Η ρήση «Η ζωή μιμείται την τέχνη πολύ περισσότερο από ό,τι η τέχνη μιμείται τη ζωή» είναι λίγο-πολύ γνωστή. Βαθιά ριζωμένη στον τρόπο σκέψης και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων, η έννοιά της – για την οποία ο Οσκαρ Ουάιλντ έγραψε το περίφημο δοκίμιο «Η παρακμή του ψεύδους» (The decay of lying, 1889) – στηρίζεται στο ότι ενώ γεγονότα και εμπειρίες της πραγματικής ζωής γίνονται πολύ συχνά υλικό για μυθοπλαστικές αφηγήσεις (λογοτεχνία, θέατρο, εικαστικές τέχνες, αργότερα κινηματογράφος), συχνά συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο. Ουκ ολίγες φορές η πραγματικότητα είναι αυτή που τελικά μιμείται τους φανταστικούς κόσμους των καλλιτεχνών. Και τότε, αναπόφευκτα, το ενδιαφέρον όλων αυξάνεται περισσότερο.

Παγκόσμιο σάλο έχει προκαλέσει η πρόσφατη θεαματική ληστεία στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, όταν τις πρωινές ώρες της Κυριακής 19 Οκτωβρίου τέσσερις άνδρες, μεταμφιεσμένοι σε εργάτες, χρησιμοποίησαν ανυψωτικό μηχάνημα, μπήκαν σε αίθουσα του μουσείου και, αφού έσπασαν δύο θωρακισμένες προθήκες, μέσα σε περίπου επτά λεπτά κατάφεραν να αφαιρέσουν ιστορικά κοσμήματα της συλλογής του Γαλλικού Στέμματος, εκτιμώμενης αξίας 88 εκατομμυρίων ευρώ, που ανήκαν στις βασίλισσες Μαρί-Αμελί και Ορτάνς και στις αυτοκράτειρες Μαρί-Λουίζ και Ευγενία. Η υπόθεση πήρε από τα Μέσα τον τίτλο «Η ληστεία του αιώνα» και συγχρόνως επανέφερε στο προσκήνιο τις δραστηριότητες μιας σπείρας με πολύ μεγάλο παρελθόν.

Πάμε λίγα χρόνια πίσω, στο 2019. Η σέρβα πρώην αθλήτρια Ολιβέρα Τσίρκοβιτς, μέλος κάποτε της εθνικής ομάδας μπάσκετ νεανίδων της πρώην Γιουγκοσλαβίας (που κατέκτησε μάλιστα το χάλκινο μετάλλιο στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 1988), δίνει μια συνέντευξη ισχυριζόμενη ότι δεν έχει πλήρη αίσθηση των χρημάτων που μαζί με τη συμμορία της έχει «κερδίσει» μέσω ποικίλων δραστηριοτήτων σε διάστημα περίπου 20 ετών. Τα χρήματα στα οποία αναφερόταν προέρχονταν κυρίως από χρυσό και διαμάντια, τα οποία μαζί με την ομάδα της κατάφερε να αποκτήσει μέσα από πολυετή σκληρή… εργασία. Μιλάμε για πάμπολλες ένοπλες ληστείες και για κέρδη της τάξης των 500 εκατομμυρίων δολαρίων! Υπερβολή; Ισως. Ομως ακόμα και ένα μικρό ποσοστό αλήθειας να υπάρχει στο νούμερο αυτό, εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί το μέγεθος της λείας.

Σύγχρονοι «Ροζ Πάνθηρες»

Πώς όμως αυτή η σπείρα συνδέεται με την περίφημη ρήση του Οσκαρ Ουάιλντ; Η απάντηση βρίσκεται σε μία από τις πιο αστείες «σειρές» κωμωδιών στην ιστορία του κινηματογράφου. Ηταν το 1963 όταν για πρώτη φορά ο Πίτερ Σέλερς υποδύθηκε τον απίστευτο γκαφατζή γάλλο επιθεωρητή Ζακ Κλουζό, ο οποίος αναλαμβάνει να εξιχνιάσει την υπόθεση κλοπής του «Ροζ Πάνθηρα», που είναι ένα από τα πιο πολύτιμα πετράδια στον κόσμο και βέβαια ο τίτλος της ταινίας. «Ροζ Πάνθηρες» είναι και η ονομασία του δικτύου της Ολιβέρα Τσίρκοβιτς, όπως το βάφτισε η εφημερίδα «Daily Mail» εμπνευσμένη από το διάσημο κινηματογραφικό franchise. Η «ονοματοδοσία» έγινε το 2003, όταν δύο μέλη της σπείρας εισέβαλαν στο Graff, το θρυλικό κοσμηματοπωλείο της New Bond Street στο κέντρο του Λονδίνου, διαπράττοντας μία από τις μεγαλύτερες ληστείες κοσμημάτων στη βρετανική ιστορία, με λεία αξίας 23 εκατομμυρίων στερλινών. Μέσα σε λίγες μέρες, η Scotland Yard είχε εντοπίσει τον έναν ληστή, έναν σερβικής καταγωγής Κοσοβάρο που ζούσε στο Μπέισγουοτερ. Οταν έκαναν έφοδο στο διαμέρισμά του, βρήκαν μεταξύ άλλων και ένα δαχτυλίδι με μπλε διαμάντι αξίας 500.000 στερλινών. Βρισκόταν μέσα σε ένα βαζάκι με κρέμα προσώπου!

Και κάπως έτσι καταλήγουμε στο σινεμά. H αλήθεια είναι ότι όλες οι ταινίες «Ροζ Πάνθηρας» (και όχι μόνο) δίνουν στους «ενδιαφερόμενους» ιδέες για πειραματισμούς. Στην πρώτη ταινία ο επιθεωρητής Κλουζό βρίσκεται στα ίχνη του «Φαντάσματος» (The Phantom), ενός διαβόητου κλέφτη κοσμημάτων, ο οποίος σχεδιάζει να αποσπάσει τον «Ροζ Πάνθηρα», το μεγαλύτερο διαμάντι του κόσμου, από μια πριγκίπισσα. Τον υποδύεται ο Ντέιβιντ Νίβεν, που με το γνωστό, φλεγματικό στυλ του δημιούργησε ένα υψηλής αισθητικής «κλεφτρόνι και τζέντλεμαν», προσθέτοντας στον ήρωά του φινέτσα και ευγένεια. Ωστόσο, ήταν η μέθοδος του ίδιου κλέφτη, αλλά σε άλλη ταινία «Ροζ Πάνθηρα» και με διαφορετικό ηθοποιό στον ρόλο, που τελικά ενέπνευσε το εγκληματικό δίκτυο της πραγματικής ζωής. Στην «Επιστροφή του Ροζ Πάνθηρα» (The Return of the Pink Panther), που σκηνοθέτησε ο Μπλέικ Εντουαρντς το 1975, το «Φάντασμα» ενσαρκώνει ο καναδός ηθοποιός Κρίστοφερ Πλάμερ, ο οποίος κλέβοντας το πολύτιμο πετράδι το κρύβει – πού λέτε; – σε ένα βαζάκι με κρέμα προσώπου!

Η τέχνη της μίμησης

Photo 12 via AFP-Visualhellas

Η αλήθεια είναι ότι εδώ και πάρα πολλά χρόνια έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένα εγκλήματα είναι εμπνευσμένα από μεθόδους που χρησιμοποιούνται σε ταινίες στις οποίες δεν πάει καν ο νους, όπως το «The Matrix» (1999) των αδελφών Λίλι και Λάνα Γουατσόφσκι ή ακόμα και το «Μόνος στο σπίτι» (Home Alone, 1990) του Κρις Κολόμπους, όπου ο 8χρονος Κέβιν (Μακόλεϊ Κάλκιν), ξεχασμένος κατά λάθος από τους γονείς του στο σπίτι τις ημέρες των Χριστουγέννων, αναγκάζεται να αντιμετωπίσει δύο διαρρήκτες (τους υποδύονται οι Τζο Πέσι και Ντάνιελ Στερν).

Photo 12 via AFP-Visualhellas

Επίσης, έχουν υπάρξει περιπτώσεις στις οποίες οι δημιουργοί ταινιών που ενέπνευσαν εγκλήματα είχαν συνέπειες. Γνωστό είναι το παράδειγμα του αμερικανού σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ, που το 1971 γύρισε «To κουρδιστό πορτοκάλι» (A Clockwork Orange) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Αντονι Μπέρτζες, το φιλμ σε ένα μεγάλο μέρος του περιγράφει τη δράση μιας τετραμελούς συμμορίας νέων που προκαλούν τον τρόμο εισβάλλοντας σε σπίτια, κλέβοντας και σκοτώνοντας. Τότε υπήρξαν πολλές συμμορίες που άρχισαν να μιμούνται την εγκληματική δράση του Αλεξ (Μάλκολμ Μακ Ντάουελ) και των τριών «ντρούγκηδών» του (όπως λέγονται στα ρωσικά οι φίλοι, γλώσσα που ενέπνευσε τον συγγραφέα για την αργκό που χρησιμοποιούν οι ήρωές του). Λίγο μετά την πρώτη προβολή, ο Κιούμπρικ και η οικογένειά του άρχισαν να δέχονται απειλές εξαιτίας του αντικτύπου που είχε η ταινία. Τελικά, κατόπιν αιτήματος του διανομέα της, ο διάσημος σκηνοθέτης (που μάλιστα είχε εγκαταλείψει τις Ηνωμένες Πολιτείες για να ζήσει μόνιμα στην Αγγλία) έφθασε στο σημείο να την αποσύρει από την κυκλοφορία στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό την κατέστησε μη διαθέσιμη εκεί μέχρι τον θάνατό του, το 1999.

Μια άλλη περίπτωση που κινεί το ενδιαφέρον είναι «Ο Νονός» (The Godfather, 1972) του Φράνσις Φορντ Κόπολα, για τον οποίο ο ίδιος ο σκηνοθέτης και κυρίως ο συγγραφέας του ομότιτλου μπεστ σέλερ Μάριο Πούζο είχαν κάνει τεράστια έρευνα ώστε να αποτυπώσουν όσο το δυνατόν πιο αυθεντικά – στο χαρτί και στην οθόνη – τη συμπεριφορά των ιταλοαμερικανών μαφιόζων. Αργότερα όμως, όπως λέγεται, η τεράστια δημοτικότητα της ταινίας στάθηκε αφορμή ώστε πραγματικοί γκάνγκστερ να υιοθετήσουν συγκεκριμένες τακτικές που παρουσιάζει το φιλμ, δίνοντας έτσι μια πιο «κινηματογραφική» προσέγγιση στα εγκλήματά τους.

Αλλά και οι πραγματικές κλοπές και ληστείες με «μοντέλο» εκείνες του σινεμά δεν είναι λίγες. Η ληστεία της τράπεζας Chelembra στην Κεράλα της Ινδίας είναι ένα καλό παράδειγμα: Τον Δεκέμβριο του 2007 μια συμμορία εισέβαλε σε κατάστημά της που βρισκόταν στον πρώτο όροφο κτιρίου τρυπώντας το ταβάνι του ισογείου (το οποίο είχε φροντίσει να νοικιάσει ως εστιατόριο) και έφυγε με περίπου 80 κιλά χρυσού και 80 εκατομμύρια ρουπίες σε μετρητά (περίπου 774.000 ευρώ). Οπως αποδείχθηκε, το έγκλημα ήταν εμπνευσμένο από μια ταινία του Μπόλιγουντ με τίτλο «Dhoom» (2004), η οποία παρουσιάζει μια ληστεία υψηλού ρίσκου – μάλιστα, το φιλμ είχε και συνέχειες! Ανάλογη περίπτωση είναι και η ληστεία της τράπεζας KCB στη Θίκα της Κένυας, η οποία φαίνεται να είναι άμεσα συνδεδεμένη με το «Τζάκι Μπράουν» (Jackie Brown, 1997) του Κουέντιν Ταραντίνο. Οι κλέφτες, όλοι απόφοιτοι πανεπιστημίου, εμπνεύστηκαν από μια σκηνή του φιλμ όπου μια ομάδα συζητείά μια τραπεζική ληστεία και τις πιθανές απολαβές από τη διάπραξή της.