«Η ιδέα ότι η Μέση Ανατολή και οι γείτονές της στη Μεσόγειο θα μπορούσαν να οικοδομήσουν ένα περιφερειακό σύστημα ασφαλείας χωρίς μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του Παλαιστινιακού είναι ευφάνταστη και επικίνδυνη», εκτιμά στη συνέντευξή του στο Βήμα ο Emile Hokayem, αναλυτής του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ISSS), ο οποίος απάντησε επίσης σε ερωτήσεις για το ρόλο της Τουρκίας και του Ιράν.

Ο κ. Hokayem, Διευθυντής Περιφερειακής Ασφάλειας και Ανώτερος Συνεργάτης για την Ασφάλεια στη Μέση Ανατολή του IISS, θα είναι ομιλητής στο Συνέδριο «Αθήνα: Διάλογοι για την Πολιτική», με ειδικό τίτλο «Η Ανατολική Μεσόγειος Αλλάζει», που συνδιοργανώνουν το Βήμα, το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων και το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών στην Αθήνα στις 4 και 5 Δεκεμβρίου.

Η κορυφαία αυτή συνάντηση πραγματοποιείται σε μια περίοδο έντονων γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, με στόχο να ανοίξει ένας ουσιαστικός διάλογος ανάμεσα σε διακεκριμένους πολιτικούς, αναλυτές και ηγετικές προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Η συνέντευξη

Ποιες επιπτώσεις θα είχε στη Μέση Ανατολή η ειρήνευση στην Ουκρανία, εφόσον επιτευχθεί; Είναι αυτές οι δυο κρίσεις κομμάτια του ίδιου παζλ ή πρόκειται για δύο διαφορετικά παζλ;

Εξαρτάται από το είδος της ειρήνης που θα επιτευχθεί. Εάν η ειρήνη ανταποκρίνεται στους στόχους της Ρωσίας (όπως εκείνη που παρουσιάστηκε από τις ΗΠΑ την περασμένη εβδομάδα), θα ενισχύσει τη θέση της Μόσχας στη Μέση Ανατολή και θα επαναφέρει τη Ρωσία στο περιφερειακό παιχνίδι αποκαλύπτοντας τα όρια και την έλλειψη αποφασιστικότητας των Δυτικών χωρών. Από την άλλη πλευρά, μια ειρήνη που θα επιβάλει κόστος στη ρωσική επιθετικότητα και θα αποκαλύψει το κόστος του πολέμου στην οικονομία και στην κοινωνία της θα είχε μόνιμο αποτύπωμα στην εικόνα της Ρωσίας και στη δυνατότητά της να ασκεί περιφερειακό ρόλο.

Όμως, στην περιοχή ουδείς περιμένει ότι θα υπάρξει σύντομα μια στέρεη διευθέτηση, όλοι αναμένουν περισσότερους ακροβατισμούς. Όλοι παρακολουθούν πως θα τα πάει η Ρωσία και κατά πόσον το ΝΑΤΟ θα παραμείνει αρραγές ή θα ραγίσει υπό αμερικανική πίεση. Όσο και αν έχει περιοριστεί ο ρόλος της, η Ρωσία δεν έχει βγει από το παιχνίδι. Έχει υπάρξει εταίρος των περισσότερων χωρών της ανατολικής Μεσογείου επί χρόνια ενώ σήμερα φτιάχνει πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας στην Αίγυπτο και στην Τουρκία. Οι χώρες του Κόλπου φροντίζουν να διατηρούν σχέσεις με τη Μόσχα επειδή θεωρούν ότι η αμερικανική πολιτική χαρακτηρίζεται από αναποφασιστικότητα.

Αυτοί οι δυο πόλεμοι προφανώς συνδέονται παρότι έχουν διαφορετικές στρατιωτικές διαστάσεις. Σε αυτή την εποχή του αχαλίνωτου ανταγωνισμού και των πολλαπλών γεωπολιτικών ευθυγραμμίσεων, κάθε χώρα είναι εκτεθειμένη σε εξελίξεις που συμβαίνουν αλλού. Το Ιράν δίνει αμυντική τεχνολογία στη Ρωσία και πολεμά το Ισραήλ. Όμως το Ισραήλ θέλει τη Ρωσία στη Συρία ως αντίβαρο στην Τουρκία, η οποία δεν θέλει να νικήσει η Ρωσία στην Ουκρανία. Οι Παλαιστίνιοι αποδέχονται όποιον θέλει να γίνει φίλος τους.

Δυο εκατομμύρια Παλαιστίνιοι είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι στη Λωρίδα της Γάζας ενώ η κατάσταση στη Δυτική Όχθη χειροτερεύει μέρα τη μέρα. Μπορεί να υπάρξει ένας βιώσιμος διακανονισμός ασφαλείας στη Μέση Ανατολή χωρίς την επίλυση του Παλαιστινιακού ζητήματος;

Η ιδέα ότι η Μέση Ανατολή και οι γείτονές της στη Μεσόγειο θα μπορούσαν να οικοδομήσουν ένα περιφερειακό σύστημα χωρίς μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του Παλαιστινιακού είναι ευφάνταστη και επικίνδυνη. Μια σειρά από χώρες φαίνονται ήδη διατεθειμένες να αφήσουν πίσω τους τον πόλεμο στη Γάζα και τις φρικαλεότητές του, και να επανέλθουν στην καθημερινότητα (από το εμπόριο και την ενεργειακή συνεργασία μέχρι τη διπλωματική οικειότητα) σαν αν μην έγινε τίποτα αυτά τα τελευταία δύο χρόνια. Όμως αυτή η σύγκρουση έχει μεγάλη ουρά και θα καθορίσει τις αντιλήψεις για την ασφάλεια σε όλη την περιοχή. Χώρες όπως η Ιορδανία και η Αίγυπτος έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στην κυβέρνηση του Ισραήλ. Ακόμα και οι χώρες του Κόλπου διερωτώνται για τη φρόνηση και τη συμπεριφορά του Ισραήλ.

Το Ισραήλ εργάζεται ώστε να είναι αδύνατη η δημιουργία ενός βιώσιμου Παλαιστινιακού κράτους, για να παραμείνει διαιρεμένη και κατεστραμμένη η Γάζα, καθώς και για να καταλάβει περισσότερο έδαφος στη Δυτική Όχθη. Οι χώρες που επιμένουν ότι θέλουν τη λύση των δύο κρατών δεν είναι πρόθυμες να επιβάλουν το κόστος και τους όρους προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, επειδή φοβούνται ότι οι ΗΠΑ θα τις παρεμποδίσουν ή θα τις τιμωρήσουν.

Μπορεί να υπάρξει μια διευθέτηση ασφαλείας που θα παρακάμψει το Ιράν;

Μια περιεκτική αρχιτεκτονική ασφαλείας είναι ασφαλώς επιθυμητή, αλλά πιθανότατα μη επιτεύξιμη προς το παρόν. Το Ισραήλ δεν θα αποδεχτεί οιονδήποτε περιορισμό στη στρατιωτική ισχύ του, η Παλαιστίνη χρειάζεται να αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος και το Ιράν είναι ουσιαστικά ένας αντιδραστικός παίκτης.

Μια διευθέτηση που δεν θα περιλαμβάνει την Τεχεράνη, αναπόφευκτα θα στραφεί εναντίον της. Κατά τα τελευταία δύο χρόνια αποκαλύφθηκαν τα όρια της ισχύος του Ιράν. Η Τεχεράνη έσφαλε πολύ στους υπολογισμούς της και έχασε εργαλεία ισχύος. Βγαίνει ταπεινωμένη και χτυπημένη από αυτόν τον κύκλο της σύγκρουσης ενώ έχει περιοριστεί η περιφερειακή επιρροή της. Πολλές περιφερειακές δυνάμεις μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα ένα αποδυναμωμένο Ιράν. Όμως το δύσκολο είναι το πως θα διαχειριστούν το Ισραήλ, που νίκησε στρατιωτικά, είναι στρατηγικά επιθετικό και ταυτόχρονα εκτεθειμένο, και πολιτικά άκαμπτο.

Η Τουρκία αυτοπροβάλλεται ως παράγοντας σταθερότητας στη Μέση Ανατολή τη στιγμή που κατέχει τμήματα της Συρίας, του Ιράκ και της Κύπρου ενώ φαίνεται πως βρίσκεται σε πορεία σύγκρουσης με το Ισραήλ που επίσης είναι κατοχική δύναμη. Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε σε αυτό το είδος της νέας τάξης πραγμάτων που αψηφά τη διεθνή νομιμότητα, δημιουργεί τετελεσμένα στο έδαφος με τη βία και επιβραβεύεται από τον Τραμπ;

Παρά την επιθετικότητά της η Τουρκία διαθέτει αντοχή και στόχευση. Πριν από μια δεκαετία, πολλές χώρες της περιοχής συνεργάστηκαν για να την περιορίσουν, όμως αυτό το μέτωπο πέτυχε λίγα και διασπάστηκε. Πριν από λίγα χρόνια πολλοί θεωρούσαν ότι έχει παγιδευτεί στη Συρία, στη Λιβύη και στο Ιράκ. Τώρα, η επιμονή της φαίνεται πως αποδίδει καρπούς. Η Άγκυρα δεν έχει πλέον μαξιμαλιστικούς στόχους και δεν θέλει να της «ανήκουν» αυτές οι χώρες. Η Άγκυρα δρα με πραγματισμό επειδή καταλαβαίνει πλέον το υψηλό κόστος του ανταγωνισμού. Συνεργάζεται καλά με αραβικές χώρες στη Συρία και χρησιμοποιεί την οικονομική δύναμή της ως εργαλείο σταθεροποίησης. Το ερώτημα είναι κατά πόσον αυτό θα επεκταθεί στην Κύπρο, μετά από τη νέα πολιτική κατεύθυνση της «Βόρειας Κύπρου». Πολλά θα εξαρτηθούν επίσης από τον πραγματισμό που θα επιδείξουν η Αθήνα και η Λευκωσία και από το κατά πόσο μπορεί να αναβιώσει το Κρανς Μοντανά.