Τα τραύματά της δεν είναι συμβατά με το ατύχημα στο οποίο αναφέρεται. Είναι πάλι εκείνες οι απότομες σκάλες, τα απρόσεκτα ντουλάπια, τα καλογυαλισμένα παρκέ. Η γυναίκα που έχει φτάσει στα επείγοντα, συνοδεία του δράστη, δεν λέει την αλήθεια. Δεν μπορεί να την πει. Απεγνωσμένα τα μάτια της ζητούν τη βοήθεια νοσηλευτών/-τριών και γιατρών. Μιλάει δίχως λέξεις.
Ο τελευταίος νόμος του Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Φλωρίδη (Ν. 5172/2025) προστατεύει τους/τις επαγγελματίες υγείας που καταγγέλλουν περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, αποτελώντας ασπίδα προστασίας στους ανθρώπους που ενδεχομένως θα είναι και οι μοναδικοί που θα έρθουν σε άμεση επαφή με το θύμα.
Η προθυμία και η αυταπάρνηση των επαγγελματιών υγείας δεν αρκούν. Χρειάζονται καθοδήγηση κι εκπαίδευση. Μην ξεχνάμε ότι συχνά αναλαμβάνουν μόνοι και μόνες τους την ευθύνη για την αναζήτηση και την ενεργοποίηση των κατάλληλων διαδρομών υποστήριξης των επιζωσών έμφυλης βίας, λειτουργώντας ως άτυποι/-ες διαμεσολαβητές/-τριες σε ένα κατακερματισμένο σύστημα.
Το έργο CARE POWER αποσκοπεί στην εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας για την ανίχνευση, τη διαχείριση και την υποστήριξη θυμάτων έμφυλης βίας, καθώς και την παραπομπή τους σε εξειδικευμένες υπηρεσίες.
«Η πρόληψη και η έγκαιρη ανίχνευση της έμφυλης βίας προϋποθέτουν γνώση, ευαισθησία και συντονισμένη δράση. Στηρίζοντας την ενδυνάμωση των επαγγελματιών υγείας, στηρίζουμε αυτούς που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή φροντίδας, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν τα σημάδια της βίας και να προσφέρουν ουσιαστική υποστήριξη στα θύματα», αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Τζένιφερ Κλαρκ, Διευθύντρια Προγραμμάτων και Δωρεών Ιδρύματος Μποδοσάκη.
«Είναι κοινό και σαφές το αίτημα για ένα σύστημα υγείας και εκπαίδευσης που αναγνωρίζει, στηρίζει και προετοιμάζει ουσιαστικά όσους και όσες καλούνται να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της έμφυλης βίας, με επάρκεια, ενσυναίσθηση και επαγγελματική αξιοπρέπεια.
Η έμφυλη βία αναδεικνύεται ως πεδίο που ενεργοποιεί όχι μόνο γνωστικές, αλλά και ηθικές/δεοντολογικές, συναισθηματικές και θεσμικές προκλήσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, με στόχο την αποτελεσματική ανταπόκριση και αντιμετώπισή της, οφείλουν να τις λαμβάνουν όλες υπόψη.
Ζητήματα όπως, τα έμφυλα στερεότυπα, ο υψηλός φόρτος εργασίας και η συνεπακόλουθη έλλειψη χρόνου, η έλλειψη τυποποιημένων πρωτοκόλλων και εργαλείων (π.χ. ανίχνευση βίας, εκτίμηση κινδύνου, ασφαλές πλάνο διαφυγής), καθώς και η ανεπαρκής εκπαίδευση ερμηνεύουν τη δυσκολία διαχείρισης περιστατικών από τους/τις επαγγελματίες υγείας», τονίζει στο ΒΗΜΑ ο Μανόλης Σμυρνάκης, Γενικός Οικογενειακός Ιατρός, Καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – Ιατρικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πρόεδρος της Εταιρείας Έρευνας και Εκπαίδευσης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Κλινικών Δεξιοτήτων (Φορέας Υλοποίησης του έργου).
Το CARE POWER είναι ένα από τα 24 έργα για την πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης βίας και της βίας κατά των παιδιών που έχουν χρηματοδοτηθεί από τον Απρίλιο στην Ελλάδα στο πλαίσιο του προγράμματος PREVENT. Το πρόγραμμα PREVENT σχεδίασε και κατέθεσε το Ίδρυμα Μποδοσάκη το 2023 στην Ε.Ε. σε συνεργασία με το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ στην Κύπρο και η έγκριση της χρηματοδότησής του κάνει δυνατή την υλοποίηση αυτών των 24 έργων σήμερα. Συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του προγράμματος Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ, με συνολικό ποσό επιχορήγησης €2,3 εκ.
Κύριε Σμυρνάκη, θα μας εξηγήσετε τι περιλαμβάνει το έργο CARE POWER;
Η έμφυλη βία κατά των γυναικών αποτελεί μια από τις σοβαρότερες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ταυτόχρονα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Ενδεικτικό είναι ότι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), περίπου 1 στις 3 γυναίκες παγκοσμίως έχει υποστεί σωματική ή/και σεξουαλική βία από τον σύντροφό της κατά τη διάρκεια της ζωής της (WHO, 2021).
Ο ρόλος του/της επαγγελματία υγείας στην πρόληψη και τη διαχείριση της έμφυλης βίας και των συνεπειών της είναι σημαντικός, καθώς μπορεί να αποτελέσει το μόνο σημείο επαφής για τα θύματα και τις επιζώσες έμφυλης βίας, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και στην παραπομπή σε φορείς στήριξης και απονομής της δικαιοσύνης.
Ταυτόχρονα, μελέτες έχουν δείξει ότι οι κακοποιημένες γυναίκες συνήθως δείχνουν μεγαλύτερη προθυμία να συζητήσουν αυτά τα θέματα με τους/τις γιατρούς τους.
Τα συστήματα υγείας οφείλουν να επενδύουν στον έγκαιρο εντοπισμό των ατόμων που βιώνουν έμφυλη βία και στην παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας σε ένα πλαίσιο ασφάλειας, εμπιστοσύνης, ενσυναίσθησης και σεβασμού προς την εμπειρία και τις ανάγκες των επιζωσών.
Το CARE POWER υλοποιείται από τον προηγούμενο Απρίλιο μέχρι και τον Μάρτιο του 2026, από μία διεπιστημονική ομάδα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι η επιστημονική ομάδα περιλαμβάνει γιατρούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους.
Η προσπάθειά μας ήταν να αναδείξουμε ένα κενό που υπάρχει, που είναι το κομμάτι της αναγνώρισης, της ανίχνευσης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, αλλά και στα νοσοκομεία -στους/στις επαγγελματίες υγείας πρώτης γραμμής- των επιζωσών έμφυλης βίας.
Εστιάζουμε στους/στις επαγγελματίες υγείας πρώτης γραμμής, ενώ ταυτόχρονα δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση της νέας γενιάς (φοιτητών/-τριών κλινικών ετών και νέων επαγγελματιών), προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι θα έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες πριν κληθούν να στηρίξουν επιζώσες έμφυλης βίας στην πράξη.
Η καταγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών και των προσδοκιών των επαγγελματιών υγείας προέκυψε μετά τη διενέργεια ομάδων εστιασμένης συζήτησης;
Στην προσπάθειά μας για την ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος δεν βασιστήκαμε αποκλειστικά στη βιβλιογραφία ή στην εμπειρία μας.
Το πρώτο μας βήμα ήταν να συζητήσουμε με επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής, χωρίς να βγάλουμε εκτός τους φοιτητές και τις φοιτήτριες Ιατρικής κλινικών ετών.
Για την καταγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών πραγματοποιήθηκαν τρεις Ομάδες Εστιασμένης Συζήτησης (ΟΕΣ) με συνολική συμμετοχή 35 ατόμων.
Η πρώτη ΟΕΣ περιλάμβανε 9 τελειόφοιτους/-ες φοιτητές/-τριες Ιατρικής, οι οποίοι/-ες δεν ασκούσαν ακόμη επαγγελματική δραστηριότητα. Η συγκεκριμένη ομάδα αναδεικνύει τις απόψεις της νέας γενιάς επαγγελματιών προ της ένταξής τους στην κλινική πράξη.
Η δεύτερη ΟΕΣ συγκροτήθηκε από 13 επαγγελματίες υγείας με κύρια εκπροσώπηση από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Οι συμμετέχοντες/-ουσες της ομάδας αυτής δραστηριοποιούνται σε δομές Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ή νοσοκομειακής περίθαλψης με εμπειρία στην παροχή άμεσης φροντίδας.
Η τρίτη ΟΕΣ περιλάμβανε επίσης 13 επαγγελματίες υγείας προερχόμενους από ποικίλες ειδικότητες. Η σύνθεση της ομάδας αυτής ανέδειξε υψηλό βαθμό διεπιστημονικότητας, συνδυάζοντας κλινική, νοσηλευτική και ψυχοκοινωνική εμπειρία.
Η ετερογένεια στο επαγγελματικό υπόβαθρο και στην εμπειρία των συμμετεχόντων/-ουσών ενίσχυσε την πολυφωνία και την εμβάθυνση στη διερεύνηση των εμπειριών, των στάσεων και των εκπαιδευτικών αναγκών που σχετίζονται με την αναγνώριση και τη διαχείριση περιστατικών ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας στο σύστημα υγείας.
Επομένως, είδατε ότι υπάρχει ανάγκη για εκπαίδευση;
Αποδείχθηκε ότι είναι μεγάλη η ανάγκη για εκπαίδευση τόσο στον φοιτητικό πληθυσμό, που αυτό ήταν αναμενόμενο, όσο και στους/στις επαγγελματίες υγείας που εργάζονται στην πρώτη γραμμή.
Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες της Ιατρικής περνούν το τελευταίο έτος των σπουδών τους στο νοσοκομείο και στο κέντρο υγείας, επομένως συμμετέχουν στην αξιολόγηση και στην εξέταση των ασθενών.
Μέσα από τις ομάδες συζήτησης φάνηκε ότι δεν είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι/-ες κι έχουν έναν έντονο προβληματισμό. Αδυνατούν να διακρίνουν με ακρίβεια τι συμβαίνει.
Μπορεί να έχουν τη θεωρητική γνώση αλλά δεν έχουν βιωμένη εμπειρία. Υπάρχει σύγχυση και φόβος. Το να εμπλακούν σε ένα τέτοιο θέμα, αν δεν έχουν κατάλληλα εκπαιδευτεί κι αν δεν γνωρίζουν, δημιουργεί φόβο μήπως κάνουν κακό αντί για καλό. Κι έτσι τι κάνουν; Μάλλον σιωπούν, φεύγουν, κλείνονται.
Και επειδή είναι η νέα γενιά, η οποία θα ακολουθήσει πολύ σύντομα, αντιλαμβάνεστε πόσο σημαντικό είναι να έχει εκπαιδευτεί σωστά. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι οι εργαζόμενοι/-ες στον τομέα της υγείας εντόπισαν μόνο 1 στις 35 κακοποιημένες γυναίκες.
Οι ανάγκες των επαγγελματιών υγείας πόσο διαφοροποιούνται από αυτές των φοιτητών Ιατρικής;
Αναφερόμαστε σε επαγγελματίες υγείας, όχι σε οποιαδήποτε θέση στο Σύστημα Υγείας, αλλά σε εκείνους και εκείνες που δουλεύουν στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών ενός νοσοκομείου ή στα Κέντρα Υγείας, που εφημερεύουν καθημερινά.
Εμφανίζονται περισσότερο εξοικειωμένοι/-ες με τον ορισμό της έμφυλης βίας, ωστόσο υπάρχει και στη δική τους περίπτωση μια σύγχυση σε σχέση με τα όρια και τις ευθύνες τους.
Συχνά νιώθουν ότι καλούνται να δράσουν χωρίς να έχουν την απαραίτητη υποστήριξη, ενώ τα θεσμικά εμπόδια, όπως η απουσία σαφών διαδικασιών και η έλλειψη εποπτείας (επιστημονικής και κλινικής) εντείνουν την επαγγελματική τους κόπωση.
Όλα αυτά, όπως αντιλαμβάνεστε, δεν συμβάλλουν στο να μπορέσει να γίνει ορθά η αναγνώριση, η διαχείριση και παραπομπή όπου χρειάζεται.
Παρά την πολυετή εμπειρία τους, δηλώνουν την ανάγκη για διαδραστική, βιωματική κατάρτιση που θα συνδυάζει γνώσεις και πρακτικά εργαλεία.
Ένα ενιαίο πρωτόκολλο με συγκεκριμένα βήματα θα τους βοηθούσε;
Υπάρχουν εργαλεία, τα οποία όμως πολλές φορές δεν είναι κατάλληλα προσαρμοσμένα στις ανάγκες επαγγελματιών υγείας της πρώτης γραμμής. Εμείς προσπαθούμε να κατευθύνουμε την εκπαίδευση μας, ακριβώς εκεί που υπάρχει ανάγκη για να καλύψουμε το κενό, στην πρώτη γραμμή, στα επείγοντα στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και στα νοσοκομεία.
Υπάρχουν εργαλεία αλλά ποιο είναι το κατάλληλο; Ο/Η επαγγελματίας υγείας που εργάζεται στην πρώτη γραμμή δεν έχει τον χρόνο να κάνει ανάλυση και να επιλέξει το πιο κατάλληλο εργαλείο. Άρα αντιλαμβανόμαστε ότι χρειάζεται κάτι που προφανώς πρέπει να είναι θεσμικό, να έρθει από το Υπουργείο Υγείας.
Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναζητούν πλαίσια που θα τους προετοιμάσουν να λειτουργήσουν με ασφάλεια και επάρκεια, ενώ οι επαγγελματίες υγείας ζητούν εκπαίδευση που θα επανανοηματοδοτεί τον ρόλο τους και θα προσφέρει θεσμική κατοχύρωση της παρέμβασής τους.
Χρειαζόμαστε συγκεκριμένα πρωτόκολλα και κυρίως εκπαίδευση για να μπορέσουμε να γνωρίσουμε τι συμβαίνει και να γνωρίσουν οι άνθρωποι και να ξέρουν ακριβώς τι πρέπει να κάνουν και πού να παραπέμψουν μέσα στην ίδια την υπηρεσία ή/και σε άλλες αρμόδιους φορείς.
Τα επόμενα βήματα του έργου ποια είναι;
Έχουμε σχεδόν ολοκληρώσει το εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο θα είναι διαθέσιμο δωρεάν σε επαγγελματίες υγείας στη διαδικτυακή πλατφόρμα εκπαίδευσης https://arecs.org.gr/openeclass/.
Τον Δεκέμβριο έχουμε προγραμματίσει τρεις εκπαιδευτικές συναντήσεις, τις οποίες κάθε επαγγελματίας υγείας θα μπορεί να παρακολουθήσει διαδικτυακά.
Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο του έργου θα υλοποιηθούν στις αρχές του 2026 διά ζώσης εκπαιδεύσεις και δράσεις δικτύωσης και διασύνδεσης με εμπλεκόμενους φορείς.
Η εκπαίδευση όμως δεν θα έπρεπε να είναι θέμα προσωπικής επιλογής.
Σωστά. Η εκπαίδευση πρέπει να μπει δομημένα σε όλους τους φοιτητές και τις φοιτήτριες μας κι όχι τυχαία να είναι θέμα επιλογής. Και δεν αρκεί η θεωρητική γνώση, απαιτείται βιωματική εκπαίδευση.
Οι δράσεις εκπαίδευσης του έργου CARE POWER, έρχονται να καλύψουν σε ένα βαθμό το κενό – περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την υλοποίηση διά ζώσης εκπαίδευσης σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα και Ιωάννινα.
Στις διά ζώσης εκπαιδεύσεις θα συμμετάσχουν άτομα, τα οποία θα έχουν ήδη παρακολουθήσει τις διαδικτυακές εκπαιδεύσεις και επιθυμούν να εμβαθύνουν, πέραν των γνώσεων, σε δεξιότητες και στάσεις.
Πρόκειται για βιωματικά σεμινάρια, αυτή τη φορά μικρότερων ομάδων, για να μπορέσουμε πραγματικά να ανοιχτούμε και να συζητήσουμε πολύ ευαίσθητα θέματα.
Είναι ζητούμενο η δημιουργία ενός πλαισίου εμπιστοσύνης μεταξύ του επαγγελματία υγείας και του θύματος έμφυλης βίας;
Ασφαλώς και είναι απαραίτητη η δημιουργία πλαισίου εμπιστοσύνης μέσα στο οποίο η γυναίκα να μπορεί να μιλήσει χωρίς να φοβάται. Δεν θέλουμε μια επιθετική προσέγγιση, αλλά θέλουμε προσέγγιση ανοιχτής πόρτας εμπιστοσύνης.
Μπορεί εκείνη η πρώτη στιγμή να μην είναι κατάλληλη στιγμή, αλλά να ξέρει ότι είμαστε εκεί για την επόμενη φορά που θα θελήσει να μοιραστεί κάτι μαζί μας. Και σε αυτό το σημείο θα ήθελα να τονίσω πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
Στο νοσοκομείο, εκ των πραγμάτων, ισχύει η αποσπασματικότητα. Θα πάει μια γυναίκα για παράδειγμα σήμερα στο άλφα νοσοκομείο, αύριο δεν θα εφημερεύει και θα βρεθεί σε ένα άλλο, βήτα νοσοκομείο. Δεν υπάρχει συνέχεια.
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας όμως δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τους ανθρώπους, να τους ξαναβλέπουμε.
Αυτή η επαναλαμβανόμενη δυνατότητα επικοινωνίας είναι ένα πολύ ισχυρό όπλο και για αυτό είναι και σημαντικό να στηριχτεί. Να υπάρχει Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας που να λειτουργεί συντονισμένα στη χώρα μας ακόμα είναι ένα ζητούμενο.
Ένα ολιστικό και ευαισθητοποιημένο σύστημα υγείας τι είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει;
Αναφερθήκαμε πολλές φορές στην ανάγκη συστηματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των επαγγελματιών υγείας. Δεν αρκεί. Χρειάζεται ανάπτυξη στοχευμένων θεσμικών πολιτικών και τυποποιημένων πρωτοκόλλων για τον χειρισμό περιστατικών ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας. Χρειάζεται διατομεακή συνεργασία και διασύνδεση με άλλες υπηρεσίες και φορείς.
Ένα ολιστικό και ευαισθητοποιημένο σύστημα υγείας πρέπει να περιλαμβάνει:
- Συστηματική και έμφυλα ευαισθητοποιημένη εκπαίδευση και κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας (π.χ. ιατροί, νοσηλευτές/-τριες, κ.ά.) για τη στήριξη, καθώς και την ασφαλή παραπομπή των επιζωσών σε αρμόδιους φορείς πάντα με σεβασμό στη βούλησή τους (Garcia-Moreno κ.ά., 2015).
- Ανάπτυξη θεσμικών πολιτικών και τυποποιημένων πρωτοκόλλων για τον χειρισμό περιστατικών ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας, με έμφαση στην προστασία της εμπιστευτικότητας και της ασφάλειας των επιζωσών (WHO, 2013).
- Ανάπτυξη διατομεακής συνεργασίας και διασύνδεσης με άλλες υπηρεσίες για ολιστική στήριξη των γυναικών (UNFPA, 2020).
- Συστηματική συλλογή και παρακολούθηση δεδομένων, με τρόπο ανώνυμο και ασφαλή, προκειμένου να συμβάλουν στη διαμόρφωση αποτελεσματικών εθνικών πολιτικών και στην πραγματική εκτίμηση της έκτασης του προβλήματος.
