Τα δύο πρόσωπα του Γιάννη Σμαραγδή

Η ανακοίνωση που εξέδωσε το υπουργείο Πολιτισμού ήταν για πολλούς αναμενόμενη. «Νέος πρόεδρος του ΔΣ του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης διορίζεται με απόφαση του υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Πάνου Παναγιωτόπουλου ο καταξιωμένος σκηνοθέτης και μέχρι τώρα αντιπρόεδρος του ΔΣ του φεστιβάλ κ. Γιάννης Σμαραγδής. Οπως είναι γνωστό, ο προηγούμενος πρόεδρος, ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης κ. Γιάννης Μπουτάρης, είχε παραιτηθεί από τη θέση αυτή επικαλούμενος τις ανάγκες του προεκλογικού του αγώνα, που τότε ξεκινούσε» σημείωνε, μεταξύ άλλων, το δελτίο Τύπου.

Ο μαραθώνιος φαρμακερών και εμπαθών σχολίων για το πρόσωπο του Γιάννη Σμαραγδή μόλις ξεκινούσε. Τι και αν ο σκηνοθέτης έσπευσε να ξεκαθαρίσει ότι ο όρος που έθεσε για να δεχθεί και τις δύο θέσεις (αντιπροέδρου και προέδρου) ήταν ότι δεν θα αμείβεται και ότι καμιά ταινία του κατά τη διάρκεια της θητείας του δεν θα προβληθεί στο φεστιβάλ. Φευ! Η περίφημη μαντινάδα του, εκείνο το αυγουστιάτικο βράδυ, τον καταδίωκε ακόμη. «Σαν ήλιος βγήκες φωτεινός / στς Αμερικής τ’ αλώνι / κι έλαμψες και ήρθες νικητής / και σ’ αγαπάμε όλοι» είχε πει, εκφράζοντας τον θαυμασμό του στο πρόσωπο του πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμαρά.

Ας είμαστε καλοπροαίρετοι. Γιατί να μην μπορεί ένας διεθνούς φήμης σκηνοθέτης να εκφραστεί για τον ηγέτη της χώρας του με τον αυθορμητισμό ενός αθώου οπαδού; Και, από εκεί και πέρα, γιατί να μην μπορεί να διοριστεί στη θέση αυτή; Δηλαδή, όλοι αυτοί που τον κατακρίνουν ποιον θα έβαζαν στη θέση του;

Ο γνωστός σκηνοθέτης αποτελεί το κινηματογραφικό αντίστοιχο του του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Σωτήρη Χατζάκη, με το καλλιτεχνικό έργο του να έχει στόχο να αναδείξει τη μεγάλη ελληνική ψυχή. Καλός, πράγματι, ντοκιμαντερίστας, με καλή πορεία και στη μικρή οθόνη, το 1996 κέρδισε την προσοχή με τον κινηματογραφικό του «Καβάφη», ίσως την πιο ευαίσθητη ταινία του. Ανθρωπος συμπαθής, επικοινωνιακός, ένας καλλιτέχνης των καλών δημοσίων σχέσεων, θα πουν κάποιοι, προελαύνει ακάθεκτος στη μεγάλη οθόνη με διεθνείς συμπαραγωγές: την ταινία «El Greco» και το πολυσυζητημένο «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι». Στην Ελλάδα οι ταινίες του έσπασαν ταμεία με ρεκόρ εισιτηρίων, ενώ ακολούθησαν και μια ικανοποιητική πορεία σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Δεν είναι λίγες, μάλιστα, οι φορές που θεατές βγήκαν ακόμη και δακρυσμένοι από τις κινηματογραφικές αίθουσες. Ωστόσο, αρκετοί κριτικοί έμειναν μάλλον ασυγκίνητοι…

Τις μαντινάδες

Τις ταινίες του Γιάννη Σμαραγδή είτε τις αγαπάς είτε τις απορρίπτεις ως ντεμοντέ. Οπως διατείνονται οι κακεντρεχείς, ακολουθώντας τα τελευταία χρόνια την ίδια πεπατημένη, φτιάχνει λαμπερές αγιογραφίες σπουδαίων Ελλήνων (Καβάφης, Θεοτοκόπουλος, Βαρβάκης), οι οποίες λόγω θεματολογίας προσελκύουν πλήθη θεατών στο σινεμά.

Τα αβανταδόρικα θέματα απαιτούν κολύμπι σε βαθιά νερά. Κάποιοι λένε ότι στέκεται στο ύψος των προκλήσεων. Κάποιοι άλλοι αντιτείνουν ότι, τουλάχιστον στις δύο τελευταίες ταινίες του, ο Σμαραγδής μένει στην επιφάνεια, στα φαντασμαγορικά κοστούμια, στην άριστη παραγωγή, χωρίς να καταδύεται στις σκοτεινές αποχρώσεις της ψυχοσύνθεσης των τρομερών χαρακτήρων που επιλέγει να σκηνοθετήσει. Τον κατηγορούν για υπερβολική «ελληνοπρέπεια». Η λεπτή ειρωνεία; Τους πρώτους ρόλους κρατούν ξένοι πρωταγωνιστές.

Το πρόβλημα μάλλον ξεκινά από το γεγονός ότι ο ίδιος φαίνεται να αντιλαμβάνεται τον κινηματογράφο ως πηγή θετικής ενέργειας και θετικών προτύπων διαπαιδαγώγησης, αφήνοντας στην άκρη τη δύναμη του προβληματισμού. «Πιστεύουμε ότι αυτή η ταινία μόνο καλό θα κάνει στους ανθρώπους και ειδικότερα στους Ελληνες. Θα απαλύνει την ψυχή τους, αλλά και θα τους κάνει περήφανους» είχε πει χαρακτηριστικά για το φιλμ «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι».

Πρέπει να είναι, όμως, αυτός ο πρωταρχικός σκοπός ενός σκηνοθέτη; Υπό αυτή την έννοια, το ίδιο εθνικό ιδεολόγημα εξυπηρετούσαν και οι ταινίες του Τζέιμς Πάρις. Οχι ότι το σινεμά του Σμαραγδή συγκρίνεται με τα φτηνά εθνικοπατριωτικά φιλμάκια, αλλά ο τίτλος του εθνικού σκηνοθέτη τον οποίο διεκδικεί κρύβει παγίδες.

Ενας ακόμη συστημικός σκηνοθέτης λοιπόν; Η απάντηση είναι μάλλον «ναι», χωρίς αυτό να είναι κατακριτέο. Ο Σμαραγδής ξέρει να πλασάρεται, να προωθεί τις ταινίες του, να προχωρά σε διεθνείς συνεργασίες (π.χ. Κατρίν Ντενέβ, Σεμπάστιαν Κοχ) εξασφαλίζοντας μια αξιοπρεπή πορεία στα διεθνή φεστιβάλ, να φωτογραφίζεται χαμογελαστός με τη βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας και να επενδύει σε κάθε λεπτομέρεια, είτε εκδίδοντας λεύκωμα είτε πραγματοποιώντας έκθεση με υλικό από την ταινία, όπως στην περίπτωση του Ελ Γκρέκο. Οποια πέτρα κι αν σηκώσεις, θα τον βρεις από κάτω.

Σήμερα, μετά τον Καβάφη, τον Θεοτοκόπουλο και τον Βαρβάκη, έρχεται και η σειρά του Νίκου Καζαντζάκη. Η νέα ταινία του θα αναφέρεται στον μεγάλο κρητικό συγγραφέα. Ο Καζαντζάκης αποτελεί ένα ιδιαίτερα συμβολικό πρόσωπο για τον σκηνοθέτη, ίσως και λόγω κοινής καταγωγής. Μπορεί να έφθασε η ώρα να δώσει την πιο ουσιαστική δημιουργία του. Τον καλό του φίλο Λάκη Λαζόπουλο, πάντως, δεν θα τον αποφύγουμε ούτε και σε αυτή την παραγωγή.

Αδέκαστη

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 23 Μαρτίου 2014