«Ο Μικρός Αδερφός σε παρακολουθεί». Η φράση δεν γράφτηκε ούτε ειπώθηκε ποτέ σε κάποιο μυθιστόρημα ή ταινία. Σχεδόν κάθε φανταστική δυστοπία – 1984, η αμερικανική τηλεοπτική σειρά «The Handmaid’s Tale», η «Υποταγή» του Μισέλ Ουελμπέκ – περιγράφει μια εκτεταμένη και καταπιεστική κατάσταση, όχι μια αποτυχία ή μια αναποτελεσματικότητα. Καθώς οι πλέον πρόσφατες απειλές για τον πολιτισμό ήταν ο Χίτλερ και ο Στάλιν, πιστεύουμε ότι η επόμενη θα προσλάμβανε ανάλογη δικτατορική μορφή.
Δεν θα έπρεπε να πιστεύουμε κάτι τέτοιο. Η ιστορία του ανθρώπινου είδους είναι κυρίως μια ιστορία αταξίας και όχι υπερβολικής τάξης. Είναι μάλλον η ιστορία της αναρχίας παρά εκείνη της τυραννίας. Ακόμη και τώρα το κράτος, μια σχετικά πρόσφατη εφεύρεση, μοιάζει ανομοιόμορφο και μη παγιωμένο σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Οι φιλελεύθεροι της Δύσης θα πρέπει να προσαρμόσουν τους εφιάλτες τους ανάλογα. Όντως, η ανησυχία για τους ισχυρούς άνδρες θα συνεχίσει να έχει νόημα όσο ο Ντόναλντ Τραμπ σκέφτεται μια επιστροφή. Αλλά η γενικότερη τροπή των γεγονότων κατατείνει προς τον κατακερματισμό και το χάος.
Πρωτοπόρες είναι, όπως πάντα, οι ΗΠΑ. Σε ένα έθνος που δεν είναι απλώς διχασμένο αλλά έχει υποστεί ρουά- ματ, ούτε οι Δημοκρατικοί ούτε οι Ρεπουμπλικάνοι μπορούν να οικοδομήσουν μια βιώσιμη εκλογική ηγεμονία σαν κι αυτή που επέτρεψε να δημιουργηθεί το New Deal, η επανάσταση του Ρέιγκαν και άλλες απαραίτητες μεταρρυθμίσεις τον περασμένο αιώνα.
Αυτό το πρόβλημα διακυβέρνησης πυροδοτεί η μεγάλη μειοψηφία του πληθυσμού που δεν αναγνωρίζει, ας πούμε, τη νομιμότητα του προέδρου Τζο Μπάιντεν ή τη σοφία των συμβουλών για τη δημόσια υγεία. Για να αντιληφθείτε πόσο απρόσιτοι είναι ορισμένοι ψηφοφόροι, σκεφτείτε ότι ένας στους τρεις ή και περισσότεροι Αμερικανοί είναι ανοιχτοί στην απόσχιση της Πολιτείας τους από την ένωση. Ακόμα κι αν πρόκειται για μπλόφα από την ασφάλεια του καναπέ, Πολιτείες με μεγάλη επιρροή όπως η Φλόριντα και το Τέξας αυτοπροσδιορίζονται τοποθετούμενες όλο και περισσότερο ενάντια στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Υπάρχουν ευχάριστα και οδυνηρά νέα εν προκειμένω. Ακόμα κι αν ένας τύραννος μπορούσε να καταλάβει την εξουσία με ένα πραξικόπημα, καμία χώρα τόσο διστακτική και ταραχώδης δεν θα έμενε κάτω από τη γροθιά του επί μακρόν. Πολύ πιο λογική είναι η προοπτική μιας ακυβέρνητης Αμερικής.
Εάν το θέμα εδώ είναι η εντροπία, η Ευρώπη δεν θα πρέπει να αισθάνεται ότι εξαιρείται. Στη Γαλλία τα πολιτικά κόμματα που έδωσαν κάποια μορφή στην Πέμπτη Δημοκρατία έχουν συρρικνωθεί με εκθαμβωτική ταχύτητα και το Κοινοβούλιο τώρα βρίθει από ριζοσπάστες.
Μια προεδρία που ο Σαρλ Ντε Γκολ σχεδίασε να είναι σχεδόν μοναρχική ως προς τον τρόπο άσκησης της εξουσίας της, γνώρισε τις τελευταίες δεκαετίες δύο αναποτελεσματικούς προέδρους μιας θητείας (Νικολά Σαρκοζί και Φρανσουά Ολάντ), έναν άνθρωπο που εγκατέλειψε νωρίς τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις (Ζακ Σιράκ) και την πολύ σχετική επιτυχία του Εμανουέλ Μακρόν. Τι είναι πιο πιθανό; Ότι όλοι αυτοί οι ηγέτες ήταν ανόητοι ή ότι το ίδιο το έθνος είναι όλο και πιο δύσκολο να κυβερνηθεί;
Στη Γαλλία, τουλάχιστον, η πολιτική αναταραχή είναι μέρος της λαϊκής μνήμης. Οι Βρετανοί είναι λιγότερο προετοιμασμένοι για την αποσύνθεση της πολιτικής τάξης. Είχαν τόσους πρωθυπουργούς από τις 13 Ιουλίου 2016 έως σήμερα όσους είχαν από τις 2 Μαΐου 1979 έως τις 27 Ιουνίου 2007. Υπάρχει ένα αυτονομιστικό κίνημα στη Σκωτία, μια επιδεινούμενη κρίση στη Βόρεια Ιρλανδία και αυτό που φαίνεται να είναι η αρχή του τέλους μιας γενιάς που με πολύ κόπο κέρδισε την εργασιακή ειρήνη.
Οι άγραφες ηθικές συμβάσεις έχουν κονιορτοποιηθεί κάτω από έναν πρωθυπουργό που μοιάζει με γελαστό καβαλάρη. Σύμφωνοι, αυτό είναι ένα μέτρο των δυνατοτήτων του ως δημαγωγού. Είναι όμως και κάτι που δείχνει πόσο χαλαρή συγκρότηση υπάρχει σήμερα στη δημόσια ζωή. Καθώς η κοινοβουλευτική του πλειοψηφία των 80 εδρών αποδεικνύεται ανίκανη απέναντι στα συνδικάτα και στους «μείνετε μακριά από μένα, μη με μπλέκετε», η αίσθηση που επικρατεί είναι εκείνη της απομάκρυνσης της εξουσίας από το πολιτικό κέντρο. Όχι η συγκέντρωσή της προς αυτό.
Συνηθίζεται σε αυτό το σημείο να λέμε ότι το χάος προκαλείται από τη δημόσια κατακραυγή για έναν Καίσαρα ή για ένα Ναπολέοντα: για την επιβαλλόμενη εκτροπή από τις δημοκρατικές αρετές και αξίες. Ωστόσο δεν υπάρχει κάτι που να δείχνει ότι το ένα προκαλεί το άλλο. Η Ιταλία είχε μια ακατάστατη πολιτική ζωή που εμπόδισε τις μεταρρυθμίσεις για μεγάλο μέρος αυτού και του προηγούμενου αιώνα, δίχως να κυβερνηθεί ποτέ με αυταρχικά, προσωπικά διατάγματα.
Οι ΗΠΑ βίωσαν τέσσερις προεδρικές δολοφονίες και έναν εμφύλιο πόλεμο στην ιστορία τους, αλλά όχι κάποιο δικτάτορα. Μια υποτροπή σε αυτόν τον μηδενισμό, μια επανάληψη του παρελθόντος, είναι πιο εύλογη – έτσι δεν είναι; – από ένα μοντέλο διακυβέρνησης που δεν έχει προηγούμενο στους δυόμισι αιώνες της σύγχρονης δημοκρατίας της Δύσης. Ίσως επειδή δεν υπάρχει κανένα πρόσωπο ή φωνή για να το υποστηρίξει, η εντροπία, η πιθανότητα να επαναληφθεί το παρελθόν, παραλείπεται από τη δημόσια συζήτηση. Δεν δραματοποιείται και δεν φοβίζει τον κόσμο παρότι απαντάται και χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας.
«Θα μπορούσε να συμβεί και σε μας εδώ», λένε οι προφήτες ενός φασιστικού μέλλοντος, σαν εμείς οι υπόλοιποι να υποτιμούμε τον κίνδυνο. Στην πραγματικότητα η έλλειψη φαντασίας είναι όλη δική τους. Οι μεγάλοι δικτάτορες του 20ού αιώνα έχουν τόση επιρροή στη δυτική σκέψη που την παραλύουν και την εμποδίζουν να αντιληφθεί άλλους κινδύνους για τον πολιτισμό μας. Αν διάνοιες τόσο εκλεπτυσμένες όπως εκείνη του Φίλιπ Ροθ και του Άλντους Χάξλεϊ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ένα ζοφερό μέλλον δεν μπορεί παρά να καταλήγει στον ολοκληρωτισμό, είναι κατανοητό γιατί το ταπεινότερο επάγγελμά μου διαπράττει το ίδιο λάθος. Αλλά δεν είναι και συγγνωστό. Η πραγματική απειλή που πρέπει να μας φοβίζει είναι εκείνη μιας υπολειτουργούσας και άθλιας διακυβέρνησης.
