Συγκρότημα απόλυτα συνδεδεμένο με την πνευματική ιστορία του ελληνικού κράτους είναι το οικόπεδο και τα κτίρια στα οποία στεγάζεται η Μαράσλειος Ακαδημία. Εκεί φοίτησαν και δίδαξαν πρόσωπα που θα περιλαμβάνονται πάντα σε οποιαδήποτε ελληνική εγκυκλοπαίδεια. Εδώ και λίγα χρόνια μερικοί μαθητές δημοτικού είναι το επίκεντρο μιας διαμάχης που ξεπερνά κατά πολύ τις ανησυχίες της ηλικίας τους προκαλώντας ερωτήματα όπως: Πώς ορίζεται η έννοια της ιδιοκτησίας σε δημόσιο χώρο; Τι ακριβώς θεωρείται μνημείο και πόσο η κήρυξή του ή μη είναι θέμα όχι μόνο των επιστημονικών και καλλιτεχνικών απόψεων της κάθε εποχής αλλά και ζήτημα πολιτικών σκοπιμοτήτων; Αξίζει η διατήρηση ενός έστω και σημαντικού κτιρίου αν από την κατεδάφισή του θα εξυπηρετηθούν μαθητές; Ολα αυτά με φόντο μερικά κοντέινερ και δύο κτίρια ενός πολύ σημαντικού έλληνα αρχιτέκτονα.

Το κουδούνι χτυπά και οι μαθητές του 15ου Δημοτικού Σχολείου της Αθήνας κατευθύνονται προς τις τάξεις τους. Οχι όμως προς κάποιες αίθουσες στα κτίρια της Μαρασλείου Ακαδημίας ούτε προς τις κλασικές «προκάτ» σχολικές αίθουσες που χτίζει συνήθως ο ΟΣΚ. Κατευθύνονται σε κοντέινερ. Καλοσυντηρημένα και ζωγραφισμένα με χαρούμενα χρώματα μεν αλλά… κοντέινερ. Απέναντί τους δύο κτίρια, το αμφιθέατρο και το γυμναστήριο (κατασκευάστηκε ως υπόστεγο αλλά πλέον έχει αλλοιωθεί) που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν υπό την επίβλεψη του σπουδαίου αρχιτέκτονα του κινήματος του μοντερνισμού Νίκου Μητσάκη ως προσθήκες στον χώρο της Μαρασλείου το 1929.

Η ιστορία μιας απόφασης


Τα κτίρια αυτά –ή μάλλον η διατήρησή τους ή μη –αποτελούν την αιτία διαμάχης ανάμεσα στους γονείς και στους παράγοντες του 15ου Δημοτικού Σχολείου από τη μία και στους γονείς των Πειραματικών Δημοτικών Σχολείων του Πανεπιστημίου Αθηνών – Μαράσλειος. Μέσα στους επόμενους μήνες αναμένεται να εκδοθεί η απόφαση του ΣτΕ που θα εξετάσει την προσφυγή της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας Monumenta η οποία ζητεί την ακύρωση απόφασης του 2010 από τον τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Παύλο Γερουλάνο για τον μη χαρακτηρισμό των συγκεκριμένων κτισμάτων ως διατηρητέων. Η απόφαση αυτή ακολούθησε προηγούμενη εισήγηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεότερων Μνημείων (ΚΣΝΜ) από το 2008 να χαρακτηριστούν τα συγκεκριμένα κτίσματα διατηρητέα, η οποία ωστόσο δεν υπεγράφη από τον τότε υπουργό Πολιτισμού και νυν πρωθυπουργό κ. Αντώνη Σαμαρά, ο οποίος ζήτησε από το ΚΣΝΜ την εκ νέου εξέταση του θέματος.
Αν η προσφυγή της Monumenta απορριφθεί, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ανοίγει ο δρόμος προκειμένου τα κτίρια να κατεδαφιστούν και στη θέση τους να ανεγερθεί ένα σχολείο. Αυτό, όπως λένε από τον Σύλλογο Γονέων του 15ου Δημοτικού Σχολείου, «θα επιλύσει το στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει το σχολείο μας, το μοναδικό δημόσιο δημοτικό αυτής της πλευράς του Λυκαβηττού. Πρόβλημα που χρονολογείται από το 2004, όταν πετάχτηκε στον δρόμο με πρόσχημα έργα που θα γίνονταν στο νεοκλασικό κτίριο της Μαρασλείου. Αρχικά φιλοξενήθηκε στο γυμναστήριο και εν συνεχεία στα κοντέινερ». Οι γονείς εμφανίζονται αμετακίνητοι σε οποιαδήποτε λύση πέρα από την επιλογή της «μπουλντόζας» και της ανέγερσης καινούργιου κτιρίου. «Δεν υπάρχει έκταση στη συγκεκριμένη σχολική περιφέρεια. Κάποιες λύσεις που προτάθηκαν το προηγούμενο φθινόπωρο, όπως η επιλογή ενός σχολικού κτιρίου στην οδό Σίνα, είναι πολύ μακριά και μη ρεαλιστικές».
Η άλλη πλευρά, εκείνη των Πειραματικών Δημοτικών του Πανεπιστημίου, θεωρεί εαυτήν ούτως ή άλλως αδικημένη της υπόθεσης μόνο και μόνο με αυτή τη συστέγαση. «Προφανώς και η εικόνα των παιδιών που κάνουν μάθημα σε κοντέινερ είναι απαράδεκτη» σχολιάζει από την πλευρά της η γενική γραμματέας του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων των Πειραματικών Δημοτικών του Πανεπιστημίου Αθηνών – Μαράσλειος κυρία Μαρία Γκιάτα-Ποζιού. «Αυτό δεν σημαίνει ότι η χωροθέτηση του καινούργιου σχολείου πρέπει να γίνει εις βάρος ενός άλλου σχολείου, όπως είναι το δικό μας, και εις βάρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το σχολείο μας έχει τις δικές του κτιριακές ελλείψεις σε βασικά θέματα απαραίτητα για τη λειτουργία ενός πειραματικού σχολείου. Την ίδια στιγμή έχουμε να αντιμετωπίσουμε και το ζήτημα της έλλειψης φύλαξης. Μέσα σε μια χρονιά το σχολείο μας έπεσε θύμα διάρρηξης επτά φορές. Τα κτίσματα του Μητσάκη πρέπει να παραμείνουν και να αναστηλωθούν προκειμένου να είναι αξιοποιήσιμα».
Τεταμένες σχέσεις και κληρονομιά


«Είναι λάθος η επιμονή της διεύθυνσης του σχολείου στη συγκεκριμένη τοποθεσία» λέει η συντονίστρια της Monumenta κυρία Ειρήνη Γρατσία. «Και είναι ακόμα πιο λάθος να μπαίνουν τα παιδιά μπροστά σε τέτοια ζητήματα. Στο παρελθόν είχαν γραφτεί συνθήματα από μαθητές που ζητούσαν το γκρέμισμα των κτιρίων. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι παιδιά του δημοτικού έγραψαν από μόνα τους κάτι τέτοιο. Τελικά είναι και ένα δείγμα του τι θέλουμε να δείξουμε σε αυτά τα παιδιά σε σχέση με την αξία της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς και γενικά τον σεβασμό στην ιστορία μας και στον πολιτισμό μας».
Τα δύο σχολεία συστεγάζονται εντός του ίδιου κτιριακού συγκροτήματος. Δεν προαυλίζονται όμως τις ίδιες ώρες. Επισήμως επειδή ο χώρος δεν επαρκεί: τα Πειραματικά Δημοτικά έχουν 360 μαθητές, το 15ο Δημοτικό 200. Στην πραγματικότητα όμως διότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο σχολείων στην καλύτερη περίπτωση μπορούν να χαρακτηριστούν τυπικές. Οι του 15ου Δημοτικού αισθάνονται «παρίες», οι του Πειραματικού Σχολείου θεωρούν ότι ο χώρος υποβαθμίζεται και πως κινήσεις όπως η τοποθέτηση του γραφείου των καθηγητών των «άλλων» στο γυμναστήριο ή η συνεχής εγγραφή νέων μαθητών έχουν επικοινωνιακό χαρακτήρα.

«Εγινε έλεγχος ειδικά για το δικό μας σχολείο και διαπιστώθηκε ότι όλες οι εγγραφές μαθητών ήταν νόμιμες. Το σχολείο μας προτιμάται λόγω της καλής δουλειάς που γίνεται εδώ αλλά και επειδή, εξαιτίας της συγκυρίας, πολλοί μαθητές φεύγουν από τα ιδιωτικά σχολεία» απαντά από την πλευρά του ο διευθυντής του 15ου Δημοτικού κ. Νίκος Ζούκης. «Και τελικά ας δούμε τι θέλουμε. Ο Μητσάκης και το έργο του έχουν αναγνωριστεί και εντός του χώρου της Μαρασλείου, με το κτίριο του Αριστοτέλη, και σε όλη την Ελλάδα. Είναι πιο σημαντική οποιαδήποτε τεχνική κατασκευή από το να έχουν 200 μαθητές ανθρώπινες συνθήκες διδασκαλίας;»
Πάντως οι ίδιοι οι μαθητές δεν δείχνουν να πολυνοιάζονται, ειδικά όταν ο καιρός είναι καλός και δεν υπάρχει κίνδυνος να πλημμυρίσουν τα λυόμενα. Τα κοντέινερ αποκαλούνται από αυτούς «τα σπιτάκια μας». Είτε το κτίριο κατεδαφιστεί είτε όχι, και η επόμενη σχολική χρονιά κατά πάσα πιθανότατα θα τους βρει εκεί.

3ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης
Διελκυστίνδα για ένα επώνυμο αλλά εγκαταλελειμμένο
Η περίπτωση του κτιρίου στο οποίο στεγαζόταν μέχρι περίπου τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας το 3ο Δημοτικό Σχολείο της Ερμούπολης είναι ίσως η χαρακτηριστικότερη σε ανάλογες υποθέσεις. Το κτίριο, έργο του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε το 1937, ουσιαστικά εντασσόμενο στο πρόγραμμα σχολικής αρχιτεκτονικής που είχε ξεκινήσει από την κυβέρνηση Βενιζέλου με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου το 1928 και στο οποίο συμμετείχαν όλοι οι μεγάλοι έλληνες αρχιτέκτονες της εποχής.
Το 2001, ύστερα από επίσκεψη κλιμακίων του ΥΠΕΧΩΔΕ το σχολείο κρίθηκε ακατάλληλο για να φιλοξενεί μαθητές εξαιτίας προβλημάτων που παρουσίαζε. Τότε ξεκινά μια διελκυστίνδα ανάμεσα στον Δήμο Ερμούπολης που επιθυμούσε την ανέγερση ενός νέου σχολικού συγκροτήματος και πολιτών που επιθυμούσαν την επισκευή του υπάρχοντος κτιρίου και τη ανακήρυξή του ως διατηρητέου.

«Προσωπικά ήμουν υπέρ της επισκευής και της διατήρησης. Αφενός θεωρούσα ότι η επισκευή του κτιρίου ήταν δυνατή και εύκολη, αφετέρου είναι ένα σημαντικό έργο ενός μεγάλου αρχιτέκτονα. Ενα σχολείο που αν το επισκεύαζες με τα σύγχρονα μέσα, θα ήταν ένα κόσμημα αρχιτεκτονικής και λειτουργικό παράλληλα» λέει από την πλευρά του ο τότε προϊστάμενος του Τμήματος Μελετών και Επιβλέψεων του Δήμου Ερμούπολης κ. Γιώργος Αδαμόπουλος, ο οποίος ενεπλάκη σε μια δικαστική διαμάχη με τον δήμο στον οποίο εργαζόταν εξαιτίας αυτής της υπόθεσης. «Αυτή δεν ήταν μόνο η δική μου άποψη αλλά και των περισσότερων ειδικών στο θέμα» λέει.
Από την πλευρά του ο δήμος υποστήριζε ότι αφενός το κτίριο παρουσίαζε πρόβλημα στατικότητας, επομένως ήταν επικίνδυνο να φιλοξενεί παιδιά, αφετέρου η επιθυμία της σχολικής κοινότητας ήταν ένα καινούργιο κτίριο. Το 2003 το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων απεφάνθη υπέρ του μη χαρακτηρισμού του κτιρίου ως μνημείου, απόφαση η οποία ωστόσο προκάλεσε την παρέμβαση του Τεχνικού Επιμελητηρίου, της Πανελλήνιας Ενωσης Αρχιτεκτόνων και του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, οι οποίοι ζήτησαν την επανεξέταση του θέματος, που ωστόσο δεν έγινε. Από τότε μεσολαβούν μια σειρά προσφυγών στο ΣτΕ, ενώ το θέμα συντηρείται κατά καιρούς στην τοπική πολιτική ατζέντα. Την ίδια στιγμή το κτίριο, για το οποίο έχουν ζητήσει την κήρυξή του ως διατηρητέου με άρθρα και επιστολές τους σημαντικοί έλληνες αρχιτέκτονες, ρημάζει, με τον χρόνο και την εγκατάλειψη να επιβαρύνουν την κατάστασή του.

1ο Δημοτικό Σχολείο Νέας Φιλαδέλφειας

Σύμβολο μιας προσφυγικής συνοικίας
Οι μαθητές μεταφέρονται με πούλμαν 2 χλμ. από τα σπίτια τους
Θεωρητικά η περίπτωση του 1ου Δημοτικού Σχολείου Νέας Φιλαδέλφειας, αυτού που όλοι στην περιοχή ξέρουν ως Σπάθαρη, από το όνομα του δωρητή του οικοπέδου, είναι απλούστερη. Το σχολείο –βρίσκεται πολύ κοντά στην πλατεία της πόλης –είναι ένα κτίριο της δεκαετίας του ’50 που αντικατέστησε μια προγενέστερη ξύλινη κατασκευή. Εκλεισε το φθινόπωρο του 2008 εξαιτίας ζημιών που υπήρχαν στην κεραμοσκεπή και αποδείχθηκαν σοβαρότερες από ό,τι υπολογίζονταν.
Σήμερα τα τζάμια του κτιρίου είναι σπασμένα και πολλές φορές το βράδυ κοιμούνται εκεί άστεγοι. Από τότε οι μαθητές (σήμερα είναι περίπου 140, προ πενταετίας σαφώς περισσότεροι, μείωση που αποδίδεται κατά βάση στο γεγονός που περιγράφεται παρακάτω) μεταφέρονται με πούλμαν ή με τα ΙΧ των γονιών τους αρκετά μακριά, περίπου 2 χιλιόμετρα, σε ένα κτίριο όπου συστεγάζονται με άλλο δημοτικό της περιοχής.

«Εχουμε ακούσει και έχουμε δει τα πάντα. Από αρχικά σχέδια που προέβλεπαν την πλήρη ανακατασκευή του χώρου ως απλά την τοποθέτηση μιας καινούργιας στέγης» λένε οι γονείς. Αυτή τη στιγμή το θέμα φαίνεται ότι έχει μπει σε μια σειρά. Μετά την απόφαση του δημοτικού συμβουλίου που ψήφισε υπέρ της κατεδάφισης και της ανέγερσης καινούργιου σχολείου στο ίδιο οικόπεδο, εκκρεμεί η απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων για το αν το κτίριο πρέπει να κηρυχθεί διατηρητέο.
Σύμφωνα με τη συντονίστρια της Monumenta κυρία Ειρήνη Γκατσία, το συγκεκριμένο κτίριο περισσότερο από την καθαυτή αρχιτεκτονική έχει ιστορική αξία καθώς είναι συνδεδεμένο με την προσφυγική ιστορία της περιοχής. Από την άλλη, οι γονείς μετά τα πέντε χρόνια αναμονής και καθημερινής ταλαιπωρίας δηλώνουν: «Δεν θα μείνουμε ευχαριστημένοι με τίποτα λιγότερο από ένα καινούργιο κτίριο. Ούτως ή άλλως η περιοχή έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός, επομένως και το καινούργιο κτίριο θα τηρεί κάποιες συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές προδιαγραφές. Ολα αυτά τα χρόνια δόθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ μόνο και μόνο για τη μεταφορά των μαθητών».
Η γνωμοδότηση του ΟΣΚ πάντως και των ανεξάρτητων ορισμένων από το κράτος εμπειρογνομόνων είναι υπέρ της κατεδάφισης. «Είμαστε αισιόδοξοι ότι το κτίριο δεν θα κηρυχθεί διατηρητέο. Από την άλλη, αυτό δεν σημαίνει πως η περιπέτειά μας τελείωσε» λένε μέλη του Συλλόγου Γονέων. Γενικά πάντως ως «καμένοι στον χυλό» ανησυχούν. Ανησυχούν μήπως η περίπτωσή τους επηρεαστεί αρνητικά από τις επερχόμενες δημοτικές εκλογές. Ανησυχούν για το ότι ο ΟΣΚ θα επικαλεστεί έλλειψη προσωπικού και πόρων και θα καθυστερήσει κι άλλο το έργο. Ανησυχούν, τέλος, μήπως, προερχόμενοι από μια «λαϊκή περιοχή χωρίς ιδιαίτερα πολιτικά στηρίγματα, η περίπτωσή τους περάσει σε δεύτερη μοίρα. Πάντως πλέον δεν είμαστε μόνοι μας. Ακόμη και γονείς που στο παρελθόν είχαν τα παιδιά τους εδώ, ακόμη και οι παλιότεροι μαθητές θα επαναστατήσουν αν δεν δουν ένα καινούργιο σχολείο εδώ» λένε.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ