Eνώ στις 22 Μαΐου οι Ιρλανδοί θα προσέλθουν στις κάλπες προκειμένου να αποφασίσουν αν θα εντάξουν την επέκταση του γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια, στην Ελλάδα σημειώνεται πρωτόγνωρη κινητικότητα γύρω από το θέμα του συμφώνου συμβίωσης. Την προηγούμενη εβδομάδα είδαν το φως της δημοσιότητας πληροφορίες που θέλουν το υπουργείο Δικαιοσύνης να καταθέτει προς ψήφιση στο Κοινοβούλιο διευρυμένο σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο καλύπτει τόσο τα ετερόφυλα όσο και τα ομόφυλα ζευγάρια σε θέματα φορολογικά, εργασιακά, ασφαλιστικά, καθώς και κληρονομικά.
Σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, η νομοπαρασκευαστική επιτροπή που έχει συσταθεί προετοιμάζει ένα σύμφωνο συμβίωσης το οποίο κινείται πολύ πιο κοντά στον γάμο από ό,τι το παρόν σύμφωνο συμβίωσης, ενώ σε πολλά ζητήματα τα δικαιώματα που αποδίδει στα ζευγάρια ταυτίζονται με εκείνα του γάμου. Ανθρωποι που παρακολουθούν το θέμα επιμένουν ότι είναι εφικτό, αλλά και πιθανό να κατατεθεί προς ψήφιση ακόμη και πριν από τον Ιούλιο, εξαιτίας της προεργασίας που έχει γίνει, ενώ νωρίτερα είχε ακουστεί το ενδεχόμενο να έρθει στη Βουλή ως «πακέτο» μαζί με το νομοσχέδιο για τις φυλακές. Αντίθετα με ό,τι λέγεται, δεν θεωρείται εκτός συζήτησης ακόμη και το θέμα της τεκνοθεσίας. Αν και υπάρχει η εκδοχή ότι αυτό θα διευθετηθεί σε επόμενη φάση, πολλοί είναι εκείνοι που σημειώνουν ότι «το σύμφωνο δεν θα είναι πλήρες αν δεν υπάρχει κάποια πρόβλεψη για το θέμα αυτό».
Η απάντηση των Ιρλανδών
Ο 70χρονος γερουσιαστής Ντέιβιντ Νόρις ήταν για πολλά χρόνια ο μόνος δηλωμένος ομοφυλόφιλος στην Ιρλανδία
Πίσω στην Ιρλανδία, το δημοψήφισμα της προσεχούς Παρασκευής θα είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο που πλανάται σαν σκιά πάνω από την ελληνική επικαιρότητα. Το ερώτημα δεν θα αφορά την παραμονή ή όχι της χώρας στη ζώνη του ευρώ. Θα απευθύνει στους συμμετέχοντες δύο ερωτήσεις προκειμένου οι αντίστοιχες τροποποιήσεις να ενταχθούν στο ιρλανδικό Σύνταγμα: Θέλουν να μειωθεί το όριο ηλικίας για τους υποψηφίους προέδρους της χώρας από τα 35 στα 21 έτη; Θέλουν να επεκταθούν τα δικαιώματα του γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια; Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι μάλλον εύκολη για τους Ιρλανδούς. Ωστόσο, η απάντηση στο δεύτερο, αν και οι δημοσκοπήσεις μεταδίδουν μια σαφή εικόνα, θα προκύψει έπειτα από περισσότερο σύνθετη διαδικασία.
Ρίχνοντας μια ματιά στα νούμερα και στα σχετικά στοιχεία, τα οποία δημοσιεύονται στον ιρλανδικό Τύπο, η υπόθεση μοιάζει να είναι «περίπατος». Το 74% των Ιρλανδών δηλώνει στις δημοσκοπήσεις ότι πρόκειται να ψηφίσει «ναι» στην επέκταση των δικαιωμάτων του γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια. Σχεδόν το σύνολο των κομμάτων της χώρας τάσσεται υπέρ του «ναι», ενώ το ίδιο κάνουν τα μέσα ενημέρωσης, τα σωματεία εργαζομένων, καθώς και αστέρες της μουσικής και του αθλητισμού. Επιπλέον, αν τελικώς υιοθετηθεί η τροποποίηση στο ιρλανδικό Σύνταγμα, η Ιρλανδία θα είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως που θα υιοθετήσει τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου μέσω ψήφου του πληθυσμού.
Από την άλλη πλευρά, η καμπάνια υπέρ του «όχι» στηρίζεται από συντηρητικούς αρθρογράφους και σχολιαστές, καθώς και από think tank συνδεδεμένα με την Καθολική Εκκλησία. Υποστηρίζουν ότι η συνταγματική τροποποίηση που θα διασφαλίζει την ισότητα στον γάμο μεταλλάσσει τον θεσμό με έναν τρόπο που είναι μη αποδεκτός από πολλούς Ιρλανδούς.
«Ο μόνος γκέι στην Ιρλανδία»
Ακόμη και μετά τη δημοσίευση των στοιχείων, καθώς και των δηλώσεων υποστήριξης, αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι πολλοί Ιρλανδοί ενδέχεται να συμπεριφερθούν διαφορετικά απ’ ό,τι δηλώνουν όταν βρεθούν μόνοι τους μέσα στο παραβάν. Οι λόγοι για τους οποίους υπάρχει αυτός ο φόβος μάλλον πρέπει να αναζητηθούν στο παρελθόν της Ιρλανδίας. Σχετίζονται κυρίως με τη διείσδυση της Καθολικής Εκκλησίας στην ιρλανδική κοινωνία. «Εχω βρεθεί σε ένα απίθανο ταξίδι» δήλωσε προσφάτως το μέλος της ιρλανδικής γερουσίας και επί δεκαετίες δηλωμένος ομοφυλόφιλος, Ντέιβιντ Νόρις. «Είμαι 70 ετών και άρχισα ως εγκληματίας (σ.σ.: η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε μόλις το 1993 στην Ιρλανδία). Το να ζήσω τη στιγμή που από εγκληματίας μού επιτρέπεται να παντρευτώ είναι κάτι που το ζεις μια φορά στη ζωή σου. Κάποτε ήμουν «ο» ιρλανδός ομοφυλόφιλος, σαν να μην υπήρχε άλλος σε ολόκληρη τη χώρα».
Η αυτοκαταστροφή της Καθολικής Εκκλησίας
Πρόκειται, πράγματι, για ένα απίθανο ταξίδι. Μέχρι να φτάσει να θεσπιστεί το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια στην Ιρλανδία το 2010, η χώρα μοιάζει να έχει διανύσει αξιοσημείωτη απόσταση. Η Ιρλανδία υπήρξε μια από τις πιο συντηρητικές κοινωνίες στην Ευρώπη με τεράστια διείσδυση της πιο «σκληρής» εκδοχής του καθολικισμού, με ό,τι συνέπειες μπορεί αυτό να έχει για το οικογενειακό δίκαιο της χώρας. Είναι ενδεικτικό ότι το πρώτο δημοψήφισμα προκειμένου να αποποινικοποιηθεί το διαζύγιο έγινε το 1986. Δεν αποποινικοποιήθηκε. Τελικώς, το διαζύγιο θεσπίστηκε έπειτα από δεύτερο δημοψήφισμα το 1995.
Το «Φεστιβάλ Υπερηφάνειας» στην Αθήνα διεκδικεί μεταξύ άλλων και την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια
Ωστόσο, περίπου τις τελευταίες δύο δεκαετίες συντελείται σχεδόν η αυτοκαταστροφή της Καθολικής Εκκλησίας. Στο διάστημα αυτό πλήθος περιπτώσεων φυσικής και ψυχολογικής κακοποίησης παιδιών από ιερωμένους και (κάποιες φορές) μοναχές έχει δει το φως της δημοσιότητας. Επιπρόσθετα, η ιρλανδική κοινωνία είναι πλέον περισσότερο πολυπολιτισμική και βεβαίως περισσότερο εύρωστη, μετά το ξύπνημα του «Κέλτικου Τίγρη»· ακόμη και μετά το σοκ της εισόδου στο Μνημόνιο. «Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση το 1973 και η ανάπτυξη τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 φαίνεται ότι βοήθησαν τόσο τα πορτοφόλια όσο και τα μυαλά των Ιρλανδών» παρατηρεί η βρετανική εφημερίδα «The Financial Times» σε πρόσφατο άρθρο της σχετικά με το θέμα. Στο ίδιο μέσο, ο κοινωνιολόγος Τομ Ινγκλις, ο οποίος έχει γράψει εκτενώς για την Εκκλησία και την ιρλανδική κοινωνία, δηλώνει: «Σε αυτό το δημοψήφισμα κανείς δεν δίνει σημασία στο τι λέει η Εκκλησία. Η εποχή της Εκκλησίας ως ηθική συνείδηση της ιρλανδικής κοινωνίας έχει παρέλθει».
Το ελληνικό debate
Η Ελλάδα, παρά τη ρητή καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη μη επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια τον Νοέμβριο του 2013, ως σήμερα, μετέθετε για αργότερα τη συμμόρφωση με το ευρωπαϊκό δίκαιο. Τελικώς η κατάθεση του νόμου προς ψήφιση αναμένεται να έρθει, ενώ πάνω στην ώρα έρευνα της FocusBari εμφανίζει 7 στους 10 Ελληνες να συμφωνούν με μια τέτοια κίνηση.
Ωστόσο, η ιστορία της επέκτασης του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια είναι πολύπαθη και αρχίζει το 2008. Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σωτήρης Χατζηγάκης πρότεινε τη θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης. Επειτα από αντιδράσεις πρόσθεσε σε αυτό τη διευκρίνιση στο σχέδιο νόμου ότι αναφέρεται σε ετερόφυλα ζευγάρια και ο νόμος ψηφίστηκε ως είχε. Σύμφωνα με μια αφήγηση, αποδίδεται στον τότε αρμόδιο υπουργό η φράση «συνέταξα έτσι το κείμενο, ώστε να καταπέσει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο», κατά τη διαβούλευσή του με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μάλιστα, τότε το ΠαΣοΚ ως αξιωματική αντιπολίτευση είχε καταθέσει δική του πρόταση νόμου, την οποία υπέγραφαν 19 βουλευτές του, ανάμεσά τους και ο σημερινός πρόεδρος του κόμματος Ευάγγελος Βενιζέλος, όπου προβλεπόταν η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια.
Οι νόμοι που έμειναν στα συρτάρια
Κατά τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης του ΠαΣοΚ, το 2009 δεν υπήρχε ιδιαίτερη κινητικότητα σχετικά με το ζήτημα. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2010, περίπου έναν μήνα μετά την υπαγωγή στο Μνημόνιο και τρία χρόνια πριν από την καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, συστήθηκε νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό την καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ευτυχία Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη προκειμένου να συντάξει εισηγητική έκθεση για την τροποποίηση διατάξεων του οικογενειακού δικαίου. Ανάμεσα στις προτάσεις της επιτροπής, η οποία παρέδωσε την πρότασή της τον Δεκέμβριο του 2010, ήταν ένα διευρυμένο σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο θα ίσχυε και για τα ομόφυλα ζευγάρια. Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Χάρης Καστανίδης επέλεξε να μην προωθήσει προς ψήφιση στη Βουλή τη συγκεκριμένη πρόταση.
Τις τελευταίες ημέρες του Νοεμβρίου του 2013, κύκλοι του υπουργείου Δικαιοσύνης ανακίνησαν και πάλι το θέμα, διαρρέοντας στον Τύπο ότι επίκειται επέκταση του συμφώνου συμβίωσης. Ενώ τρία τότε κοινοβουλευτικά κόμματα, ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠαΣοΚ και η Δημοκρατική Αριστερά, είχαν ταχθεί υπέρ της κίνησης, το θέμα φέρεται να «κόλλησε» στον τέως υπουργό Δικαιοσύνης Χαράλαμπο Αθανασίου. Ο τελευταίος αργότερα δήλωσε πως «είμαστε μια χώρα η οποία σέβεται τις παραδόσεις και τη φύση του ανθρώπου και δεν είναι δυνατόν να επιτραπεί τουλάχιστον με αυτή την κυβέρνηση και με αυτή την υπουργία ο γάμος μεταξύ ομοφύλων», φανερώνοντας την αντίληψή του για αντίστοιχα θέματα. Σε αντίθεση με την Ιρλανδία, κανείς δεν υποδεικνύει ως κύρια αιτία των παραπάνω αντιδράσεων την ηγεσία της ελληνικής Εκκλησίας, αλλά συντηρητικούς κύκλους εντός τόσο της Νέας Δημοκρατίας όσο και του ΠαΣοΚ.
Ανεξαρτήτως του τι πρόκειται να ψηφίσουν οι Ιρλανδοί στις 22 Μαΐου, όλοι αναγνωρίζουν την απόσταση την οποία έχουν διανύσει φθάνοντας στην ανοιχτή συζήτηση για το θέμα. Αν και η Ελλάδα είχε όλο αυτό το διάστημα σαφώς μικρότερη απόσταση να διανύσει, εμφανίζεται επί πολλά χρόνια να παίρνει τον χρόνο της. Ακόμη κι αν αυτός κοστίζει σε ευρωπαϊκές καταδίκες.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Μαΐου 2015
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
