Διαφθορά και δημοκρατία

Συνήθως βλέπουμε τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις της διαφθοράς και αναφερόμαστε ιδίως στα εμπόδια που ορθώνει το ζοφερό αυτό φαινόμενο στις επενδύσεις και στην ανάπτυξη της οικονομίας. Ξεχνάμε όμως το σημαντικότερο. Τους κινδύνους που συνεπάγεται η διαφθορά σε εκείνα τα αγαθά που, άσχετα με τη συστηματική κατάταξή τους, έχουν μια τελική αναφορά σε αυτό που αποκαλούμε και εννοούμε, με μια λέξη: Δημοκρατία.

Διαφθορά είναι η κατάχρηση δημόσιας εξουσίας για τον πορισμό αθέμιτου ιδιωτικού οφέλους. Στα δημοκρατικά πολιτεύματα επομένως Διαφθορά σημαίνει κατάχρηση της δημοκρατικής εξουσίας, κατάχρηση που με τη σειρά της μπορεί, ανάλογα με την έκταση και την έντασή της, να οδηγήσει από την απλή νόθευση μέχρι την κατάλυση της Δημοκρατίας.

Θεμέλια της Δημοκρατίας είναι: η δημοκρατική αρχή, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Δημοκρατική αρχή είναι η αρχή κατά την οποία όλες οι εξουσίες του κράτους πηγάζουν από τη λαϊκή βούληση. Μέσω της διαφθοράς και της διαπλοκής όμως παραχαράσσεται η λαϊκή εντολή και νοθεύεται η λαϊκή βούληση, που εκφράζεται με τις εκλογικές διαδικασίες. Οι εκλεγόμενοι μέσω των διαδικασιών αυτών άρχοντες, διαφθειρόμενοι, ενεργούν όχι κατά τη βούληση των εκλογέων τους και ως γνήσιοι εκπρόσωποι αυτών, αλλά κατά την υπαγορευμένη βούληση των εκπροσωπούντων τα παντοειδή συμφέροντα, από τους οποίους λαμβάνουν τα κάθε είδους αθέμιτα ωφελήματα. Ετσι πλήττεται το ασκούμενο υπέρ του λαού, κατά τη δημοκρατική αρχή, μονοπώλιο της κρατικής εξουσίας.

Το κράτος δικαίου, μέσα σε περιβάλλον εκτεταμένης πολιτικής ή διοικητικής διαφθοράς, αποδυναμώνεται επικινδύνως. Στο επίπεδο της νομοθεσίας η δικαιοκρατική αρχή νοθεύεται με τη θέσπιση κανόνων που είτε παραβιάζουν την αρχή της ισονομίας και άλλες βασικές δικαιικές αρχές, είτε είναι σκοπίμως ασαφείς, είτε γενικώς αποκλίνουν από τις αρχές της ορθής, σύμμετρης και δίκαιης νομοθέτησης. Στο επίπεδο εφαρμογής των νόμων η δικαιοκρατική αρχή στην ουσία ακυρώνεται, αφού η εφαρμογή των νόμων, λόγω της διαφθοράς ατονεί, γίνεται επιλεκτική ή και παραλύει.

Η διαφθορά αποτελεί σοβαρότατο εμπόδιο στην προστασία και την απόλαυση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Και αντιστρόφως η εφαρμογή των θεσμικών πλαισίων που προβλέπουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και επιβάλλουν τον σεβασμό και την προστασία τους συμβάλλει στην καταπολέμηση της διαφθοράς.

Ετσι είναι προφανές πως τα οποιαδήποτε φαινόμενα διαφθοράς στον χώρο της Δικαιοσύνης και των οργάνων που την επικουρούν (Αστυνομία, ελεγκτικά σώματα κ.λπ.) επηρεάζουν αρνητικά το δικαίωμα προς παροχή δικαστικής προστασίας. Οπως επίσης ότι η στέρηση σημαντικών κρατικών πόρων, ως συνέπεια της διαφθοράς, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ικανότητα του κράτους να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων εν γένει και ιδίως στην ικανοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Εξάλλου η ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου συμβάλλει στη διαφάνεια και συνιστά αποτρεπτικό παράγοντα για τη διαφθορά. Γιατί η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού καθιστούν προσεκτικούς τους φορείς της εξουσίας και τονώνουν το πνεύμα ελέγχου και λογοδοσίας.

Ακόμη και η λεγόμενη μικρή διαφθορά («γρηγορόσημο» – «φακελάκι») φθείρει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Γιατί πλήττει την καθημερινότητα ευρέων κοινωνικών στρωμάτων και ροκανίζει το εισόδημά τους. Με αποτέλεσμα να προκαλείται απογοήτευση και αρνητική διάθεση απέναντι στους θεσμούς της δημοκρατίας, που δεν θεωρούνται πλέον ικανοί να προστατεύσουν τον πολίτη. Η κοινωνική σταθερότητα καταρρέει και αναπτύσσονται ροπές προς αντιδημοκρατικές επιλογές.

Αλλά η πλέον επικίνδυνη για τη δημοκρατία διαφθορά είναι η διαφθορά του πολιτικού προσωπικού και των υψηλόβαθμων κρατικών αξιωματούχων, η οποία συνήθως είναι και μεγάλη από την άποψη του μεγέθους των «δώρων» και της έκτασης των δημοσιονομικών συνεπειών.

Οι αποκαλύψεις των τελευταίων ετών για το είδος αυτό της διαφθοράς δεν πρέπει όμως να οδηγούν σε γενικεύσεις και ακόμη περισσότερο σε μια νοσηρή δυσπιστία έναντι πάντων. Κοιτάζοντας πιο νηφάλια πρέπει να ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι υπάρχουν πολλές υγιείς δυνάμεις, οι οποίες πρέπει να ενθαρρυνθούν για την εκ των έσω αλλαγή νοοτροπίας και πρακτικών. Τη στάση αυτή πρέπει να ενισχύσει εμπράκτως σύσσωμος ο πολιτικός κόσμος της χώρας. Ξεκινώντας θα έλεγα με την εκκαθάριση δύο σημαντικών εκκρεμοτήτων, που καταγράφονται στο Στρατηγικό μας Σχέδιο ως θέματα υψηλής προτεραιότητας και πρέπει το ταχύτερο δυνατόν να τακτοποιηθούν από τη Βουλή αυτή.

Αναφέρομαι πρώτον στο ζήτημα του ελέγχου του πολιτικού χρήματος, και δεύτερον στο ζήτημα του ειδικού κατά το Σύνταγμα προνομιακού καθεστώτος της ποινικής μεταχείρισης υπουργών και βουλευτών.

Γνωρίζω ότι πρόκειται για θέματα ευαίσθητα. Δεν ξέρω όμως αν, ειδικά ως προς το δεύτερο από τα θέματα αυτά, η κοινωνία θα συγχωρήσει την πολιτική, αν τυχόν, λόγω οποιασδήποτε χρονοτριβής ή οποιωνδήποτε έκτακτων περιστάσεων, χαθεί η ευκαιρία να ξεκινήσει η αναθεώρηση στην παρούσα Βουλή ώστε να ολοκληρωθεί σε εύλογο χρόνο.

Ο κ. Ιωάννης Τέντες είναι εθνικός συντονιστής για την καταπολέμηση της διαφθοράς, επίτιμος εισαγγελέας του Αρείου Πάγου.