Η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιμετωπίζει πρωτοφανείς προκλήσεις σε μια εποχή όπου η πολυπολική διεθνής τάξη, όπως θεμελιώθηκε από τα Ηνωμένα Εθνη, δέχεται συνεχείς επιθέσεις. Ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας και η συγκρουσιακή στάση του Τραμπ απέναντι στην ΕΕ – όπως επιβεβαιώνεται από τη Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ που δημοσιεύθηκε πρόσφατα – συνιστούν υπαρξιακές απειλές για το μέλλον της ευρωπαϊκής δημοκρατίας και των θεμελιωδών ελευθεριών μας.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες και οι θεσμοί της ΕΕ οφείλουν να σταθούν αταλάντευτα υπέρ των αξιών μας, αποδεικνύοντας έτσι τη δύναμη της Ενωσης και τη χρησιμότητά της για την υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ασφάλειας, της ευημερίας, της έννομης τάξης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – όλων εκείνων των αξιών που οι Ευρωπαίοι δικαίως προσδοκούν από την Ενωσή τους.

Οσο κι αν θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι οι ΗΠΑ παραμένουν σύμμαχος, οι δημόσιες δηλώσεις του προέδρου Τραμπ και κορυφαίων στελεχών της κυβέρνησής του καταδεικνύουν ξεκάθαρα ότι οι μονομερείς παραχωρήσεις ούτε περιόρισαν την απρόβλεπτη συμπεριφορά ούτε ενίσχυσαν τη διατλαντική σταθερότητα.

Αντιθέτως, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με σαφή εχθρότητα προς την ΕΕ και ό,τι αυτή εκπροσωπεί, καθώς και με μια συντονισμένη επίθεση απέναντι στις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις μας και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ο δηλωμένος στόχος είναι η υπονόμευση των θεμελίων του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, η αποδόμηση της δημοκρατικής μας Ενωσης – η οποία θεμελιώνεται στο κράτος Δικαίου και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – και η ανάδειξη ακραίων, λαϊκιστικών δυνάμεων που θα οδηγήσουν την Ευρώπη στον διχασμό, τον κατακερματισμό και τον εθνικισμό, και θα την καταστήσουν αδύναμη και υποτελή.

Η Ευρώπη θα πρέπει λοιπόν να αντλήσει τα αναγκαία συμπεράσματα: η ασφάλεια και η άμυνα, η ευημερία και η δημοκρατία μας μπορούν να διαφυλαχθούν μόνον αν πορευτούμε ενωμένοι. Η στρατηγική αυτονομία αποτελεί απόλυτη αναγκαιότητα. Η ΕΕ οφείλει να προσαρμοστεί γρήγορα, ικανή να ενεργεί ως ανεξάρτητος δρων, να αναλάβει πλήρως την ευθύνη για τη δική της ασφάλεια και άμυνα, να προασπίζεται τα συμφέροντά της και να προστατεύει τις θεμελιώδεις αξίες της τόσο στο εσωτερικό όσο και παγκοσμίως, ενώ παράλληλα να επιδιώκει να ανανεώνει την πολιτική και την οικονομική συνεργασία της με χώρες που εμφορούνται από παρόμοιες πεποιθήσεις.

Μόνον στηρίζοντας τη δημοκρατική διακυβέρνηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την οικονομική ευημερία και τα κοινωνικά δικαιώματα θα μπορέσει η ΕΕ να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή και την αντοχή της δημοκρατίας απέναντι σε προσπάθειες διάσπασης και αποδυνάμωσής της. Επιπλέον, η ΕΕ μπορεί, και πρέπει, να καλύψει το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ στο παγκόσμιο πολυπολικό σύστημα, υπερασπιζόμενη ενεργά το διεθνές δίκαιο και προστατεύοντας οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ.

Προϋπόθεση τόσο για τη γεωπολιτική ισχύ όσο και για την κοινωνική ασφάλεια είναι η επιδίωξη μιας πιο ανταγωνιστικής Ευρώπης, ικανής να προσφέρει ευημερία στους πολίτες της. Η πλήρης εφαρμογή των εκθέσεων Λέτα και Ντράγκι σχετικά με την ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς και την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα έως το 2028 μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην επίτευξη αυτού του στόχου. Μια ανταγωνιστική Ευρώπη σημαίνει επίσης μια βιώσιμη Ευρώπη· οι προσπάθειες απλοποίησης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας δεν θα πρέπει να συντελεστούν εις βάρος βασικών κανόνων για την προστασία του περιβάλλοντος και της κοινωνίας.

Χρειαζόμαστε επίσης έναν ευρωπαϊκό προϋπολογισμό επαρκούς μεγέθους, ικανό να χρηματοδοτεί ευρωπαϊκά δημόσια αγαθά – συμπεριλαμβανομένης της άμυνας, της έρευνας και καινοτομίας, της στέγασης, της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων –  ο οποίος, ταυτόχρονα, να διαφυλάσσει την κοινωνική και περιβαλλοντική προστασία, τη συνοχή των περιφερειών και την αγροτική πολιτική. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ θα πρέπει επίσης να εξακολουθεί να στηρίζει μια δυναμική κοινωνία των πολιτών και μια παγκόσμια Ευρώπη, της οποίας οι εξωτερικές σχέσεις και η αναπτυξιακή βοήθεια θα εδράζονται στις ευρωπαϊκές αξίες. Αυτός ο νέος, ενισχυμένος προϋπολογισμός θα πρέπει να χρηματοδοτείται από φιλόδοξους και ίδιους πόρους της ΕΕ.

Ωστόσο, η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας και ο εκσυγχρονισμός του προϋπολογισμού δεν αρκούν για να οικοδομηθεί μια γεωπολιτική Ευρώπη. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα πρέπει να κινηθούν ταχύτατα προς μια Κοινή Ευρωπαϊκή Αμυνα, όπως προβλέπει το άρθρο 42 της Συνθήκης της ΕΕ. Ελλείψει ομοφωνίας, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας νέας Μόνιμης Διαρθρωτικής Συνεργασίας μεταξύ των πρόθυμων κρατών-μελών ή μέσω μιας ad hoc συνθήκης, όπως συνέβη με τη Συμφωνία του Σένγκεν. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενός πραγματικού Ευρωπαϊκού Αμυντικού Συστήματος, ικανού να συντονίζει τις ένοπλες δυνάμεις σε περίπτωση επίθεσης εναντίον οποιουδήποτε κράτους-μέλους.

Για να πετύχουμε αυτόν τον στόχο θα πρέπει να προχωρήσουμε με τόλμη σε βαθύτερη ολοκλήρωση, διασφαλίζοντας την ευρωπαϊκή κυριαρχία και τον σεβασμό των θεμελιωδών αξιών και δικαιωμάτων. Απαιτούνται φιλόδοξες αποφάσεις και πολιτική ηγεσία, πέρα από στενά εθνικά συμφέροντα και προσωπικές φιλοδοξίες. Αν αποτύχουμε – αν δεν σταθούμε αρκετά γενναίοι ώστε να αντιμετωπίσουμε αυτή την πρόκληση ενωμένοι –, διατρέχουμε τον κίνδυνο να εξαφανιστούμε, διχασμένοι και αναγκασμένοι να αποδεχτούμε ότι η μοίρα του κόσμου καθορίζεται από την πολιτική εξουσία του Ντόναλντ Τραμπ, σε αμφίβολη σύμπραξη με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και τον Σι Τζινπίνγκ.

Για τον σκοπό αυτόν, η Ευρώπη πρέπει επιτέλους να ξεπεράσει το καθεστώς των εθνικών βέτο, το οποίο παραλύει συνήθως τις αποφάσεις για την κοινή εξωτερική πολιτική, την άμυνα και τα κοινά οικονομικά. Η κυβέρνηση μιας μόνον χώρας-μέλους δεν μπορεί να εμποδίζει την ΕΕ από το να υπερασπίζεται τα συλλογικά της συμφέροντα ή να ενεργεί όταν διακυβεύεται η ασφάλεια της Ευρώπης. Η κατάργηση του βέτο θα ενίσχυε την ικανότητά μας να δρούμε από κοινού, θα ενθάρρυνε τη συναίνεση και τον συμβιβασμό και θα επανέφερε τη λήψη αποφάσεων της ΕΕ στην αρχή ότι στις δημοκρατίες οι αποφάσεις λαμβάνονται με βάση την πλειοψηφία. Οι Συνθήκες παρέχουν τα μέσα για αυτή την αλλαγή· αυτό που απαιτείται είναι η πολιτική βούληση να τα αξιοποιήσουμε.

Η ΕΕ έχει και στο παρελθόν αντιμετωπίσει κρίσιμες στιγμές· κάθε φορά προχώρησε μπροστά επιλέγοντας την ενότητα αντί της διάσπασης. Σήμερα είναι μια ακόμη τέτοια στιγμή. Αν δράσουμε από κοινού, με αποφασιστικότητα και τόλμη, η Ευρώπη όχι μόνο θα αντέξει αυτές τις προκλήσεις αλλά θα αναδειχθεί ισχυρότερη, πιο κυρίαρχη και ικανότερη να προστατεύσει τα δικαιώματα όλων των Ευρωπαίων.

Ο κ. Γκι Φερχόφσταντ είναι πρόεδρος του European Movement International, πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου και πρώην ευρωβουλευτής, επικεφαλής της ομάδας των Φιλελευθέρων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ο κ. Πέτρος Φασούλας είναι γενικός γραμματέας του European Movement International.