Έχουμε την τύχη να ζούμε σ’ ένα ευλογημένο τόπο που είναι ανοιχτό μουσείο, με μοναδικό φυσικό περιβάλλον, με υπόγειο και υπέργειο πλούτο και ιστορικό παρελθόν. Ένα τόπο όπου ο λαός του έζησε μοναδικές περιπέτειες που σημάδεψαν την πορεία του.
Η χρονική περίοδος των τελευταίων σαράντα χρόνων είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια ειρηνική δημοκρατική περίοδος της χώρας κατά την οποία δόθηκε η ευκαιρία στο λαό της να αναδείξει τη δύναμη της δημιουργίας και της καταστροφής.
Το δημιουργικό ταλέντο εκφράστηκε με μοναχική πορεία ανθρώπων της στους τομείς της οικονομίας, του πολιτισμού, της επιστήμης και της τέχνης. Η συλλογική προσπάθεια δεν ήταν στην κουλτούρα μας. Έτσι, η χώρα έκανε βήματα όχι γιατί λειτούργησε ως σύνολο θεσμών, αλλά γιατί κάποια μεμονωμένα άτομα έκαναν περισσότερα από όσα τους αναλογούσαν.
Η έλλειψη παράδοσης στην οργάνωση και λειτουργία των δομών εκφράστηκε σε όλες τις εκφάνσεις της κρατικής μας οντότητας.
Όπως είναι φυσικό, μια μικρή χώρα όπως η δική μας δεν μπορεί να συναγωνιστεί άλλες «έμπειρες» χώρες παρά μόνον αν υπερέχει στον παράγοντα ποιότητα, πράγμα που παραπέμπει στην ενσωμάτωση της γνώσης τόσο σε προϊόντα όσο και σε υπηρεσίες.
Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα σύμφωνα με το οποίο η χώρα μας πρέπει να είναι εκπαιδευμένη και κατά συνέπεια η μόνη της επιλογή είναι να χαράξει το δρόμο της έτσι ώστε να περνάει μέσα από το τοπίο της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση όμως δεν ήταν ποτέ, εκτός από λεκτικές αναφορές, η βασική προτεραιότητα του πολιτικού συστήματος. Το μόνο που είναι αληθές είναι ότι ο χώρος της εκπαίδευσης αξιοποιήθηκε από τα πολιτικά κόμματα ως γήπεδο αντιπαραθέσεων.
Οι παρενέργειες της ανευθυνότητας των πολιτικών μας αποτυπώνονται σε όλες τις πτυχές της παρακμής που βιώνει ο τόπος μας, μιας παρακμής πρωτίστως αξιακής.
Το περίεργο είναι ότι οι πολιτικοί μας δεν αντιλαμβάνονται ότι η χώρα δεν θα έχει μέλλον αν δεν αποκτήσει ένα αξιόπιστο εκπαιδευτικό σύστημα. Η εμπειρία άλλων χωρών δεν τους δίδαξε τίποτε; Η κρίση δεν τους έβαλε να σκεφτούν;
Κάτι περίεργο συμβαίνει σ’ αυτή τη χώρα και οι άνθρωποί της χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα και την αλήθεια και δεν μπορούν να ενεργοποιήσουν τη φαντασία τους.
Οι διάλογοι που κατά καιρούς προτάθηκαν/πραγματοποιήθηκαν και οι νόμοι που ψηφίστηκαν για το πανεπιστήμιο, την ατμομηχανή της γνώσης, δεν άλλαξαν κάτι όσον αφορά στην αξιοπιστία λειτουργίας του, απλά μετάλλαξαν τις παθογένειές του.
Βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο της ιστορίας μας, ένα σημείο που πολύ συχνά το μετακινούμε προς τα εμπρός, αλλά τώρα έχουμε φτάσει στο γκρεμνό και άλλο εμπρός δεν υπάρχει!
Τι πρέπει να κάνουμε;
-Το πρώτιστο είναι οι πολιτικοί μας να συμφωνήσουν στη μη στήριξη ενεργειών που αντιστρατεύονται τους νόμους της πολιτείας.
-Το πολιτικό σύστημα να θέσει την εκπαίδευση ως πρώτη προτεραιότητα της χώρας και την απόφασή του αυτή να τη γνωστοποιήσει, με κοινό διάγγελμα των πολιτικών αρχηγών, στον ελληνικό λαό.
-Να αυξηθούν οι οικονομικοί πόροι για την εκπαίδευση-έρευνα με καθιέρωση ειδικού φόρου στα είδη πολυτελείας, ποτά, τσιγάρα, Λόττο-Προπό-Λαχεία.
-Τα πανεπιστήμια να εκπαιδεύουν όσους επιτρέπουν οι υποδομές και το ανθρώπινο δυναμικό τους. Η επιλογή των εκπαιδευομένων να γίνεται από τα ίδια τα πανεπιστήμια.
-Όσα πανεπιστήμια δεν ικανοποιούν τις βασικές ακαδημαϊκές προδιαγραφές να καταργηθούν.
-Να αναβαθμιστεί ο ρόλος του ΕΣΥΠ με βασικές αρμοδιότητες: την οργάνωση δεξαμενής ειδικών, την εμπλοκή των πανεπιστημίων στα αναπτυξιακά σχέδια της χώρας και τη μεταφορά εμπειριών από το διεθνή χώρο.
-Την τόνωση των ανθρωπιστικών σπουδών και την οργάνωση διεθνούς κέντρου κλασικών σπουδών (με έμφαση στην αρχαιολογία).
-Την ίδρυση και λειτουργία ακαδημαϊκών μονάδων (και αναβάθμιση αυτών που ήδη λειτουργούν) σε αντικείμενα που θα βοηθήσουν την αξιοποίηση του φυσικού μας πλούτου π. χ. ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, διατροφής.
Οι μέχρι τώρα προσπάθειες αναβάθμισης των πανεπιστημίων επικεντρώνονταν στην αλλαγή του νομικού πλαισίου λειτουργίας τους. Καμιά προσπάθεια όμως δεν απέδωσε και μάλιστα η κάθε μεταρρύθμιση περίμενε τον επόμενο υπουργό, και πολλές φορές της ίδιας κυβέρνησης, να ακυρωθεί. Η περιπέτεια των πενήντα τελευταίων χρόνων των πανεπιστημίων μάς έχει διδάξει ότι, τίποτε δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς την καθολική πολιτική βούληση, κυρίως, για την αυστηρή εφαρμογή των νόμων της πολιτείας.
Το σημερινό νομικό πλαίσιο λειτουργίας των πανεπιστημίων θα δοκιμαστεί και στην πορεία εφαρμογής του μπορεί να βελτιωθεί. Δεν μας φταίει ο νόμος για την κατάσταση των πανεπιστημίων, εκείνα που διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο είναι η πολιτική τύφλωση, που είναι μεταδοτική προς κάθε κατεύθυνση, η αδράνεια του ακαδημαϊκού χώρου και η απουσία υπευθυνότητας για δημιουργία ακαδημαϊκής παράδοσης.
Είναι καιρός να αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας και προπαντός η πολιτική μας ηγεσία.
Θα είναι μεγάλη αδικία η χώρα του λόγου, του λογισμού και της αισθητικής να βρεθεί ουραγός και όχι πρωτοπόρος στην προσπάθεια του ανθρώπου να χτίσει τον πολιτισμό του μέλλοντος.
* Ο καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
