«Οταν περπάτησα στο μονοπάτι προς τη Σπηλιά του Ζα ένιωσα πως γύρισα πίσω στον χρόνο. Εκλεισα τα μάτια μου και φαντάστηκα τον μικρό Δία να μεγαλώνει εδώ. Και πραγματικά του ταίριαζε: Η θέα όταν ανεβήκαμε στην κορυφή ήταν απίστευτη…».
Η Ελένη, μαθήτρια της Α’ Λυκείου, συντάσσει κάθε φράση της με προσοχή, επηρεασμένη από το δέος που της ασκεί το ψηλότερο βουνό των Κυκλάδων, ο Ζας, ένα από τα πιο σημαντικά φυσικά σημεία της Νάξου. Ο Νίκος, μία τάξη μεγαλύτερος, παίρνει τον λόγο για να περιγράψει την άγρια ομορφιά του βουνού και συμπληρώνει ότι «κάθε φορά που ανεβαίνω στον Ζα νιώθω περήφανος που κατάγομαι από έναν τόπο με τόσο πλούσια ιστορία».
Ο Γιάννης, ο τρίτος της παρέας, μας λέει ότι «ο Ζας είναι σαν να φυλάει το νησί από ψηλά».
Το βουνό Ζας ή Ζευς πραγματικά στέκει με τη μεγαλοπρέπεια του βασιλιά και με ύψος 1.004 μέτρα νοτιοανατολικά του χωριού Φιλώτι. Το μονοπάτι ξεκινά από το Φιλώτι, περνά από τη Σπηλιά του Ζα και καταλήγει στην κορυφή, απ’ όπου η θέα στο Αιγαίο είναι μαγευτική.
Να σημειώσουμε ότι υπάρχει και εναλλακτική διαδρομή που ξεκινάει από την Αγία Παρασκευή (στον δρόμο προς Δανακό) και οδηγεί στην κορυφή. Το βουνό είναι κατάφυτο στις χαμηλότερες πλαγιές, με αγριολούλουδα, θάμνους, δέντρα και μονοπάτια. Στην κορυφή, η θέα είναι ανεμπόδιστη προς όλες τις κατευθύνσεις – μια πραγματική εμπειρία που ανταμείβει κάθε πεζοπόρο.
Πήρε το όνομά του από τον Δία (Ζευς), τον πατέρα των θεών. Η παράδοση λέει πως η Ρέα έκρυψε τον νεογέννητο Δία στο βουνό αυτό για να τον προστατεύσει από τον πατέρα του, τον Κρόνο, ο οποίος κατάπινε τα παιδιά του για να αποφύγει την προφητεία που έλεγε πως ένα από αυτά θα τον ανέτρεπε.
Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση, ο Δίας μεγάλωσε μέσα σε μια σπηλιά, γνωστή και ως «Σπηλιά του Ζα», η οποία βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά του βουνού. Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, η σπηλιά χρησιμοποιούνταν ήδη από τη νεολιθική εποχή και αργότερα αφιερώθηκε στον Δία Μηλώσιο, προστάτη των κοπαδιών.
Η σπηλιά είναι σημείο αρχαιολογικού και μυθολογικού ενδιαφέροντος. Βρίσκεται σε υψόμετρο 628 μέτρων, πάνω από την κοιλάδα των Αριών. Εχει μήκος 115 μέτρα και είναι γεμάτη με σταλακτίτες, σταλαγμίτες και εντυπωσιακά λίθινα συμπλέγματα.
Αποτέλεσε καταφύγιο για τους κατοίκους του Φιλωτίου και της γύρω περιοχής κατά τις πειρατικές επιδρομές από Σαρακηνούς και Τούρκους. Η διαδρομή προς την κορυφή του Ζα είναι από τις πιο δημοφιλείς πεζοπορικές διαδρομές στην Ελλάδα.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Νάξου» του ΓΕΛ Νάξου – «Μανώλης Γλέζος» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 27 Απριλίου 2025.
