Ο ιάπωνας πολιτικός Χιρομπούμι Ιτο γεννήθηκε στην επαρχία Σούο και προερχόταν από αγροτική οικογένεια αλλά τον πατέρα του τον είχε υιοθετήσει οικογένεια σαμουράΪ (πολεμιστών) μεσαίας τάξης. Κατά τα νεανικά χρόνια του Ιτο η Ιαπωνία βρισκόταν σε κρίσιμη μεταβατική φάση, από τις σημαντικότερες της ιστορίας της. Ο Ιτο με τη δράση του συνετέλεσε όσο λίγοι στην ολοκλήρωση της κυοφορούμενης αλλαγής που μετέβαλε ριζικά το πρόσωπο της χώρας.



Αρχίζοντας από τον 12ο αιώνα το αξίωμα του αυτοκράτορα στην Ιαπωνία είχε βαθμιαία προσλάβει χαρακτήρα καθαρά διακοσμητικό. Τη διακυβέρνηση της χώρας είχαν αναλάβει οι σογκούν, αρχικά διοικητές των αυτοκρατορικών στρατευμάτων, οι οποίοι όμως με τον καιρό είχαν εξελιχθεί σε κληρονομικούς στρατιωτικούς δικτάτορες. Ο ολοένα διευρυνόμενος φεουδαρχικός χαρακτήρας της ιαπωνικής κοινωνίας διευκόλυνε αυτή τη διαδικασία και μετέτρεψε τον έλεγχο επί του στρατού σε έλεγχο επί όλων των κρατικών θεσμών. Ο αυτοκράτορας κατέληξε απλό σύμβολο, περιορισμένος στα ανάκτορά του στο Κιότο, ενώ την πραγματική εξουσία ασκούσαν οι δυναστείες των σογκούν καθώς διαδέχονταν η μία την άλλη.


H κατάρρευση των σογκούν


Τη δεκαετία του 1830, ύστερα από 700 σχεδόν χρόνια κυριαρχίας, το καθεστώς των σογκούν άρχισε να εμφανίζει ρωγμές. Δεν ήταν πλέον σε θέση να ελέγξει τις εντάσεις που αναπτύσσονταν στο εσωτερικό της ιαπωνικής κοινωνίας, τις οποίες ήρθαν να οξύνουν ακόμη περισσότερο οι ασφυκτικές πιέσεις των δυτικών κρατών για το άνοιγμα της ως τότε απομονωμένης χώρας στο ξένο εμπόριο. Οσο και αν οι φεουδάρχες αντιδρούσαν στην αλλαγή, δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στο ανακτορικό πραξικόπημα του 1868, έργο αυλικών ευγενών και σαμουράι, οι οποίοι έφεραν το τέλος του καθεστώτος των σογκούν. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε ήταν σύντομος και η ηρεμία δεν άργησε να αποκατασταθεί.


H διακυβέρνηση της χώρας πέρασε στα χέρια του αυτοκράτορα, του νεαρού Μουσουχίτο, ο οποίος στέφθηκε το 1868 διαδεχόμενος τον πατέρα του Κομέι που είχε πεθάνει τον προηγούμενο χρόνο. Ο Μουσουχίτο έλαβε το όνομα Μέιτζι, που σημαίνει «πεφωτισμένη διακυβέρνηση». Με τον ίδιον χαρακτηρισμό είναι γνωστή και η περίοδος της βασιλείας του που κράτησε ως τον θάνατό του, το 1912, κυριότερο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν ο εκσυγχρονισμός της ιαπωνικής κοινωνίας με την υιοθέτηση πολλών δυτικών θεσμών.


Τέσσερις πρωθυπουργίες


Στα γεγονότα που οδήγησαν στην αλλαγή ο Ιτο δεν διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο. Κατά τη διάρκειά τους όμως ήρθε σε επαφή με εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες που εξετίμησαν τις ικανότητές του και συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανάδειξή του. Αλλωστε τα προσόντα του είχαν ήδη προσεχθεί πριν από την αλλαγή και ο Ιτο είχε σταλεί το 1863 στην Αγγλία για να μελετήσει την οργάνωση του δυτικού ναυτικού και άλλα θέματα. Αν και αρχικά πρέσβευε ιδέες εχθρικές προς τους ξένους, ο Ιτο επέστρεψε από αυτό το ταξίδι έτοιμος να μεταφέρει στην πατρίδα του τους τρόπους δημόσιας διοίκησης που είχε δει στην Ευρώπη. Ως κυβερνήτης της επαρχίας Κόμπε καθιέρωσε σύγχρονο δημοσιονομικό σύστημα.


Αργότερα ο Ιτο ανέλαβε πάλι κυβερνητικές αποστολές. Το 1871 στάλθηκε σε διετή παγκόσμια περιοδεία και μελέτησε διάφορα αντικείμενα, από τα φορολογικά συστήματα ως τη σύνταξη του προϋπολογισμού και τις διπλωματικές μεθόδους. Πραγματοποίησε επίσης επαφές με σημαντικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να φανούν ωφέλιμοι στην Ιαπωνία.


Το 1878 δολοφονήθηκε ο Οκούμπο Τοσιμίτσι, ο άνθρωπος με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιαπωνική κυβέρνηση. Παρ’ όλο που ο Οκούμπο ήταν προστάτης του, η στιγμή αυτή εγκαινίασε σημαντική αλλαγή στη σταδιοδρομία του Ιτο και του άνοιξε τον δρόμο για τα ανώτερα κυβερνητικά αξιώματα. Ο Ιτο διαδέχθηκε πρώτα τον Οκούμπο ως υπουργός των Εσωτερικών και αργότερα διετέλεσε πρωθυπουργός κατά τα έτη: 1885-88, 1892-96, 1898, 1900-01.


Κύμα μεταρρυθμίσεων


Ο Ιτο ανήκε στα κατώτερα στρώματα της τάξης των σαμουράι τα οποία είχαν πραγματοποιήσει την αλλαγή που εγκαινίασε την περίοδο Μέιτζι. Οι νέοι ηγέτες ήταν νεαρής ηλικίας, ικανοί και ευέλικτοι. Ανάμεσα στα επιτεύγματά τους συγκαταλέγονταν η κατάργηση της φεουδαρχίας και η διαίρεση της χώρας όχι πλέον σε φέουδα αλλά σε νομαρχίες, η απογύμνωση των μεγάλων σαμουράι από τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά τους προνόμια και η καθιέρωση της καθολικής υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας που δημιούργησε έναν στρατό από αγρότες, ο οποίος συνέβαλε αποφασιστικά στην κατάλυση της δύναμης των σαμουράι.


Στις μεταρρυθμίσεις της νέας ηγεσίας περιλαμβάνονταν επενδύσεις σε στρατηγικούς τομείς, όπως τα ναυπηγεία και τα εργοστάσια πυρομαχικών, αλλά και σε βιομηχανίες καταναλωτικών ειδών, όπως βαμβακουργία και μεταξουργεία. Το 1871 καθιερώθηκε σύγχρονο νομισματικό σύστημα με βασική μονάδα το γεν, το οποίο υποστηρίχθηκε με τη δημιουργία σύγχρονου επίσης τραπεζικού συστήματος. Αναπτύχθηκαν οι τηλεπικοινωνίες με την ίδρυση ταχυδρομικού και τηλεγραφικού δικτύου, οι σιδηρόδρομοι (η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή στην Ιαπωνία κατασκευάστηκε το 1872), τα δημόσια οικονομικά, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας για τους αγρότες, ιδρύθηκε υπουργείο Παιδείας και καθιερώθηκε η καθολική εκπαίδευση (το Πανεπιστήμιο του Τόκιο ιδρύθηκε το 1877) και η χώρα απέκτησε κυβέρνηση δομημένη κατά τα δυτικά πρότυπα.


H μεγάλη καινοτομία


Αλλά η μεγάλη, η πραγματικά κοσμογονική καινοτομία της περιόδου Μέιτζι ήταν η θέσπιση, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ιαπωνίας, συντάγματος και αντιπροσωπευτικού νομοθετικού οργάνου αποτελούμενου από Βουλή και Γερουσία. H συμβολή του Ιτο στην προετοιμασία και στην υιοθέτηση αυτών των δύο θεσμών, και ιδίως του συντάγματος, υπήρξε η προσωπικότερη συνεισφορά του στη μεταμόρφωση της χώρας, έργο των χειρών του, όπως έχει λεχθεί. Οι σχετικές συζητήσεις, με την ασίγαστη επιμονή του Ιτο, άρχισαν στους πολιτικούς κύκλους στα τέλη της δεκαετίας του 1870, και στην προετοιμασία του συντάγματος αφιερώθηκε πολύς χρόνος και κόπος. Ο Ιτο, το σημαντικότερο πρόσωπο της κυβέρνησης Μέιτζι εκείνη την εποχή, καθώς και άλλοι επίσημοι πέρασαν μεγάλο μέρος της διετίας 1882-83 στην Ευρώπη, και ιδίως στη Γερμανία, μελετώντας το ζήτημα υπό την καθοδήγηση επιφανών ξένων συνταγματολόγων. Το ιαπωνικό σύνταγμα θεσπίστηκε το 1889 και η Δίαιτα εγκαινιάστηκε το 1890. Το σύνταγμα αυτό διατηρούσε τα προνόμια του αυτοκράτορα και έθετε περιορισμούς στα δικαιώματα του πολίτη και στις εξουσίες της Δίαιτας. Μολοντούτο, το διπλό αυτό βήμα, έργο ανθρώπου όπως ο Ιτο, τυπικού μέλους της ολιγαρχίας που κυβέρνησε την Ιαπωνία κατά την περίοδο Μέιτζι, αποτελούσε μεγάλη πρόοδο σε σχέση με το παρελθόν, όπως άλλωστε και η μετάβαση από το καθαρά φεουδαρχικό σύστημα στο αστικο-μεγαλογαιοκτημονικό.


Θάνατος στο Χαρμπίν


Την ίδια περίοδο άρχισε και ο εδαφικός επεκτατισμός της Ιαπωνίας. Ο Ιτο ήταν ο κυριότερος υπεύθυνος για τη δημιουργία σύγχρονου ιαπωνικού στόλου, ο οποίος επέτρεψε στην Ιαπωνία να επιτύχει σύντομη νίκη επί της Κίνας στον πόλεμο του 1894-95. Μετά το 1901 ο Ιτο, ο οποίος είχε ήδη τιμηθεί με τον τίτλο του πρίγκιπα, ήρθε σε σύγκρουση με τους στρατιωτικούς. Διαφώνησε ως προς τον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο του 1904-05, και ως πρεσβευτής στην Αγία Πετρούπολη προσπάθησε να τον αποτρέψει. Μετά την επιστροφή του στο Τόκιο ψήφισε κατά του πολέμου στο Αυτοκρατορικό Συμβούλιο. Αυτό είχε ως συνέπεια τη μετάθεσή του στη θέση του κυβερνήτη της Κορέας, όπου η Ιαπωνία είχε διεισδύσει. Εκεί, παρά τις προσπάθειές του για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, δεν κατόρθωσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης. Τον δολοφόνησε φανατικός κορεάτης εθνικιστής στο Χαρμπίν της Μαντζουρίας, στη Βόρεια Κίνα, αν και ο Ιτο ήταν υπέρ της μετριοπαθούς πολιτικής απέναντι στην Κορέα, την οποία η Ιαπωνία προσάρτησε έναν χρόνο αργότερα.


KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ