Η απολιγνιτοποίηση των αμιγώς λιγνιτικών περιοχών της χώρας (Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Ομολογουμένως, η μετάβαση από τον λιγνίτη σε ένα νέο οικονομικό μοντέλο δεν ξεκίνησε με τον καλύτερο τρόπο, καθώς η έλλειψη ενός σαφούς και ρεαλιστικού σχεδίου με έμφαση στον διάλογο, τη διαφάνεια και την ανταπόκριση στις τοπικές ανάγκες, οδήγησε μεταξύ άλλων σε καθυστερήσεις στην απορρόφηση των κεφαλαίων και στις επενδύσεις, και έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα και ανησυχία. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη περιθώρια επιτυχίας για μια «δίκαιη» μετάβαση, εφόσον εφαρμοστούν συγκεκριμένες στρατηγικές που έχουν ήδη αποδειχθεί αποτελεσματικές σε άλλες περιοχές του κόσμου.

Δίκαιη με την έννοια πως δε θα οδηγήσει σε μαζική ανεργία, και κοινωνική και οικονομική υποβάθμιση των επηρεαζόμενων περιοχών. Σε αυτό ο ρόλος των ΟΤΑ είναι καθοριστικός. Η δυναμική και μακροπρόθεσμη φύση της διαδικασίας απαιτεί συνεχή εμπλοκή των ΟΤΑ για την παρακολούθηση της υλοποίησης, την προσαρμογή και την ομαλή συνέχιση της διαφοροποίησης της οικονομίας. Πολλά παραδείγματα καταδεικνύουν τον ηγετικό ρόλο που έχουν αναλάβει οι τοπικές πολιτικές ηγεσίες και οι τοπικές δημόσιες διοικήσεις, όπως στη Λος αν Γκοέλ και την Άνω Νίτρα.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι τοπικές αρχές ανέλαβαν πρωτοβουλίες για την προετοιμασία στρατηγικών τοπικής μετάβασης και λειτούργησαν ως καταλύτες για την εμπλοκή των πολιτών.
Η συνεργασία της κεντρικής κυβέρνησης και των ΟΤΑ είναι απαραίτητη για την εφαρμογή πολιτικών που ανταποκρίνονται στις τοπικές ανάγκες και διασφαλίζουν ένα βιώσιμο μέλλον. Το παράδειγμα της Κοιλάδας Λατρόμπ στην Αυστραλία αναδεικνύει τη σημασία ύπαρξης μιας στρατηγικής προσαρμογής των τοπικών οικονομιών, καθώς και τη δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης εργαζομένων όπως το Worker Transition Service. Στην Άνω Νίτρα της Σλοβακίας, η ενεργός συμμετοχή πολιτών, επιχειρήσεων και ΜΚΟ οδήγησε σε ουσιαστική μείωση της ανεργίας, αποδεικνύοντας ότι η κοινωνική συναίνεση είναι κρίσιμη για την επιτυχία της μετάβασης.

Οι οικονομικοί πόροι πρέπει να κατευθύνονται στοχευμένα και στρατηγικά, όπως συνέβη στη Σιλεσία της Πολωνίας, όπου το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης των 40 δισ. ευρώ χρηματοδότησε επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και επανεκπαίδευση εργαζομένων. Αντίστοιχα, η Σκωτία κατάφερε να εκπαιδεύσει χιλιάδες εργαζόμενους σε νέους τομείς, διασφαλίζοντας βιώσιμες θέσεις εργασίας. Στην Ολλανδία και το Μπορνχολμ της Δανίας, τοπικές κοινότητες συμμετείχαν ενεργά στη δημιουργία ανανεώσιμων ενεργειακών έργων, διασφαλίζοντας κοινωνική συνοχή και οικονομικά οφέλη.

Δεδομένου του θεσμικού πλαισίου στη χώρα μας οι ΟΤΑ οφείλουν να λειτουργήσουν επικουρικά διασφαλίζοντας την ανάλυση τρεχουσών συνθηκών, τη συμμετοχική διαδικασία, τη μελέτη καλών πρακτικών και την ανάπτυξη οράματος και στόχων, καθώς και τη δημιουργία οργανωτικού πλαισίου. Η απολιγνιτοποίηση της χώρας, δεν μπορεί να είναι επιτυχημένη χωρίς ολοκληρωμένο σχεδιασμό, κοινωνική συναίνεση και στοχευμένη χρηματοδότηση. Τα διεθνή παραδείγματα δείχνουν ότι η μετάβαση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία ανάπτυξης, αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση και ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων.

Αλέξανδρος Τσιατσιάμης
Πρόεδρος ΑΤ Management