Στη μακραίωνη ιστορία των πολεμικών μαχών στις οποίες αρέσκεται η ανθρωπότητα υπάρχουν νομίζω δύο απόλυτα ορόσημα όσον αφορά την αποτυχία: ο Πύρρος και ο Ναπολέοντας.
O πρώτος «κατάφερε» να γίνει το όνομά του συνώνυμο της μετατροπής της επιτυχίας σε αποτυχία. «Ακόμα μια τέτοια νίκη και καταστραφήκαμε»: η διάσημη φράση που του αποδίδεται υπενθυμίζει διαρκώς ανά τους αιώνες ότι η έκβαση μιας μάχης δεν είναι καταγραφή σε κάποιο κουτάκι του Excel, αλλά μια σύνθετη διαδικασία που οφείλει να λαμβάνει υπόψη της τη σχέση ανάμεσα στο αποτέλεσμα και στα μέσα που (κυριολεκτικά) επιστρατεύτηκαν για την επίτευξή του. Τα τελευταία χρόνια είμαστε μάρτυρες πολλών τέτοιων παραδειγμάτων, που δεν έχουν απαραίτητα πολεμικό χαρακτήρα. Τι άλλο από πύρρειος υπήρξε η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας με την εφαρμογή των μνημονίων, παραδείγματος χάρη; Η επίτευξη ενός οικονομικού στόχου δεν μπορεί από μόνη της να σταματήσει τη φτωχοποίηση του πληθυσμού στον οποίο επιβάλλεται.
Όσο για τον δεύτερο δεν χρειάζονται συστάσεις. Η πορεία θριάμβου που τον έκανε να κυριέψει σχεδόν όλη την Ευρώπη κατέληξε σε… Βατερλό. Σίγουρα έπαιξαν ρόλο πολλά πράγματα (όπως η εκστρατεία στη Ρωσία) αλλά η βελγική πόλη θα στοιχειώνει τη βιογραφία του Ναπολέοντα. Ηταν Κυριακή 18 Ιουνίου του 1815 όταν οι γαλλικές δυνάμεις ηττήθηκαν κατά κράτος από τους συμμάχους, σηματοδοτώντας το τέλος του μεγάλου ηγέτη, που κατέληξε ταπεινωμένος στην εξορία.
Παρακολουθώντας την καταιγιστική επικαιρότητα, όπου κάθε βδομάδα προστίθεται ακόμα ένας πόλεμος στην ημερήσια διάταξη, σκέφτομαι πως οι ηγέτες έχουν την τάση να σκέφτονται την αποτυχία με όρους Ναπολέοντα. Μπορεί πλέον οι πόλεμοι να μην κρίνονται από μια δυο καθοριστικές μάχες, αλλά να βασίζονται σε μακράς διάρκειας πλήγματα, ο φόβος όμως είναι ο ίδιος: η ήττα. Μοιάζει ο σύγχρονος μιντιακός πολιτισμός να καθιστά το γόητρο της επιτυχίας και της επικράτησης πιο πιεστικό από ποτέ. Η ήττα θα συνοδευτεί από διαπόμπευση και θα γίνει αντικείμενο θεάματος – κάτι σαν τη μαζική παρακολούθηση πυραύλων που εκρήγνυνται.
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, μάλλον ο Πύρρος δείχνει να αποτελεί το πρότυπο των φιλοπόλεμων ηγετών της εποχής μας. Ας δούμε το πρόσφατο παράδειγμα της επίθεσης του Ισραήλ στο Ιράν. Πέρα από τις όποιες άλλες παραμέτρους του ζητήματος, τόσο ο επιτιθέμενος Νετανιάχου όσο και το Ιράν, ασχέτως του αποτελέσματος, θα έχουν να πληρώσουν και το τίμημα της εισαγωγής των πληθυσμών τους σε μια εμπόλεμη κατάσταση που υπονομεύει την καθημερινότητα. Πόσο φαν των καταφυγίων μπορεί να είναι κανείς;
Κι αυτά μόνο από μια κοντόθωρη, ωφελιμιστική για τον νικητή οπτική. Γιατί αν κάνουμε ένα ζουμ άουτ και μετρήσουμε τις γενικότερες συνέπειες των συρράξεων, η εικόνα είναι ακόμα πιο ζοφερή. Θάνατοι αμάχων, καταστροφές υποδομών, περιβαλλοντικές επιπτώσεις, κλείσιμο εμπορικών οδών με συνακόλουθη αύξηση των τιμών είναι μερικά μόνο από τα κομμάτια ενός παζλ που δίνουν μια διόλου κολακευτική εικόνα του πλανήτη. Λέγεται ότι ο Πύρρος πέθανε από ένα κεραμίδι που εκσφενδόνισε μια γυναίκα που τον είδε να περνά νικητής από τον δρόμο της κατακτημένης πατρίδας της. Μια παρόμοια κεραμίδα μπορεί να έπεσε και στο τώρα, αλλά ακόμα δεν έχει συνειδητοποιηθεί από τους ηγέτες παγκοσμίως.
Μια μικρή (μη πύρρειος) νίκη είναι ήδη η προσπάθεια να τους το θυμίζουμε…
