοίρας (δηλαδή όσο η μισή διάμετρος της πανσελήνου), εκείνη τη φορά βρέθηκαν τόσο κοντά, που με το μάτι φαίνονταν σαν ένα αστέρι. Το γεγονός αυτό είναι πραγματικά πολύ σπάνιο: δεν συνέβη άλλη φορά τα τελευταία 4.000 χρόνια. Αυτή ήταν η δεύτερη εμφάνιση του άστρου που μνημονεύεται από τον Ματθαίο και ήταν φυσικό να ερμηνευθεί από τους Μάγους ως σημάδι ότι ο αναμενόμενος βασιλιάς είχε ήδη γεννηθεί.
Για όσους απορούν πώς είναι δυνατόν να γεννήθηκε ο Χριστός κάποιο έτος που χαρακτηρίζεται «προ Χριστού», θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χρονολογία της γέννησής του καθορίστηκε λίγο-πολύ αυθαίρετα μόλις το έτος 525 μ.Χ. από τον μοναχό Διονύσιο τον Μικρό. Ετσι, αν το αστέρι των Χριστουγέννων ήταν πραγματικά η σύνοδος Δία – Αφροδίτης που συνέβη το 2 π.Χ., αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να περιμένουμε ως την Πρωτοχρονιά του 2001 για να γιορτάσουμε τα 2.000 χρόνια από τη γέννηση του Χριστού: ίσως αρκεί ως την Τρίτη 23 Φεβρουαρίου! Την Τρίτη 23 Φεβρουαρίου
Για να διευκολυνθούν να παρατηρήσουν το φαινόμενο οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, το Εργαστήριο Αστρονομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου προγραμματίζει να διοργανώσει ένα απόγευμα «ανοικτών θυρών» για το κοινό. Μια ομάδα από το προσωπικό του εργαστηρίου και μεταπτυχιακούς φοιτητές θα βρίσκεται στο κτίριο του Αστεροσκοπείου της Θεσσαλονίκης την Τρίτη 23 Φεβρουαρίου, από τις 6 το απόγευμα ως τις 9 το βράδυ. Αν ο καιρός είναι καλός και δεν υπάρχει συννεφιά όσοι προσέλθουν θα μπορέσουν να δουν με το τηλεσκόπιο όσα δεν φαίνονται με γυμνό μάτι: τους δορυφόρους του Δία, τους κρατήρες της Σελήνης και την Αφροδίτη σαν μισοφέγγαρο!
Ο κ. Χ. Βάρβογλης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ.
