Η συρρίκνωση της αγροτικής γης και το πλήγμα στην κτηνοτροφία

Στη Λάρισα, τα λιβάδια όπου βόσκουν οι αγελάδες και τα πρόβατα φαίνεται να συρρικνώνονται χρόνο με τον χρόνο. Η πρόσφατη επικαιρότητα και οι ασθένειες που έπληξαν φέτος μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου αποκάλυψαν τα σοβαρά προβλήματα πίσω από την απώλεια ζωικού κεφαλαίου, την επιβίωση οικογενειών, τη σταθερότητα της τοπικής οικονομίας.

Οι κτηνοτρόφοι ανησυχούν για την επιβίωση των ζώων τους και οι επιστήμονες προβληματίζονται με την αύξηση των ασθενειών που φέρνει η κλιματική αλλαγή. Η ξηρασία, οι υψηλές θερμοκρασίες και η απώλεια βροχοπτώσεων δεν αποτελούν πλέον απλά στατιστικά δεδομένα στις έρευνες των επιστημονικών ομάδων, αλλά δίνουν καθαρά την εικόνα της πραγματικότητας που πλήττει την ελληνική κτηνοτροφία. Τι σημαίνει όμως η μείωση των λιβαδιών για την υγεία των ζώων αλλά και για την ίδια την κτηνοτροφία;

Βοσκοτόπια σε κρίση: η Ελλάδα χάνει τη γη της

Η κλιματική αλλαγή επιταχύνει την υποβάθμιση των εδαφών και επιφέρει νέες μεταβολές στο περιβάλλον, ιδιαίτερα σε λιβάδια και αγροτική γη. Όπως λέει σχετικά ο καθηγητής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοφάνης Κωνσταντινίδης, η χλωρίδα και η βλάστηση επηρεάζονται σαφώς από δεδομένα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως η άνοδος της θερμοκρασίας, η οποία συχνά συνοδεύεται από ανομοιογένεια στις βροχοπτώσεις. Το φαινόμενο αυτό οδηγεί σε περιόδους ξηρασίας, κατά τις οποίες η ζωική παραγωγή δυσκολεύεται να ανταποκριθεί, καθώς η πρωτογενής παραγωγή των φυτών είναι μειωμένη, τόσο στα φυσικά λιβάδια όσο και στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Σύμφωνα και με το ειδικό report του SRCCL για την κλιματική αλλαγή και τη γη, «η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τον ρυθμό και το μέγεθος πολλών διαδικασιών υποβάθμισης της γης και εισάγει νέους τύπους υποβάθμισης». Στα βοσκοτόπια, η συνδυασμένη επίδραση της επιλογής βοσκής και των αλλαγών στο κλίμα μπορεί να οδηγήσει σε οικοσυστήματα με χαμηλότερη διατροφική αξία και μεγαλύτερη παρουσία εισβολικών ειδών.

Επιπλέον, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος αναφέρει πως η υγρασία έχει μειωθεί αρκετά στην περιοχή της Μεσογείου από τη δεκαετία του 1950. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πιθανή μείωση των αποδόσεων των καλλιεργειών και την αύξηση της ανάγκης για άρδευση. Σε ακραίες περιπτώσεις, η συνεχής ξηρασία και η υποβάθμιση των εδαφών μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε ερημοποίηση. Οι επιπτώσεις βέβαια δεν είναι ομοιόμορφες: όπως δείχνουν τα στοιχεία, περιοχές όπως η Κρήτη, η Ηλεία, η Κορινθία και η Λάρισα επηρεάζονται περισσότερο, ενώ ο Έβρος, η Φθιώτιδα και η Αιτωλοακαρνανία φαίνεται να πλήττονται λιγότερο.

Η υποβάθμιση της αγροτικής γης επηρεάζει τη θρεπτική αξία του εδάφους, προκαλώντας διάβρωση, αλάτωση, αλκαλοποίηση και απώλεια βιοποικιλότητας.

Τα ζώα υπό πίεση: θερμική καταπόνηση και μειωμένη παραγωγή

Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα ζώα των βοσκοτόπων είναι πολλαπλή και εκτείνεται από τη φυσιολογία μέχρι την παραγωγικότητα. Ο συνδυασμός της κλιματική αλλαγής με ανθρωπογενείς παράγοντες αλλοιώνει τη γεωργία και επηρεάζει την υγεία των ζώων, με αντίκτυπο στην κτηνοτροφική παραγωγή (θερμική καταπόνηση, λειψυδρία και εξάπλωση των ασθενειών). Η έκθεση του FAO σημειώνει ότι η αλλαγή του κλίματος και άλλοι ανθρωπογενείς παράγοντες «αλλάζουν τόσο το γεωργικό όσο και το φυσικό περιβάλλον και επηρεάζουν την υγεία των ζώων με πολλούς τρόπους». Πιο συγκεκριμένα, οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν: τη μείωση κατανάλωσης τροφής και ενέργειας, χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης, μεταβολές στη λειτουργία του ήπατος, αύξηση της θνησιμότητας και μειωμένη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα τη διάδοση μολυσματικών ασθενειών.

Η θερμική καταπόνηση αποτελεί συνεχή πρόκληση για τα ζώα σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Η αναπαραγωγική ικανότητα πλήττεται επίσης σημαντικά: μειωμένη ανάπτυξη ωοκυττάρων, αυξημένη εμβρυϊκή θνησιμότητα, χαμηλότερα ποσοστά σύλληψης και μειωμένος ρυθμός ανάπτυξης των εμβρύων. Παράλληλα, η γαλακτοπαραγωγή υποφέρει τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα, ιδιαίτερα στις υψιπαραγωγικές αγελάδες. Τα αιγοπρόβατα φαίνεται να αντέχουν καλύτερα στο θερμό περιβάλλον λόγω της υψηλής προσαρμοστικότητάς τους, αλλά και αυτά δεν είναι εντελώς αλώβητα από τις ακραίες θερμοκρασίες και την ξηρασία που η κλιματική κρίση προκαλεί.

^{Οι ασθένειες των ζώων: Όταν η κλιματική αλλαγή φέρνει νέα νοσήματα}

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει σημαντικά και την εμφάνιση ασθενειών. Οι μεταβολές θερμοκρασίας, υγρασίας και βλάστησης αλλάζουν την κατανομή των φορέων, όπως κουνούπια, μύγες και τσιμπούρια. Νοσήματα όπως το Rift Valley Fever (RVF) και το Bluetongue (BTV8) μπορούν να εμφανιστούν σε περιοχές που προηγουμένως ήταν ασφαλείς. Το FAO αναφέρει ότι η γεωγραφική διασπορά ή η επέκταση των ζώων-φορέων μπορεί να οδηγήσει σε νέα κρούσματα και σε πλήρη ανασύνθεση των παθογόνων.

Στην Ελλάδα, οι περιοχές με έντονη ξηρασία και υψηλές θερμοκρασίες αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης vector-borne diseases, δηλαδή ασθενειών που μεταδίδονται μέσω εντόμων ή άλλων φορέων, όπως κουνούπια, μύγες ή τσιμπούρια, και μπορεί να προσβάλλουν ζώα αλλά και ανθρώπους. Πρόσφατα κρούσματα, όπως η πανώλη που προσβάλλει πρόβατα και κατσίκια, οδήγησαν σε θανάτωση ζώων και περιορισμούς μετακίνησης, μέτρα κρίσιμα για την προστασία του ζωικού πληθυσμού και της βιομηχανίας.

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια σιωπηλή κρίση: η αγροτική γη συρρικνώνεται, τα ζώα υποφέρουν από ασθένειες, θερμική καταπόνηση, ενώ και η παραγωγικότητά τους μειώνεται. Οι επιστημονικοί φορείς προειδοποιούν για σημαντικά μέτρα προσαρμογής και προστασίας των ζώων και των λιβαδιών. Όλα αυτά δεν αφορούν αποκλειστικά την κτηνοτροφία και το περιβάλλον αλλά όλη την κοινωνία. Όσο τα λιβάδια στερεύουν και τα ζώα υποφέρουν, τόσο η κοινωνία και η οικονομία μας δοκιμάζονται.

Ο κ. Κωνσταντινίδης εξηγεί ότι «οι λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στη φυτική βλάστηση, τα φυτοφάγα ζώα και εκείνα που τρέφονται με αυτά παραμένουν εξαιρετικά ευαίσθητες. Αν διαταραχθεί σε κάποιο σημείο αυτή η αλυσίδα, προκαλούνται αλυσιδωτές αντιδράσεις που επηρεάζουν ολόκληρο το οικοσύστημα. Οι συνέπειες φτάνουν τελικά και στον άνθρωπο, καθώς μια τέτοια ανισορροπία αυξάνει το κόστος και επηρεάζει την ποσότητα και την τιμή των ζωικών προϊόντων».

Ο ίδιος προσθέτει ότι «η ισορροπία των οικοσυστημάτων αποτελεί θεμέλιο για τη σταθερότητα της διατροφικής αλυσίδας και, κατ’ επέκταση, της ίδιας της οικονομίας».

Η σιωπηλή κρίση των λιβαδιών απαιτεί δράσεις και αποφάσεις, πριν να είναι αργά.

Η Λαμπρινή Δρέλλα είναι φοιτήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης