«Κάθε γενιά έχει ανάγκη μια επανάσταση». Η φράση, που αποδίδεται στον τρίτο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Τόμας Τζέφερσον, περιγράφει τη διαχρονική ανάγκη της εκάστοτε νέας γενιάς να αμφισβητήσει ή και να ανατρέψει το status quo των γεννητόρων της. Εν έτει 2025 η ρήση βρίσκει την εφαρμογή της σε μια σειρά από εξεγέρσεις που αγκαλιάζουν κυριολεκτικά όλη την υφήλιο.
Μια ματιά στη γεωγραφία δικαιώνει την παγκοσμιότητα της τάσης, αφού αυτές διαδραματίζονται ή έλαβαν χώρα σε μια νοητή χωροταξική ζώνη που ενδεικτικά περιλαμβάνει το Βελιγράδι, τη Λίμα, το Ουλάν Μπατόρ, το Ανταναναρίβο, την Τζακάρτα, το Κατμαντού.
Συνολικά δώδεκα είναι ως σήμερα οι χώρες όπου οι Αρχές ήλθαν αντιμέτωπες με μαζικές αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις, στις οποίες πρωταγωνιστεί η Γενιά Ζ (γνωστότερη ως Gen Z), δηλαδή το σύνολο των νέων άνω των 15 και κάτω των 30 ετών.
Παγκοσμιότητα
Το μοτίβο των διαδηλώσεων είναι συγκεκριμένο, καθώς ο συντονισμός των συμμετεχόντων γίνεται μέσω ψηφιακών εφαρμογών και δεν έχει – εξαρχής τουλάχιστον – σαφή κομματική εκπροσώπηση. «Αυτό που συνδέει τους νέους ανθρώπους είναι το κοινό αίσθημα πως τα παραδοσιακά πολιτικά συστήματα δεν ανταποκρίνονται στις ανησυχίες τους σε σχέση με την περιβαλλοντική κρίση, την αντιμετώπιση της διαφθοράς ή την οικονομική ανισότητα» παρατηρεί μιλώντας στον βρετανικό «Independent» ο Σαμ Νέιντελ, διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνικής Αλλαγής, μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης επιφορτισμένης με την καταγραφή και μελέτη των κοινωνικών κινημάτων.
Και πράγματι, η εμπέδωση της διάστασης ανάμεσα στα συμφέροντα του πιο ζωντανού κομματιού μιας κοινωνίας και μιας πολιτικής ελίτ που φαίνεται να κινείται σε παράλληλο σύμπαν είναι εκείνη που παρέχει την κρίσιμη πρώτη ύλη. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Νεπάλ, όπου η απόφαση της κυβέρνησης να θέσει εκτός λειτουργίας μια σειρά μέσων κοινωνικής δικτύωσης στάθηκε αφορμή για κινητοποιήσεις που οδήγησαν στην ανατροπή της.
Δεν είναι ασφαλώς το μοναδικό, αφού ανάλογες στιγμές κρίσης σε άλλες χώρες, σε ό,τι αφορά την ικανότητα του κράτους να ανταποκρίνεται σε βασικές του λειτουργίες, πυροδότησαν ισχυρές κοινωνικές αναταράξεις. Το θανατηφόρο ατύχημα στον σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβι Σαντ στη Σερβία, οι απανωτές διακοπές υδροδότησης και ηλεκτροδότησης στη Μαδαγασκάρη, οι θάνατοι οκτώ εγκύων εξαιτίας των άθλιων υπηρεσιών υγείας στο Μαρόκο αποτελούν τέτοιες, εμφατικές περιπτώσεις κρατικής αποτυχίας, που ερμηνεύονται από τους νεότερους ως ρήξη κάθε έννοιας κοινωνικού συμβολαίου.
Δηλωτικό του γενεακού χαρακτήρα των συγκεκριμένων εξεγέρσεων είναι και το λογότυπο που τις συνδέει. Οι απανταχού εξεγερμένοι υιοθέτησαν τη σημαία «Jolly Roger», όπως αποκαλείται η πειρατική σημαία, των Straw Hat Pirates από το manga «One Piece» ως έμβλημα αντίστασης, σε μια αναφορά που συνάδει με τη χρονική αφετηρία της ίδιας της γενιάς με τη διάσημη ιαπωνική τηλεοπτική σειρά κινουμένων σχεδίων.
Σε αυτό το μωσαϊκό, που συντίθεται από την καθημερινότητα των πολυπληθών διαδηλώσεων και την ψηφιακή σημειολογία, δεν λείπουν οι βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα σε δυνάμεις ασφαλείας και διαμαρτυρομένους. Η Μαδαγασκάρη, το Νεπάλ, η Κένυα, η Ινδονησία και το Περού ήταν οι χώρες που βίωσαν τις εκρηκτικότερες καταστάσεις, με ορισμένες να μετρούν δεκάδες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.
Διαδηλωτές κρεμούν πανό με την πειρατική σημαία, των Straw Hat Pirates από το manga «One Piece», μπροστά από το δημαρχείο του Ανταναναρίβο στη Μαγαδασκάρη. REUTERS/Zo Andrianjafy
Αιτίες και διαφορές
Ποια είναι όμως η αιτία αυτού του παγκόσμιου συγχρονισμού και τι εξηγεί το γεγονός ότι εντοπίζεται με ακριβείς ηλικιακούς όρους; Δεν είναι τυχαίο ότι οι διαδηλώσεις αυτές φαίνεται να ακολουθούν μια νόρμα διάψευσης που συνοδεύει το χάσμα μεταξύ των προσδοκιών και της πραγματικότητας και αφορά περιοχές με δυναμικό δημογραφικό προφίλ, συνεπώς και με έντονη την ανάγκη κοινωνικής ανέλιξης.
Η κρίσιμη αυτή αντίστιξη, ανάμεσα στα εκατομμύρια νέων ανθρώπων που προστίθενται στο εργατικό δυναμικό και τις δυνατότητες των οικονομιών στις οποίες ζουν, δημιουργεί το εύφορο έδαφος για τις σημερινές εξεγέρσεις. Αυτός ο συνδυασμός δημογραφικής μεγέθυνσης και έλλειψης οικονομικών ευκαιριών αναδεικνύεται και από πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η οποία παραθέτει μια σειρά από ανησυχητικά στοιχεία για τα κράτη της Ασίας, όπως ότι το ποσοστό των πολιτών σε κίνδυνο φτώχειας υπερβαίνει το ποσοστό εκείνων που αυτοπροσδιορίζονται ως μεσαία τάξη.
Τα κακά νέα δεν σταματούν εκεί, αφού παρατηρείται μεγάλο μισθολογικό χάσμα μεταξύ όσων βρίσκονται κάτω από το όριο της πρώιμης νεότητας (δηλαδή τα 25 έτη) και όσων την ξεπερνούν, απότοκο της μετατόπισης του οικονομικού μοντέλου από τη βιομηχανία στις υπηρεσίες χαμηλού κόστους, οι οποίες συνοδεύονται κι από μικρές πιθανότητες μισθολογικής και κοινωνικής ανέλιξης.
Η ίδια και χειρότερη κατάσταση παρατηρείται και στην Αφρική, η οποία έχει το «προνόμιο» να διαθέτει τον χαμηλότερο ηλικιακό μέσο όρο και τη μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού από κάθε άλλη ήπειρο (32,4 εκατομμύρια νέες γεννήσεις σε ετήσια βάση).
Κυβερνητικός αυταρχισμός
Υφίσταται βέβαια και η πολιτική διάσταση, που εξηγεί ακριβέστερα περιπτώσεις κρατών σαν τη Μογγολία και τη Σερβία. Ο κυβερνητικός αυταρχισμός είναι το νήμα που συνδέει τις πολιτικές ελίτ κοινωνιών που αδυνατούν να εγκαταλείψουν ένα μοντέλο διακυβέρνησης που είναι μη συμπεριληπτικό για τους νεότερους, την ίδια στιγμή που οι άρχουσες τάξεις των χωρών αυτών ζουν προνομιακά.
Η περίπτωση του δισεκατομμυριούχου πρωθυπουργού του Μαρόκου Αζίζ Αχνούς και η προκλητική απόφαση των ινδονήσιων βουλευτών να επιδαψιλεύσουν στους εαυτούς τους πλουσιοπάροχα επιδόματα στέγασης είναι μόνο δύο από τα πολλά τρανταχτά φαινόμενα διαφθοράς και ανισότητας.
Πέρα από τα κοινά σημεία, καταγράφονται και επιμέρους διαφορές, οι οποίες δίνουν ξεχωριστό τόνο στις πολιτικές διεργασίες κάθε χώρας. Ετσι, το αποτέλεσμα των κινητοποιήσεων διαφέρει ανά χώρα, με άλλα μερικά συστήματα να υπόκεινται σε συνολικό ανακάτεμα της τράπουλας (Νεπάλ, Μαδαγασκάρη), άλλα να επιβιώνουν μετά από παραιτήσεις υψηλόβαθμων αξιωματούχων (Περού, Σερβία, Μογγολία, Ινδονησία) και τα υπόλοιπα να συνεχίζουν σε καθεστώς φθοράς, νιώθοντας καυτή την ανάσα της μαχόμενης νεολαίας.
Πρόκειται για διαπίστωση που μαρτυρά ότι παρά την υπερεθνική δυναμική, αφενός, τα όποια αποτελέσματα εξαρτώνται από ιδιαίτερους, τοπικούς παράγοντες και, αφετέρου, εκλείπει το μεγάλο αφήγημα που θα σηματοδοτούσε το πέρασμα από το πεδίο της εξέγερσης σε εκείνο της επανάστασης.
