Την περασμένη εβδομάδα, με πρώτο «Το Βήμα», ο ηλεκτρονικός κυρίως Τύπος ασχολήθηκε με μία από τις σημαντικότερες θεματικές εκθέσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου, την 4 του 2023, για τις απευθείας αναθέσεις.

Δύο χρόνια πριν, τον Μάρτιο του 2023, είχε έρθει επίμονα στη δημοσιότητα – λόγω επικαιρότητας των ημερών – η 12 του 2022, για τις υπερβολικές καθυστερήσεις στα δημόσια έργα.

Η σύνδεση των θεματικών εκθέσεων του Δικαστηρίου με την τρέχουσα επικαιρότητα και η ανάδειξή τους μόνον όταν οι πολιτικές συνθήκες το ευνοούν δεν είναι κάτι εγγενές στη φύση τους. Οι εκθέσεις, σύμφωνα με τη νομοθεσία του 2020 και του 2021 που τις διέπει – η οποία, σημειωτέον, ψηφίστηκε από σχεδόν σύσσωμη τη Βουλή – εντοπίζουν συστημικές παθογένειες, αναζητούν, ύστερα από ενδελεχή έλεγχο, τα αίτιά τους και διατυπώνουν συστάσεις προς την κυβέρνηση κυρίως, για να βελτιώσει τα συστήματα διαχείρισης του δημόσιου χρήματος, ώστε οι θυσίες του φορολογουμένου να πιάνουν τόπο.

Πάνω από τριάντα θεματικές εκθέσεις έχουν εκδοθεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Οπως θα δούμε, κάλυψαν τα πιο καίρια ζητήματα στη δημόσια διαχείριση, αλλά και ευρύτερα. Οι συστάσεις που περιέχουν θα έπρεπε να αποτελούν το Ευαγγέλιο για ένα αποτελεσματικότερο κράτος. Και εν τούτοις παραμένουν ανεκμετάλλευτος θησαυρός.

Εκθέσεις για τη διαχείριση της πανδημίας

Το πόσο επίκαιρες και ουσιαστικές είναι οι θεματικές εκθέσεις φαίνεται καθαρά από αυτές που δημοσίευσε το Δικαστήριο ύστερα από ελέγχους για τη διαχείριση της πανδημίας:

Η 6 του 2021 είχε ως αντικείμενο ελέγχου τις δημόσιες συμβάσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Η 10 του 2021, τη διαχείριση της οικονομικής ενίσχυσης προς τους ανέργους.

Η 4 του 2022, τη λειτουργία των μονάδων εντατικής θεραπείας για την αντιμετώπιση περιστατικών COVID-19.

Στις εκθέσεις αυτές, όπως και σε όλες τις θεματικές εκθέσεις του, το Ελεγκτικό Συνέδριο, με φιλικό για τον αναγνώστη τρόπο, αναδεικνύει τα ευρήματα του ελέγχου του, τα οποία, ένα προς ένα, τεκμηριώνει στη συνέχεια, για να καταλήξει σε συμπεράσματα πάνω στα οποία και μόνο θεμελιώνει εν τέλει προσεκτικά τις συστάσεις που διατυπώνει.

Για την περίπτωση της πανδημίας – όσο κι αν μας φαίνεται ήδη μακρινή η περίοδος που ζήσαμε με αυτήν – οι συστάσεις του Δικαστηρίου ξεπερνούν το στενό πλαίσιό της, και με ευρύτερο, διαχρονικό ενδιαφέρον αποβλέπουν στην αποτελεσματικότερη εν γένει λειτουργία του εθνικού συστήματος υγείας.

Οριζόντια ζητήματα διαχείρισης

Οι εκθέσεις μπορεί να έχουν ένα εντοπισμένο αντικείμενο, όπως λ.χ. την ανακύκλωση (6/2022), όπου καταδεικνύεται πόσο λίγο αποτελεσματικά είναι τα οικεία προγράμματα. Μπορεί όμως να στοχεύουν στην ανάδειξη συστημικών παθογενειών σε οριζόντια ζητήματα διαχείρισης, όπως:

Στις καθυστερήσεις κατά την έκδοση των ετήσιων λογαριασμών των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου (3/2024), όπου από τα 1.873 νομικά πρόσωπα, μόνο τα 604 εκδίδουν τακτικά λογαριασμούς – ένα πραγματικό σκάνδαλο.

Στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (2/2024), με έρευνα γύρω από το υπαρξιακό πρόβλημα του Ταμείου: τις καθυστερήσεις απορρόφησης, οι οποίες ισοδυναμούν με απώλεια κρίσιμων εθνικών πόρων.

Αλλα οριζόντια θέματα ελέγχων αφορούσαν:

Την παραλαβή υπηρεσιών (8/2021), καθώς οι υπηρεσίες δεν αφήνουν ίχνη, οπότε οι καταχρήσεις είναι εύκολες στην παραλαβή τους.

Την προμήθεια ιατροφαρμακευτικού υλικού από τα δημόσια νοσοκομεία (8/2023), ή τον υπολογισμό των νοσηλίων τους (1/2020), πεδία που προσφέρονται για σπατάλες.

Την αποτελεσματικότητα των φορολογικών ελέγχων για την επίτευξη στοχευμένης χρήσης των ελεγκτικών πόρων της ΑΑΔΕ (1/2023).

Και βέβαια, η έκθεση 4 του 2023 για τις απευθείας αναθέσεις στο σύνολο του δημόσιου τομέα, όπου με νηφαλιότητα, δικαιοκρατική και τεχνοκρατική προσέγγιση το Δικαστήριο εξέθεσε – ύστερα από τεράστιας έκτασης έρευνα – τα πορίσματά του για την εξάλειψη της πληγής στον δημόσιο βίο που συνιστά η καχυποψία, δικαιολογημένη ή μη, γύρω από την πρακτική αυτή.

Η αποτροπή νέας δημοσιονομικής κρίσης

Το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν παράγει μόνο θεματικές εκθέσεις. Κάθε χρόνο παρακολουθεί την εξέλιξη των δημοσιονομικών μεγεθών και ενημερώνει τη Βουλή ώστε να μην εμφανιστεί ποτέ στο μέλλον το φαινόμενο του δημοσιονομικού κατακλυσμού που οδήγησε τη χώρα, από το 2009, σε κατάρρευση.

Στην ετήσια έκθεσή του για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα, του 2024, το Δικαστήριο, σε μακροσκελή έκθεσή του, ενημερώνει για την πορεία του δημοσίου χρέους, τη βιωσιμότητα της κοινωνικής ασφάλισης, την έκθεση των συστημικών τραπεζών στη συγκυρία, το μακροπρόθεσμο δημοσιονομικό βάρος από τα εξοπλιστικά προγράμματα, την τήρηση των δημοσιονομικών υποχρεώσεων της χώρας έναντι της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Παράλληλα, στο πλαίσιο προληπτικής του αρμοδιότητας, το Δικαστήριο εξετάζει ετησίως χιλιάδες δημόσιες συμβάσεις, εκ των οποίων αποφαίνεται περίπου για το 5% ότι παρουσιάζουν σοβαρές πλημμέλειες και είναι μη νόμιμες. Πρόκειται για μια κρίσιμη λειτουργία ελέγχου νομιμότητας, πριν ακόμη δεσμευθεί το Δημόσιο.

Ο ρόλος του Δικαστηρίου

Το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν είναι ο προθάλαμος του εισαγγελέα. Δεν είναι αποστολή του να εντοπίζει ποινικά αδικήματα, ούτε να ελέγχει μία προς μία τις κρατικές πληρωμές. Σε καμία ώριμη δημοκρατία του δυτικού κόσμου αντίστοιχοι θεσμοί δεν έχουν τέτοια αποστολή. Αλλοι θεσμοί, εσωτερικοί στην εκτελεστική λειτουργία, επιφορτίζονται με αυτό.

Το Δικαστήριο, όπως και ο αδελφός του θεσμός, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, εντοπίζει και αναδεικνύει συστημικές διαχειριστικές παθογένειες. Τις παθογένειες που επιλέγει κάθε χρόνο, ύστερα από πολλαπλές σταθμίσεις. Αυτές όπου οι έλεγχοί του θα είναι πρωτότυποι, και δεν θα επικαλύπτονται από άλλους ελέγχους συγγενών ελεγκτικών θεσμών με ισότιμο κύρος.

Ανοίγοντας έτσι τους ελέγχους του στα καυτά κοινωνικά ζητήματα που μας απασχολούν, το Ελληνικό Ελεγκτικό Συνέδριο – χωρίς να υπολείπεται καθόλου των αντίστοιχων της Δυτικής Ευρώπης – πραγματοποιεί ελέγχους, εντοπίζει παθογένειες και διατυπώνει συστάσεις θεραπείας σε θέματα τόσο ενδιαφέροντα, όπως:

-Πώς διασφαλίζονται η διαφάνεια και η ισότητα στην πρόσβαση των ασθενών στα χειρουργεία του ΕΣΥ (2/2023).

-Γιατί οι τράπεζες δεν χρηματοδοτούν την πραγματική οικονομία (7/2021).

-Πού πάσχει το πρόγραμμα για τους ευάλωτους «Βοήθεια στο Σπίτι» (11/2022).

-Πόσο επιτυχής είναι η ειδική αγωγή και εκπαίδευση για τα παιδιά (9/2021).

-Τι αποτελέσματα δίνουν τα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων (12/21).

-Πόσο χρήσιμοι είναι οι ξενώνες φιλοξενίας των θυμάτων της ενδοοικογενειακής βίας (4/2021).

-Πώς διασφαλίζεται η φροντίδα για τα αδέσποτα ζώα συντροφιάς (3/2023).

Ενας θησαυρός ανεκμετάλλευτος, προς το παρόν. Οι συστάσεις του Δικαστηρίου αναμένουν τον υψηλό παραλήπτη τους: την κυβέρνηση.

Ο κ. Ιωάννης Σαρμάς είναι τέως υπηρεσιακός πρωθυπουργός, επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.