«Μεταμορφώσεις είναι οι κόμποι της ζωής μας»
«Μικρός, μου άρεσε να φτιάχνω κόσμους δικούς μου. Τους βίωνα παραληρηματικά. Η ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ζούσα ήταν πολύ στεγνή και έτσι προτιμούσα να υπάρχω στους κόσμους που οργάνωνα εγώ. Θυμάμαι ακόμα εκείνο το πρωινό που η μάνα μου έβαψε μπλε ένα κουρέλι. Καλοκαίρι, σε ένα χωριό της Κρήτης. Το ακούμπησε σε μια ξερολιθιά για να στεγνώσει. Ανάμεσα στα χτισμένα ήταν ένα κρανίο σκύλου. Οι μπογιές έτρεξαν, διαπέρασαν τις πέτρες και χύθηκαν από τις κόχες των ματιών. Βρέθηκα έκπληκτος μπροστά σε μια θεατρική μάσκα και μόλις έξι χρονών. Οσο μεγάλωνα, άρχισα να ανακαλύπτω ότι μεταμορφώνομαι κι εγώ. Ακόμα καλύτερα: ότι δημιουργώ μέσα στις μεταμορφώσεις. Γίνομαι άλλος την ώρα που ζωγραφίζω, γίνομαι άλλος το βράδυ όταν αγκαλιάζω τη γυναίκα μου… Οι μεταμορφώσεις είναι οι κόμποι της ζωής μας».
«Μεταμορφώσεις» είναι ο τίτλος της έκθεσης σκηνογραφίας και ζωγραφικής του Γιάννη Μετζικώφ που φιλοξενείται από αύριο και ως το τέλος Ιουνίου στο Κρατικό Μουσείο Εικαστικών Τεχνών «Α. Σ. Πούσκιν» της Μόσχας, τρία μόλις χρόνια μετά την τελευταία ατομική του έκθεση στο Ρωσικό Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης και τέσσερα μετά την τελευταία του ατομική δουλειά στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο Μουσείο Γουλανδρή με τα «25 σχέδια για μια σονάτα». «Μοιάζει εξαιρετικά απλό το να παρουσιάσεις σκηνογραφικό υλικό μαζί με μια έκθεση ζωγραφικής. Στην πραγματικότητα όταν έρχεται η στιγμή να συνυπάρξουν, αντιμετωπίζεις σοβαρά προβλήματα. Αποκομμένο από τη σκηνή το σκηνογραφικό υλικό έχει χάσει πλέον την αυτονομία του. Εχει απομυθοποιηθεί. Αν προχωρούσαμε σε μια φιλοσοφικότερη ανάλυση, θα λέγαμε πως το έργο τέχνης είναι ένας οργανισμός που οργανώνει τα πράγματα γύρω του ενώ το σκηνογραφικό αντικείμενο είναι ένα όργανο που διαφοροποιείται ανάλογα με το τι συμβαίνει γύρω του. Ηταν επόμενο λοιπόν να βρεθώ ξαφνικά αντιμέτωπος με μια έκθεση που θύμιζε παλαιοπωλείο ακριβώς γιατί η πραγματικότητά της αποτελούσε αντικείμενο άλλου χρόνου».
Στην προσπάθειά του να μεταβεί ομαλά από τη μια κατάσταση στην άλλη, άρχισε να διαλέγει ενστικτωδώς κομμάτια από παραστάσεις που έκανε τα τελευταία πέντε – έξι χρόνια. «Βασικό μου μέλημα ήταν τα αντικείμενα αυτά να τα κάνω πραγματικότητα. Επέλεξα καπέλα, μάσκες, κοστούμια, αξεσουάρ… Από την άλλη, στη ζωγραφική περιορίστηκα σε ήπιους τόνους. Βλέπετε δεν έχω τόσο πολλά χρόνια πίσω μου, ώστε να είμαι φορτωμένος με μνήμες. Ως εκ τούτου η έκθεση αυτή έπρεπε να βασιστεί στο αισθητικό της αποτέλεσμα».
Με μολύβια μαύρα ή χρωματιστά τα σχέδια του Γιάννη Μετζικώφ «κινούμενα» σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης Αθηνά Σχινά «ανάμεσα στον εξπρεσιονισμό και στη ρεαλιστική ευκρίνεια της πειστικής απτότητας και αμεσότητας» λειτουργούν σαν ένας προθάλαμος της θεατρικής σκηνής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι χάνουν έτσι την αυτονομία τους. «Απλώς, πριν “μπούμε” στη σκηνογραφία, παίζουμε με ένα μολύβι. Τα σχέδια είναι η πρώτη λύτρωση από την εντύπωση που σε δυναστεύει. Εχουν δρόμο μετά. Κρύβουν μονοπάτια. Μπορεί να μην ταυτίζονται με αυτό που θέλω ίσως να πω στο τέλος, όμως είναι ο αυθόρμητος λογισμός. Τα σχέδια δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα δακτυλικά αποτυπώματα των στιγμών».
Οσο για τα σκηνικά αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι κομμάτια διάσπαρτα από τη θητεία του δημιουργού στη θεατρική πράξη. Κοστούμια που έχει φτιάξει για το Μέγαρο Μουσικής ή για τη Λυρική Σκηνή, καπέλα που έχουν φορέσει η Ειρήνη Παπά, η Μελίνα Μερκούρη. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης άλλωστε παραδέχεται ότι ανήκει στους εικαστικούς που έχουν μεγάλη σχέση με το υλικό. «Από τον καιρό που παιδί ακόμα τριγύριζα στις αλάνες του Πειραιά, αυτό που έβρισκα, το όποιο σκουπίδι, την όποια σκουριά, το όποιο μισοθαμμένο σιδερικό, με προκαλούσε να το επαναφέρω στη ζωή. Καλλιτέχνης άλλωστε δεν σημαίνει να φτιάχνεις μόνο ωραία πράγματα αλλά και να επεμβαίνεις στα άσχημα».
Κάπως έτσι άλλωστε, από τη στενή σχέση του με τον χώρο και με τα υλικά του, ξεκίνησε η σχέση του με το θέατρο που σήμερα έχει εγγράψει στη μνήμη της περισσότερες από 50 παραστάσεις (αναφέρουμε χαρακτηριστικά την πρόσφατη δουλειά του στο «Αμφι-Θέατρο» και στο «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλο). «Με συγκινεί αφάνταστα το να μπορώ να ενσωματώνω τις διαθέσεις τις ψυχικές ενός ηθοποιού στην ενδυματολογική μου πρόταση. Τη στιγμή εκείνη έχω την αίσθηση ότι ο ηθοποιός “φοράει” και μένα μαζί. Τόσο δε αγαπώ τις κατασκευές, που έχω φτιάξει κοστούμια για παραστάσεις που δεν θα γίνουν ποτέ. Ετσι, γιατί τα ονειρεύτηκα. Μου άρεσε πολύ ο δρόμος. Και ας μην έφθανε…».
Η έκθεση του Γιάννη Μετζικώφ «Μεταμορφώσεις: ζωγραφική – σκηνογραφία» στο Κρατικό Μουσείο Εικαστικών Τεχνών «Α. Σ. Πούσκιν» φιλοξενείται στη Μόσχα από αύριο και ως τις 30 Ιουνίου. Υπό την αιγίδα των υπουργείων Πολιτισμού της Ρωσίας και της Ελλάδας και στο πλαίσιο του εορτασμού για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση του Μουσείου.
