Η συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη συνήθως περιστρέφεται γύρω από αλγορίθμους, εταιρείες και εντυπωσιακές ανακοινώσεις. Κάπου στο περιθώριο μένει ο άνθρωπος.
Ο Δρ. Γιάννης Παπακωνσταντίνου, διακεκριμένος μηχανικός στη Google Cloud και μέλος της κορυφαίας τεχνικής ηγεσίας της εταιρείας, δεν μοιάζει να ικανοποιείται με αυτόν τον αποκλεισμό. Με σπουδές στην επιστήμη των υπολογιστών και βαθιά σχέση με την Ορθοδοξία, επιλέγει να σταθεί ακριβώς στο σημείο όπου τέμνονται η πνευματικότητα και η τεχνολογία.
Στις 30-31 Οκτωβρίου θα είναι ομιλητής σε συνέδριο στο Ελληνικό Κολέγιο του Τιμίου Σταυρού στη Βοστώνη με θέμα αν το θείο μπορεί να συναντήσει τον ψηφιακό κόσμο. Το συνέδριο διοργανώνεται από την Αρχιεπισκοπή Αμερικής και μεταξύ των ομιλητών θα είναι και ο ομογενής επικεφαλής του Γραφείου Επιστήμης και Τεχνολογικής Πολιτικής στον Λευκό Οίκο, Μάικλ Κράτσιος.
Η συνέντευξη στο «Βήμα»
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα», ο Παπακωνσταντίνου δεν προσπαθεί να φοβίσει αλλά ούτε να ωραιοποιήσει, θέτοντας τα ερωτήματα χωρίς υπεκφυγές. Ποιος θα κρατήσει την ευθύνη όταν οι μηχανές αρχίσουν να σκέφτονται χωρίς εμάς; Και πώς ένα μέλλον τεχνολογικής αφθονίας δεν θα καταλήξει σε μια κοινωνία όπου κάποιοι περισσεύουν;
Σε μια εποχή όπου πολλοί πιστεύουν ότι η τεχνολογία απομακρύνει τον άνθρωπο από το μεταφυσικό, ποια είναι η δική σας προσωπική εμπειρία με τον Θεό και την επιστήμη;
Βασικά πιστεύω ακριβώς το αντίθετο και μάλιστα γιατί η Ορθοδοξία, όπως έχουν πει και διάφοροι στοχαστές, είναι του μέλλοντος, δεν είναι του παρελθόντος. Δεν είναι της προσκόλλησης, αλλά είναι «ανάμνηση του μέλλοντος». Και πιστεύω ότι η Εκκλησία μπορεί να παίξει τεράστιο ρόλο στις προκλήσεις που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μέσα στις επόμενες δεκαετίες και στον επόμενο αιώνα, από την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης. Για τα προηγούμενα δέκα χιλιάδες χρόνια είχαμε ως άνθρωποι τη φιλοσοφία ότι είμαστε το πιο έξυπνο είδος στη γη και το μόνο που έχει συνείδηση. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει τον επόμενο αιώνα. Και η θρησκεία ευρύτερα, αλλά ειδικά η ορθοδοξία, μπορεί να δώσει μία νέα προοπτική στο τι είναι άνθρωπος, τι είναι Θεός, τι είναι δέος.
Βαδίζουμε προς ένα οικονομικό σύστημα όπου η εργασία δεν θα είναι αναγκαία για όλους. Πώς διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή σε ένα τέτοιο περιβάλλον;
Νομίζω ότι θα υπάρξει μια μεγάλη πρόκληση για το οικονομικό και πολιτικό μας σύστημα. Υπάρχει ένα ακραίο μέλλον, το οποίο δεν είναι επιστημονική φαντασία και το ερώτημα πλέον είναι περισσότερο το πότε παρά το αν θα έρθει. Μιλάμε για ένα μέλλον όπου μηχανές με υπερνοημοσύνη θα κάνουν σχεδόν όλες τις δουλειές που κάνουν άνθρωποι σήμερα. Οπότε εάν το 90% των σημερινών θέσεων εργασίας έχει εξαφανιστεί μέχρι το 2050, η ανεργία δεν θα είναι ένα πρόβλημα με τη σημερινή του έννοια. Χρησιμοποιώ τη λέξη «πρόβλημα» εντός εισαγωγικών γιατί σε αυτό το σημείο θα απαιτείται πιο συστηματική αλλαγή του οικονομικού και πολιτικού μας μοντέλου που θα κληθεί να απαντήσει στο τι συμβαίνει όταν δεν υπάρχει απασχόληση. Οπότε, τουλάχιστον προσωρινά, θα έχουμε το παράδοξο που ενώ θα έχουμε περισσότερο πλούτο, πολλοί άνθρωποι θα χάσουν τη δουλειά τους. Θα υπάρξει, λοιπόν, ένα πρόβλημα γιατί το τρέχον οικονομικό μας σύστημα δουλεύει πάνω στη βάση ότι είμαστε όλοι απασχολούμενοι που πληρωνόμαστε για την εργασία μας.
Σε πρακτικό επίπεδο τι θα σημαίνει αυτό για τον τρόπο που οι άνθρωποι θα βιοπορίζονται;
Το καθολικό βασικό εισόδημα είναι μια λύση που έχει ειπωθεί. Μπορεί παραδείγματος χάριν να έχουμε ένα συνδυασμό αυτού του εισοδήματος και πολλών δωρεάν υπηρεσιών, αλλά νομίζω ότι οι οικονομολόγοι και πολιτικοί μπορούν να βρουν τις λύσεις. Γιατί, όπως είπα πριν, χρησιμοποιώ τη λέξη πρόβλημα με εισαγωγικά γιατί δεν πιστεύω ότι είναι πρόβλημα. Εάν κάποιος το δει αποστασιοποιημένα, το να έχεις περισσότερους πόρους δεν είναι πρόβλημα. Πρόβλημα είναι το αντίθετο. Εάν βλέπεις τους περισσότερους πόρους ως πρόβλημα, τότε θα πει ότι κάτι είναι λάθος στο πολιτικό και στο οικονομικό σύστημα.
Πώς μπορεί να αναδιατυπωθεί στην πράξη αυτό το νέο κοινωνικό συμβόλαιο ώστε η αξία του ανθρώπου να μην εξαρτάται από την εργασιακή του χρησιμότητα;
Το κοινωνικό συμβόλαιο το οποίο στηρίζεται στο ότι είσαι χρήσιμος στη κοινωνία και γι’ αυτό η κοινωνία σε ανταμείβει πρέπει να αλλάξει. Όταν κάποιος μας ρωτάει να συστηθούμε συνήθως μαζί με το όνομα βάζουμε και την επαγγελματική μας ιδιότητα. Δηλαδή η εργασία γίνεται βασικό στοιχείο της προσωπικότητας μας. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε έναν εσωτερικό κόσμο, ότι έχουμε μη επαγγελματικές σχέσεις, οι οποίες επίσης αξίζουν πολύ, και είναι καλό το συμβόλαιο να αλλάξει κάποια στιγμή ώστε να βάλουμε την αξία στον άνθρωπο και όχι απλώς να τον βλέπουμε ως γρανάζι της μηχανής.
Επομένως, πως θα ορίζεται η αξία του ανθρώπου σε έναν κόσμο όπου η εργασία παύει να είναι το κριτήριο αναγνώρισης και ανταμοιβής;
Νομίζω ότι ακριβώς εδώ μπαίνει η Εκκλησία και αρχίζει ο ρόλος της θρησκείας γιατί εδώ ανοίγει μια συζήτηση που πρέπει να γίνει όχι από επιστήμονες αλλά από κοινωνιολόγους, φιλοσόφους, ιερωμένους, πολιτικούς, ώστε να απαντηθεί το βαθύτερο ερώτημα που είναι τι δίνει αξία στον άνθρωπο πέρα από τη δουλειά. Εδώ βεβαίως πρέπει να διαχωρίσουμε την καριέρα που κάνει κάποιους να νιώθουν χρήσιμοι και ενεργοί από την δουλειά που έχει να κάνει με την εξασφάλιση πόρων για να εξασφαλίσουμε το προς το ζην. Πρέπει, λοιπόν, κάποια στιγμή να απομπλέξουμε την οικονομική μας συμβολή από το ποιοι είμαστε. Και αυτό πρέπει να γίνει στις επόμενες δεκαετίες, γιατί το μέλλον που σας περιγράφω δεν είναι κάποια τεχνολογικά υπεραισιόδοξη εκτίμηση. Και είναι ένα μέλλον που πιθανότατα θα το ζήσουν τα παιδιά μας και σίγουρα τα εγγόνια μας.
Ως επιστήμονας και ως Ορθόδοξος, πώς βλέπετε τη σχέση πίστης και τεχνητής νοημοσύνης;
Πριν από λίγες μέρες, είχα μία ενδιαφέρουσα συζήτηση με έναν θεολόγο, ο οποίος μου είπε ότι το «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» σημαίνει ότι «καθ’ ομοίωσιν» μπορούμε και εμείς να δημιουργήσουμε έξυπνες και ενσυνείδητες οντότητες. Νομίζω τώρα το πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι αυτές οι οντότητες μπορεί να καταλήξουν μέσα σε αυτόν τον αιώνα, να έχουν μια υπεράνθρωπη νοημοσύνη, δηλαδή να μπορούν να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις και ως άνθρωποι να μην μπορούμε ίσως να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο έφτασαν σε αυτές τις αποφάσεις. Αν υπάρξει ένα τέτοιο μέλλον, τότε ουσιαστικά θα φέρουμε στον κόσμο μια ανώτερη μορφή ευφυΐας.
Ποιος πρέπει να έχει τον τελευταίο λόγο στις αποφάσεις ενός συστήματος AI που επηρεάζει ανθρώπινες ζωές;
Αυτός που έχει ηθικές αρχές. Ένα τεχνολογικό πρόβλημα που υπάρχει τώρα, είναι ότι οι μηχανές, τουλάχιστον του παρόντος, έχουν πολύ περιορισμένους στόχους, οπότε μπορούν να κάνουν ζημιά ακολουθώντας τον περιορισμένο στόχο τους, αν γίνουν πιο ισχυρές. Για αυτό πιστεύω ότι το βασικό μας καθήκον είναι αυτό που οι ερευνητές ονομάζουν καθήκον ευθυγράμμισης, να διασφαλίσουμε δηλαδή ότι αυτή η μορφή ευφυΐας θα είναι ευθυγραμμισμένη με τις αξίες μας και θα λειτουργεί με ηθικό τρόπο. Σκεφτείτε το ως εξής. Είμαστε οι «γονείς» της επόμενης μορφής νοημοσύνης. Απαιτείται, λοιπόν, όχι μόνο μια τεχνολογική αλλά και μια πολιτική και ηθική εγρήγορση.
Ποια συμβολή μπορεί να έχει η Ορθόδοξη θεολογία στη συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη και πώς διαφοροποιείται από τις τεχνολογικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις;
Τα πρώτα 10.000 χρόνια από την Αγροτική Επανάσταση, θεωρήσαμε ότι ως άνθρωποι έχουμε την πρωτοκαθεδρία και ότι ανάμεσα στους ανθρώπους και τον Θεό δεν διαμεσολαβεί τίποτα άλλο ενσυνείδητο και ευφυές. Μετά προέκυψε, ειδικά μετά τον Δαρβίνο, μια ελίτ εντελώς αθεϊστική που είπε ας βγάλουμε και τον Θεό από την μέση. Οπότε νομίζω ότι η πρόκληση που θα δημιουργηθεί στην αντίληψη περί ανθρώπινης πρωτοκαθεδρίας είναι ότι πλέον βλέπουμε καθαρά ότι κάποια στιγμή θα προκύψουν μορφές ευφυΐας και συνείδησης που θα είναι ανώτερες από εμάς.
Από τη διαδρομή της τεχνητής νοημοσύνης μέχρι σήμερα τι σας έχει εντυπωσιάσει και τι σας προβληματίζει για το μέλλον;
Η πρόβλεψη ότι κάποια στιγμή μέσα στις επόμενες δεκαετίας οι μηχανές θα κάνουν τις περισσότερες δουλειές είναι είτε σωστή είτε λάθος. Αν είναι λάθος και μπούμε σε μία εγρήγορση για να σκεφτούμε αυτά που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε, τότε κάποιοι επιστήμονες και κοινωνιολόγοι θα έχουν μελετήσει κάποια «προβλήματα» που δεν θα είναι αυτού του αιώνα αλλά του επόμενου. Αυτό είναι ένα μικρό ρίσκο. Το πολύ μεγαλύτερο ρίσκο είναι το μέλλον που περιγράφω να συμβεί πιο γρήγορα από ότι έχουμε φανταστεί και να μην μας βρει έτοιμους. Και δυστυχώς δεν βλέπω να υπάρχει η απαραίτητη εγρήγορση.
