Οι νέοι δρόμοι της χαρακτικής

«Ο καθένας καταθέτει το δικό του έργο και προχωράμε» λέει η Βίκυ Κολιπέτσα μέσα στην αχανή αίθουσα του Β’ Εργαστηρίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στην οδό Πειραιώς, μπροστά σε έναν μεγάλο πάγκο εργασίας όπου είναι απλωμένα 12 χαρακτικά, εμπνευσμένα από την τοπογραφία της Κωνσταντινούπολης. Αν και τις μήτρες δούλεψαν έξι φοιτητές του Εργαστηρίου, ο καθένας με τη δική του ευαισθησία και τους οραματισμούς του, στο ολοκληρωμένο χαρακτικό παζλ όλοι οι δρόμοι συναντώνται, όπως και οι διαφορετικοί δρόμοι των μελών της ομάδας γίνονται κοινή γραμμή του Εργαστηρίου. Η «Κωνσταντινούπολη, παλίμψηστη πόλη», η «Κωνσταντινούπολη, ιχνηλασίες και οραματισμοί», οι «Ακυβέρνητες πολιτείες του Στρατή Τσίρκα», οι «Αόρατες πόλεις του Ιταλο Καλβίνο», η «Αλεξάνδρεια του Κωνσταντίνου Καβάφη», είναι μια νέα πρόταση της τέχνης της χαρακτικής στην οποία μύησε τους φοιτητές της η καθηγήτρια Βίκυ Τσαλαματά.

Η χαρακτική είναι όντως συνωμοτική καλλιτεχνική έκφραση. Γύρω μας νεανικά πρόσωπα, με μαύρα από το μελάνι χέρια, σκύβουν με ερωτική ένταση πάνω από τα σκληρά και «σκοτεινά» υλικά για να βγάλουν το πιο φωτεινό και αισιόδοξο μαύρο, αυτό που μόνο η χαρακτική μπορεί να δώσει. Οξυγραφία σε τσίγκο, γραμμική ακουατίντα, μελάνι-ζάχαρη, ανοιχτή οξείδωση. Πώς ένας χάρτης γίνεται εικαστικό αίτημα; Και πώς η τέχνη μπορεί να προτείνει εφαρμοσμένες λύσεις; Μια μεγάλη πινελιά του Κανούτο Καλάν πάνω στο έργο που έκανε στη συνάντηση εργασίας στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών Μιμάρ Σινάν της Πόλης, οι συνεργαζόμενοι τούρκοι αρχιτέκτονες τη μετέφρασαν σε μια παραλιακή μεγάλη λεωφόρο. «Αυτό για εμάς ήταν αποκάλυψη» λέει η Βίκυ Τσαλαματά. «Η χαρακτική συνομιλεί. Μέσω του τυπώματος και της χάραξης κάνουμε διαφορετικές παραλλαγές. Φεύγουμε από το τιράζ και πάμε στο αυτόνομο τύπωμα. Το μονότυπο. Δεν αντέχω και η ίδια να κάνω όμοια πράγματα. Με πνίγουν».

«Σύγχρονη έκφραση της χαρακτικής είναι να δημιουργείς έργο στην εποχή σου» λέει η Μαρίνα Προβατίδου. Και τα αιτήματα της σημερινής εποχής είναι διαφορετικά για τη χαρακτική. Προ πολλού έχει υπερκεραστεί ο ρόλος της αναπαραγωγής αντιτύπων. Τώρα το ζητούμενο είναι η καλλιτεχνική έκφραση με μεικτές τεχνικές και πολλαπλές εκτυπώσεις. Η συμμετοχή του χαρτιού στο εικαστικό αποτέλεσμα. «Ο πλούτος της χαρακτικής είναι η εμπειρία των υλικών. Ποια υφή, ποιο άγγιγμα έχει η κάθε τεχνική, το κάθε υλικό. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, πολύ χρήσιμο στις νέες μορφές τέχνης. Μπαίνουν νέα μέσα, τα κομπιούτερ, και χάνεται η ποιότητα των παραδοσιακών τεχνικών. Η χαρακτική είναι οργανική και απαιτεί μελέτη» λέει η Βίκυ Κολιπέτσα. Και η Μαρίνα Προβατίδου συμπληρώνει: «Ερευνούμε πρώτα και μετά βιώνουμε τα έργα».

Η συνεργασία της ομάδας πάνω στην «Παλίμψηστη Πόλη» είχε ως αφετηρία το προσωπικό καλλιτεχνικό έργο της Βίκυς Τσαλαματά, «Cityscepes – Αστικά Τοπία». «Είχαμε ξεκινήσει από τα τέλη του 2010 πάνω στις Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα, την Αλεξάνδρεια, το Κάιρο και την Ιερουσαλήμ» λέει η καθηγήτρια. «Σε αυτές τις πόλεις υπήρχαν οι μειονότητες, οι Ελληνες, οι μουσουλμάνοι, οι Εβραίοι, οι Αρμένιοι, όπως και στην Κωνσταντινούπολη. Συνδέονται όλα αυτά. Μετά ήρθαν οι Αόρατες Πόλεις του Καλβίνο, πάλι λογοτεχνία, πάλι παλίμψηστο, που αυτή τη φορά ήταν το ουτοπικό και το δυστοπικό. Μετά ήρθε πέρσι ο Καβάφης, ο οποίος συνδέεται με την Αλεξάνδρεια, αλλά και την Κωνσταντινούπολη, γιατί γεννήθηκε εκεί. Κύκλος. Εμείς ήμασταν ήδη μέσα σε ένα παλίμψηστο κλίμα της πόλης, του παλίμψηστου, του Ελληνισμού, των μειονοτήτων, το πανσπερμικό όλων αυτών των πόλεων».

Ο Κανούτο Καλάν έμπλεξε στα έργα του κατόψεις των πόλεων καταγωγής του, της Κοπεγχάγης, της Αθήνας, της Κωνσταντινούπολης. Δουλεύοντας μέσα στην ομάδα ο Χρήστος Αγγελόπουλος, ανακάλυπτε συνεχώς νέους δεσμούς με την ομάδα –την οποία συμπληρώνουν η Αργυρή Βασιλάκου και ο γλύπτης Δημήτρης Τσιαντζής -, και αυτή η δουλειά έγινε τελικά σύμβολο του πνεύματος του Εργαστηρίου. «Δημιούργησα τον προσωπικό μου χάρτη» λέει «από τον οποίο αναδύθηκαν ιδεογράμματα που γίνονται σύμβολα, μια νέα Πόλη μέσα από τη δική μου ματιά».
Και πράγματι το πνεύμα του Εργαστηρίου, αυτή η νέα πρόταση χαρακτικής, συναντά τον χάρτη της Κωνσταντινούπολης. Οι δρόμοι της συνδέονται, όπως είναι κοινοί και οι δρόμοι του Εργαστηρίου. Ολα συναντώνται και όλα ενώνονται, «μέσα στην πολυπολιτισμικότητα, σε αυτό το διαφορετικό που έρχεται και γίνεται ένα», καθώς λέει η Βίκυ Τσαλαματά.

Και όχι μόνο μεταξύ των μελών της ομάδας, αλλά και μεταξύ εργαστηρίων διαφορετικών σχολών καλών τεχνών. Στα Χανιά παρουσιάζεται η έκθεση «Πόλεις, (α)όρατες, ακυβέρνητες, ανοχύρωτες» στην οποία συμμετέχουν το Β’ Εργαστήριο Χαρακτικής της ΑΣΚΤ της Αθήνας, η Ομάδα Σπουδαστών Εργαστηρίου Χαρακτικής της Σχολής Καλών Τεχνών της Θεσσαλονίκης και το Εργαστήριο Χαρακτικής της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλώρινας, με την επιμέλεια των καθηγητών Βίκυς Τσαλαματά, Μανόλη Γιανναδάκη και Δήμητρας Σιατερλή.