Σκεφτείτε το λίγο: η καθημερινότητά μας – οι ρυθμοί, οι εικόνες που καταναλώνουμε, οι κουβέντες που επαναλαμβάνουμε, τα like που μετράμε – μοιάζει αληθινή. Ομως είναι; Ο Ζακ Λακάν, o γάλλος ψυχαναλυτής, μας ζητάει να κάνουμε μια βασική διάκριση: ανάμεσα στην πραγματικότητα, δηλαδή τη φαντασιακή κατασκευή του κόσμου γύρω μας, και το πραγματικό, που είναι αυτό που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, να ονομάσουμε ή να ερμηνεύσουμε.

Ζούμε μέσα σε μία ιστορία που λέμε στον εαυτό μας. Θέλουμε να νομίζουμε ότι όλα είναι εντάξει. Οτι όλα έχουν νόημα. Οτι είμαστε αυτοί που παρουσιάζουμε. Αλλά κάπου ξαφνικά – σε μια ασθένεια, σε έναν χωρισμό, σε έναν αιφνίδιο θάνατο, σε μια φωτογραφία από την Παλαιστίνη ή ένα έργο του Μπέικον με το στόμα διαλυμένο από την εσωτερική κραυγή – εμφανίζεται το πραγματικό. Αυτό που δεν χωρά. Που δεν εξηγείται. Που σε τραντάζει.

Η τέχνη, συχνά, είναι από τους λίγους τόπους όπου το πραγματικό βρίσκει τρόπο να διαρρήξει τη φαντασίωση. Θυμηθείτε την τελευταία φορά που νιώσατε κάτι «άρρητα αληθινό» μπροστά σ’ ένα έργο. Ισως σε έναν πίνακα του Εντβαρτ Μουνκ. Οχι τον εμβληματικό «Κραυγή», αλλά εκείνον που δείχνει δύο ανθρώπους να μιλούν ενώ η γυναίκα κοιτάζει αλλού. Το βλέμμα της είναι κάτι που δεν καταγράφεται, που δεν εξηγείται, αλλά σε σφίγγει. Εκεί, εμφανίζεται το πραγματικό. Οχι στη δραματικότητα, αλλά στη ρωγμή της καθημερινής εικόνας.

Ή σκεφτείτε μια σκηνή από το Amour του Μίχαελ Χάνεκε. Μια απλή, καθημερινή σκηνή: το ζευγάρι κάθεται στο τραπέζι και τρώει. Δεν συμβαίνει τίποτα το συγκλονιστικό – κι όμως, μέσα σε αυτή τη σχεδόν ασήμαντη πράξη, αποτυπώνεται κάτι συντριπτικό.

Η συνήθεια, η τρυφερότητα, η φθορά. Το βλέμμα της γυναίκας, λίγο πριν ξεχάσει τον εαυτό της. Το πώς την κοιτάζει εκείνος, λες και προσπαθεί να συγκρατήσει τον χρόνο. Κι εκεί, χωρίς λόγια, χωρίς εντάσεις, το πραγματικό κάνει την εμφάνισή του. Σαν ένας παγωμένος αέρας μέσα σε ζεστό δωμάτιο.

Σήμερα, που τα πάντα μοιάζουν ελεγχόμενα, curated, υπερ-ερμηνευμένα, αυτή η λακανική σκέψη γίνεται όλο και πιο πολύτιμη σαν υπενθύμιση: δεν είμαστε η εικόνα μας. Δεν είμαστε η βιογραφία μας. Δεν είμαστε καν το αφήγημα που προσπαθούμε να πείσουμε τους άλλους (ή τον εαυτό μας) πως ζούμε.

Είμαστε και κάτι άλλο. Αυτό που δεν χωράει στις λέξεις. Αυτό που επιμένει, όταν όλα σωπαίνουν. Και ίσως εκεί – και μόνο εκεί – αρχίζει η αληθινή συνάντηση με τον εαυτό μας.