Οι εισαγγελείς του Μιλάνου διερευνούν μια υπόθεση που συγκλονίζει εκ νέου την Ευρώπη, τρεις δεκαετίες μετά τον πόλεμο της Βοσνίας. Σύμφωνα με τις καταγγελίες, ομάδες Ιταλών και άλλων Δυτικοευρωπαίων φέρονται να πλήρωναν μέλη του στρατού των Σερβοβοσνίων για να ταξιδεύουν στα υψώματα γύρω από το Σαράγεβο και να πυροβολούν αμάχους — για «διασκέδαση».
Η φρικιαστική αυτή πρακτική έχει ήδη χαρακτηριστεί από τα διεθνή μέσα ως «sniper tourism» – τουρισμός ελεύθερων σκοπευτών.
Η πολιορκία του Σαράγεβο (1992–1996) ήταν η μεγαλύτερη στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κράτησε σχεδόν τέσσερα χρόνια. Πάνω από 10.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από τους ασταμάτητους βομβαρδισμούς και τα πυρά ελεύθερων σκοπευτών που είχαν καταλάβει τις πλαγιές γύρω από την πόλη.
Οι ελεύθεροι σκοπευτές έγιναν το πιο τρομακτικό στοιχείο της καθημερινότητας των κατοίκων: χτυπούσαν όποιον τολμούσε να διασχίσει έναν δρόμο, ακόμη και παιδιά, συχνά «τυχαία», σαν να πρόκειται για παιχνίδι ή για ένα σαφάρι με ανθρώπινους στόχους.
Η πιο γνωστή από αυτές τις δολοφονίες ήταν εκείνη του ζευγαριού Μπόσκο Μπρκιτς και Αντμίρα Ίσμιτς – των «Ρωμαίου και Ιουλιέτας του Σαράγεβο»– που σκοτώθηκαν από σφαίρες ελεύθερου σκοπευτή το 1993 καθώς προσπαθούσαν να διασχίσουν μια γέφυρα. Οι φωτογραφίες των σωμάτων τους, παρατημένων για μέρες στη «νεκρή ζώνη», έγιναν παγκόσμιο σύμβολο της φρίκης του πολέμου.
Η αφορμή για την έρευνα
Η εισαγγελική έρευνα στο Μιλάνο, υπό την καθοδήγηση του εισαγγελέα Αλεσάντρο Γκόμπι, ξεκίνησε ύστερα από μήνυση που υπέβαλε ο συγγραφέας Ετσιο Γκαβατσένι, ο οποίος ισχυρίζεται ότι έχει συγκεντρώσει επαρκή αποδεικτικά στοιχεία.
Στην πρωτοβουλία συνέβαλε και αναφορά της πρώην δημάρχου του Σαράγεβο, Μπενιαμίνα Κάριτς, που κάλεσε τις ιταλικές αρχές να ερευνήσουν πιθανή εμπλοκή Ιταλών πολιτών σε εγκλήματα πολέμου.
Ο Γκαβατσένι είχε πρωτοδιαβάσει για τις φήμες περί «τουριστών ελεύθερων σκοπευτών» ήδη τη δεκαετία του ’90, ωστόσο αποφάσισε να ασχοληθεί σοβαρά μόλις είδε το ντοκιμαντέρ Sarajevo Safari (2022) του Σλοβένου σκηνοθέτη Μίραν Ζουπάνιτς.
Στην ταινία, πρώην Σέρβοι στρατιώτες και εργολάβοι μαρτυρούν ότι ομάδες Δυτικών —μεταξύ αυτών Ιταλοί, Γερμανοί, Γάλλοι και Βρετανοί— πλήρωναν μεγάλα ποσά για να τους οδηγήσουν στα σημεία των σκοπευτών, όπου μπορούσαν να πυροβολούν αμάχους.
«Ήταν πλούσιοι άνθρωποι που πήγαν για διασκέδαση»
Ο Ιταλός συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι συμμετέχοντες δεν είχαν πολιτικά ή θρησκευτικά κίνητρα:
«Ήταν πλούσιοι άνθρωποι, λάτρεις των όπλων, που πιθανώς πήγαιναν σε σκοπευτήρια ή σαφάρι στην Αφρική. Αυτή τη φορά όμως, το “σαφάρι” τους είχε ανθρώπινους στόχους», λέει.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες του, οι Ιταλοί εμπλεκόμενοι συναντιόνταν στην Τεργέστη και από εκεί ταξίδευαν στο Βελιγράδι, όπου τους παραλάμβαναν Σέρβοι στρατιώτες για να τους μεταφέρουν στα υψώματα του Σαράγεβο.
«Υπήρχε ένα ολόκληρο δίκτυο πολεμικού τουρισμού», σημειώνει ο Γκαβατσένι. «Το αποκαλώ αδιαφορία απέναντι στο κακό.»
Ο ίδιος λέει πως έχει ταυτοποιήσει ορισμένα από τα ιταλικά ονόματα που φέρονται να εμπλέκονται και τα οποία αναμένεται να κληθούν σε κατάθεση μέσα στις επόμενες εβδομάδες.
Από τη «Λεωφόρο των Ελεύθερων Σκοπευτών» στα δικαστήρια της Ευρώπης
Η έρευνα του Μιλάνου αφορά κατηγορίες για «ανθρωποκτονία εκ προθέσεως με κίνητρα σκληρότητας και ευτελείς σκοπούς». Αν επαληθευθούν οι ισχυρισμοί, η υπόθεση ενδέχεται να ανοίξει τον δρόμο για νέες διώξεις σε όλη την Ευρώπη, καθώς παρόμοιες μαρτυρίες έχουν ακουστεί και για υπηκόους άλλων χωρών.
Ο δικηγόρος Νίκολα Μπριτζίντα, που συνδράμει τον Γκαβατσένι, δήλωσε ότι «το υλικό που έχει συγκεντρωθεί είναι σοβαρό και επαρκώς τεκμηριωμένο». Ανάμεσά του υπάρχουν μαρτυρίες, δημοσιεύματα, φωτογραφίες και στοιχεία από το ντοκιμαντέρ που προκάλεσε διεθνή κατακραυγή.
Η μνήμη του Σαράγεβο
Τριάντα χρόνια μετά, το Σαράγεβο εξακολουθεί να κουβαλά τις πληγές της πολιορκίας. Στη «Λεωφόρο των Ελεύθερων Σκοπευτών» (Sniper Alley), που οδηγούσε στο αεροδρόμιο, τα παλιά τραμ και λεωφορεία με σπασμένα τζάμια θυμίζουν ακόμη τους κατοίκους που έτρεχαν σκυφτοί για να σωθούν.
Η πιθανότητα κάποιοι Δυτικοευρωπαίοι να συμμετείχαν για ψυχαγωγία σε αυτό το μακελειό προκαλεί αποτροπιασμό.
Η έρευνα του Μιλάνου δεν είναι μόνο μια αναζήτηση ποινικών ευθυνών· είναι και μια δοκιμασία για τη συλλογική συνείδηση της Ευρώπης. Όπως είπε ο Γκαβατσένι, «αν αποδειχθεί ότι άνθρωποι από τη Δύση πλήρωναν για να σκοτώνουν, τότε δεν μιλάμε απλώς για έγκλημα πολέμου – μιλάμε για ηθική κατάρρευση ενός πολιτισμού».
