Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο μιας τόσο δραματικής διαπραγμάτευσης που να αποτυπώνεται σε μια φωτογραφία όπως εκείνη των προέδρων Ντόναλντ Τραμπ και Βολοντίμιρ Ζελένσκι μέσα στη βασιλική του Αγίου Πέτρου.

Στον υποβλητικό και γεμάτο συμβολισμούς χώρο, λίγο πριν από την κηδεία του Πάπα Φραγκίσκου, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ουκρανίας κάθισαν ο ένας απέναντι στον άλλον, χωρίς τραπέζι ούτε συμβούλους. Παραμένει άγνωστο τι ακριβώς είπαν. Θα ακολουθούσε ακόμη ένας γύρος επίπονων διαπραγματεύσεων μεταξύ τεχνικών επιτροπών, μέχρι να υπογραφεί την περασμένη Πέμπτη η διμερής συμφωνία για τη συνεκμετάλλευση του πλούτου που κρύβει το ουκρανικό υπέδαφος.

Nέα μεθοδολογία από ΗΠΑ

Η συμφωνία – που επιτεύχθηκε μια ημέρα πριν το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανακοινώσει ότι αλλάζει «τη μεθοδολογία του τρόπου με τον οποίο οι ΗΠΑ συμβάλλουν» στις συνομιλίες και ότι αναμένει από Κίεβο και Μόσχα να παρουσιάσουν συγκεκριμένες προτάσεις για τον τερματισμό του πολέμου – προβλέπει τη δημιουργία ενός επενδυτικού ταμείου με εταιρική σχέση 50:50 για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, ενώ περιγράφει μια προνομιακή αλλά όχι αποκλειστική πρόσβαση των Αμερικανών στον ορυκτό πλούτο της χώρας. Δυτικοί αναλυτές σημειώνουν ότι θα περάσουν χρόνια για να υπάρξουν κέρδη από τις εξορύξεις σπάνιων γαιών, άλλων πολύτιμων μεταλλευμάτων, πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η άμεση επίπτωση αυτή της συμφωνίας είναι ότι ο Τραμπ εμπλέκεται πλέον προσωπικά στο ουκρανικό ζήτημα και δεσμεύεται από τις δικές του αποφάσεις, ενώ μέχρι πρόσφατα πετούσε το μπαλάκι των ευθυνών στους προκατόχους του.

Από το κείμενο των 11 σελίδων που έδωσε στη δημοσιότητα η ουκρανική πλευρά απουσιάζουν αναφορές για την αποπληρωμή, μέσω αυτής της συμφωνίας, της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας ύψους εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων, την οποία μέχρι πρόσφατα ο πρόεδρος Τραμπ περιέγραφε ως έντοκο χρέος. Απουσιάζουν επίσης οι ρητές αμερικανικές εγγυήσεις που ζητούσε το Κίεβο για την ασφάλεια της Ουκρανίας έναντι της Ρωσίας, η οποία κατέχει με τη δύναμη των όπλων το ένα πέμπτο της ουκρανικής επικράτειας.

«Ισότιμη σχέση»

«Τώρα έχουμε μια αληθινά ισότιμη συμφωνία που ανοίγει την πόρτα για σημαντικές επενδύσεις στην Ουκρανία και καθιστά εφικτό τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής στο εσωτερικό» δήλωσε ο πρόεδρος Ζελένσκι σε μια σαφή προσπάθεια να εμφανιστεί δικαιωμένος για την αντιπαράθεσή του με τον Τραμπ στην καταστροφική επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο στις 28 Φεβρουαρίου.

«Αυτή η συμφωνία στέλνει ξεκάθαρο μήνυμα στη Ρωσία ότι η κυβέρνηση Τραμπ δεσμεύεται για μια διαδικασία ειρήνευσης επικεντρωμένη σε μια ελεύθερη, κυρίαρχη και ευημερούσα Ουκρανία μακροπρόθεσμα» τόνισε ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ.

Το επόμενο κρίσιμο βήμα θα είναι η επικύρωση της συμφωνίας από το ουκρανικό κοινοβούλιο, το οποίο φαινόταν πολύ δύσκολο τον Φεβρουάριο, όμως τώρα θεωρείται εφικτό μετά τον συμβιβασμό Ζελένσκι και την πολιτική καρότου και μαστιγίου που θα μπορούσαν εφαρμόσουν σε «απείθαρχους» βουλευτές τόσο το Κίεβο όσο και η Ουάσιγκτον. Η κυβέρνηση Ζελένσκι διαβεβαιώνει ότι οι πόροι θα παραμείνουν στην ιδιοκτησία της Ουκρανίας και ότι το Κίεβο θα επιλέξει πού θα γίνουν οι εξορύξεις.

Το Κρεμλίνο, που διαπραγματεύεται με τον Λευκό Οίκο μια κατάπαυση του πυρός στη σημερινή γραμμή του μετώπου, απέφυγε να σχολιάσει άμεσα τη συμφωνία. Ομως, ο αντιπρόεδρος του ρωσικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ισχυρίστηκε ότι ο Τραμπ «τσάκισε το καθεστώς του Κιέβου» και ότι η αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη «θα εξοφλείται πλέον με τον εθνικό πλούτο μιας υπό εξαφάνιση χώρας».

Το Αφγανιστάν

Εξηγώντας τις μέχρι πρότινος σοβαρές επιφυλάξεις του Κιέβου, ο ουκρανικός Τύπος υπενθύμιζε την τύχη που είχε η κυβέρνηση μιας άλλης χώρας, η οποία πόνταρε την επιβίωσή της στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της από τους Αμερικανούς και μάλιστα υπό τον ίδιο πρόεδρο.

Το 2017 ο Τραμπ συμφώνησε με τον τότε πρόεδρο του Αφγανιστάν, Ασράφ Γκάνι, για την εκμετάλλευση του αφγανικού υπεδάφους (εκτιμώμενης αξίας άνω του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων) από αμερικανικές εταιρείες. Σε ανακοινωθέν του Λευκού Οίκου (22/9/2017) σημειωνόταν ότι οι δυο πρόεδροι «συμφώνησαν ότι τέτοιες πρωτοβουλίες θα βοηθούσαν τις αμερικανικές εταιρείες να δημιουργήσουν υλικά που είναι κρίσιμα για την εθνική ασφάλεια, προωθώντας ταυτόχρονα την ανάπτυξη της οικονομίας του Αφγανιστάν και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στις δυο χώρες».

Ομως τον Φεβρουάριο του 2020, καθώς η πρώτη προεδρία Τραμπ όδευε στο τέλος της, ο Λευκός Οίκος συμφώνησε με τους Ταλιμπάν – μια τρομοκρατική οργάνωση με την οποία οι ΗΠΑ βρίσκονταν σε πόλεμο – την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν εντός 14 μηνών. Η Ουάσιγκτον όχι μόνο αδιαφόρησε για τις αντιρρήσεις των αφγανών εταίρων της, αλλά τους απέκλεισε από τις διαπραγματεύσεις που είχαν αρχίσει εν κρυπτώ λίγους μήνες μετά τη συμφωνία του Τραμπ με τον Γκάνι.

Οροι και προϋποθέσεις

Ο Τραμπ κατηγορεί την κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν ότι ευθύνεται για την επέλαση των Ταλιμπάν και την άτακτη, ταπεινωτική αποχώρηση του αμερικανικού στρατού από την Καμπούλ τον Αύγουστο του 2021, αποφεύγει όμως οποιαδήποτε αναφορά στα ορυκτά του Αφγανιστάν που υποτίθεται ότι θα αποτελούσαν εγγύηση μακροπρόθεσμης στήριξης στην κυβέρνηση Γκάνι.

Κατά τραγική ειρωνεία, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, ο Γκάνι ήταν εκείνος που είχε ρίξει πρώτος την «ιδέα» στον Τραμπ για τον ορυκτό πλούτο προκειμένου να κερδίσει την προσοχή του αμερικανού προέδρου και να αποσπάσει υποσχέσεις για μεγαλύτερη στρατιωτική υποστήριξη. Το ίδιο έκανε – τηρουμένων των αναλογιών – και ο Ζελένσκι μετά την εκλογική νίκη του Τραμπ τον περασμένο Νοέμβριο.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας η συμφωνία είναι αναλυτική, περιλαμβάνει όρους και προϋποθέσεις που δεν υπήρχαν στην εκδήλωση προθέσεων για τα ορυκτά του Αφγανιστάν. Πρόκειται για δυο εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις, σε διαφορετικά περιβάλλοντα ασφαλείας. Ομως και οι δύο συμφωνίες κρίνονται ή θα κριθούν εκ του αποτελέσματος.