Ο Γιούλιαν δουλεύει ως bartender (παρασκευάζει και σερβίρει ποτά) στο Βερολίνο. Εχει μόλις επιστρέψει από την «παραδοσιακή» για τα στίφη των τουριστών της Αθήνας τουρνέ, σε Μύκονο και Σαντορίνη. Μπορείς να διακρίνεις ακόμα τα σημάδια της «νησίλας» επάνω του ενώ περιμένει κάθιδρος από το πρώτο κύμα καύσωνα που έχει ενσκήψει στην πόλη να περάσει την είσοδο για τις Κλιτύες της Ακρόπολης. Γιατί αποφάσισε να έρθει στην Ελλάδα; Γιατί την είδε στο Instagram.

Το ίδιο και η Μπεθ από τον Καναδά που περιδιαβάζει τα στενά της Πλάκας ως εξ αγχιστείας συγγενής αρχαίας θεάς με σανδάλια που αγόρασε από το Μοναστηράκι κι ένα δάφνινο χρυσό στεφάνι στα μαλλιά – από εκείνα που πωλούνται προς ενάμισι ευρώ από δεκάδες πλανόδιους πωλητές και για κάποιον ακατανόητο ρόλο ασκούν ανίκητη έλξη στους αλλοδαπούς επισκέπτες της πόλης.

Πάνω από έναν τέτοιο πάγκο, στις παρυφές των Στύλων του Ολυμπίου Διός, συναντάμε τη Σοφί και τον Μαρκ, ένα μάλλον τυπικό ζευγάρι millennials που αποφάσισαν να ταξιδέψουν από τη Γαλλία στην Ελλάδα παρακινημένοι επίσης από τις εικόνες που «κατανάλωναν» στα κοινωνικά δίκτυα.

Το 2025 η Αθήνα αναμένεται να υποδεχτεί 10 εκατομμύρια επισκέπτες. Μια Ελλάδα θα περάσει έστω για μία βραδιά από την πρωτεύουσα

Θα ακουστεί μονότονο αλλά και δύο ακόμα επισκέπτριες της πόλης που συναντάμε στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου λένε πως τα social media καθοδήγησαν την απόφασή τους να έρθουν στην Αθήνα. Πριν ακουστούν καν καθαρά τα ονόματά τους, έχουν ήδη καβαλικέψει τα ηλεκτρικά σκούτερ τους, αυτά που εσχάτως πολλαπλασιάζονται στο κέντρο της πόλης, κοντράροντας στα ίσια τα ηλεκτρικά πατίνια, και φεύγουν εποχούμενες για μια τουρνέ στα εμβληματικά τοπόσημα της πόλης, περνώντας ξυστά από έναν – πιθανότατα ντόπιο – κύριο που σουλατσάρει στον πιο διάσημο πεζόδρομο της πόλης ενδεδυμένος την εξάρτυση του Λεωνίδα (του Σπαρτιάτη).

Το 2024 το Μουσείο της Ακρόπολης κατέλαβε την 33η θέση παγκοσμίως με την επισκεψιμότητά του να ανέρχεται σε 2.000.312 επισκέπτες

«Κλέβουν την ψυχή των πόλεων»

Για τον Γιώργο Ρακκά, πολιτικό επιστήμονα, διδάκτορα του τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέα του βιβλίου «Υπερτουρισμός: Ανέμελος καπιταλισμός και κοινωνική κρίση της πόλης» η λεγόμενη ινσταγκραμοποίηση είναι συστατικό στοιχείο του φαινομένου του υπερτουρισμού, με το οποίο φλερτάρει σοβαρά πια η Αθήνα. «Οι Ινδιάνοι πίστευαν ότι οι φωτογραφίες τούς έκλεβαν την ψυχή. Κατ’ αναλογίαν οι φωτογραφίες και τα κοινωνικά δίκτυα κλέβουν σήμερα την ψυχή των πόλεων» λέει χαρακτηριστικά, υπογραμμίζοντας ότι η άκρατη τουριστικοποίηση στην πραγματικότητα μετατρέπει όλα εκείνα που συνδέουν τους κατοίκους με τις πόλεις τους σε εμπειρίες κομμένες και ραμμένες στα μέτρα των επισκεπτών τους.

Υπολογίζεται ότι το 2025 η Αθήνα θα υποδεχθεί 10 εκατομμύρια επισκέπτες από το εξωτερικό. Δηλαδή μια ολόκληρη Ελλάδα θα περάσει λίγες ή περισσότερες ημέρες στην πρωτεύουσα της χώρας – σύμφωνα με τα στοιχεία του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ) για το 2024 οι τουρίστες δαπάνησαν 5,4 διανυκτερεύσεις για την παραμονή τους στην Αττική. Η αύξηση των επισκεπτών και, όπως μπορεί να συνάγει κανείς, της έλξης που ασκεί η Αθήνα στους δυνητικούς επισκέπτες της είναι εκθετική.

Ροδάκια από βαλίτσες που «αγκομαχούν» στα πεζοδρόμια. Ή αλλιώς ο νέος ήχος της πόλης

Αρκεί να θυμόμαστε ότι πριν από μόλις μία δεκαετία ο αριθμός τους αθροιζόταν σε μόλις 2,5 εκατομμύρια. Ηταν η εποχή που το παγκοσμίως άγνωστο Κουκάκι προβαλλόταν στις ιλουστρασιόν σελίδες του περιοδικού «Monocle» – ή αλλιώς της Βίβλου για τους νέας κοπής ευζωιστές – ως το καλά κρυμμένο μυστικό της Ευρώπης και ως η περιοχή που έχει το προνόμιο (αλλά τελικά συνάμα και την ατυχία) να βρίσκεται στη σκιά του Παρθενώνα και διατηρούσε ακόμη το αίσθημα και τον χαρακτήρα της γειτονιάς.

Πλέον δεν υπάρχει κολόνα πολυκατοικίας στην περιοχή αλώβητη από τις μικρές χαρακτηριστικές πλαστικές θήκες στις οποίες φυλάσσονται τα κλειδιά για την τουριστική γη της επαγγελίας, δηλαδή το Airbnb. Σύμφωνα με τα στοιχεία της πλατφόρμας βραχυχρόνιας μίσθωσης, στις 4 Ιουλίου του 2025 στην Αθήνα λειτουργούσαν 13.463 καταλύματα, ενώ υπολογίζεται ότι την τελευταία πενταετία στον τουριστικό χάρτη της πόλης έχουν προστεθεί 71 νέα ξενοδοχεία.

Το βρετανικό περιοδικό Monocle «έσπειρε» το trend της Αθήνας ως αναδυόμενου ταξιδιωτικού προορισμού ήδη από το 2015

Τουριστική Disneyland

Πρόκειται μάλλον για την κορωνίδα μιας τουριστικής Disneyland, η οποία δομείται με μοναδικό σκοπό να τέρψει και να εξυπηρετήσει τους επισκέπτες και γιγαντώνεται πάνω σε μια ήδη προβληματική στην καθημερινότητά της πόλη. Αρκεί το παράδειγμα των 250-300 τουριστικών λεωφορείων που πολιορκούν το κέντρο της Αθήνας αλλά πλέον και τη χιλιοτραγουδισμένη Αθηναϊκή Ριβιέρα.

Αν υπό κανονικές συνθήκες ένας Αθηναίος δαπανά το 34% του ημερήσιου χρόνου του ή 100 ώρες ετησίως για τη μετακίνησή του (Ενωση Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων), τους μήνες τουριστικής αιχμής η κατάσταση επιδεινώνεται σημαντικά. Βεβαίως, δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός.

Φτάνει απλώς να κατοικεί και να μετακινείται στην πόλη για να διαπιστώσει το καθημερινό κυκλοφοριακό έμφραγμα που προκαλούν τα σταθμευμένα έξω από το Καλλιμάρμαρο ή το Μουσείο της Ακρόπολης τουριστικά λεωφορεία και τα περίφημα πια μαύρα βαν που τείνουν να γίνουν πιο εμβληματικά για την τουριστική εικόνα της πόλης και από τα αγαλματίδια των Σατύρων (που, ναι, εξακολουθούν να πωλούνται με το καντάρι).

Τα τελευταία χρόνια οι τουρίστες κάνουν μαζικά hop on στην πρωτεύουσα. Τι θα συμβεί όμως στην πόλη όταν κάνουν hop off;

Τι γίνεται λοιπόν με τη φέρουσα ικανότητα της πόλης, μια έννοια που πιθανότητα θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια και η οποία, όπως εξηγεί ο κ. Ρακκάς, αποτελεί μια απόπειρα να δοθεί απάντηση στο ζήτημα της αέναης τουριστικής ανάπτυξης και της επάρκειας των πόρων των πόλεων, όπως το νερό, το αποχετευτικό δίκτυο, τα απορρίμματα, η κατανάλωση ενέργειας, κ.λπ.

Στις αρχές της χρονιάς ο Δήμος Αθηναίων παρουσίασε τα στοιχεία μελέτης, από την οποία προκύπτει τουριστική ευθραυστότητα αλλά όχι – προς το παρόν – ζήτημα υπερτουρισμού. Πάντως, το εμπορικό κέντρο, το Μοναστηράκι και οι περιοχές της Πλάκας, του Ψυρρή και του Μακρυγιάννη ήδη παρουσιάζουν σημάδια κορεσμού, με σημαντική πίεση από μόνιμους κατοίκους και τουρίστες αλλά και υψηλές καταναλώσεις σε νερό, ενέργεια και παραγωγή απορριμμάτων.

Οι μακροοικονομικές συνέπειες

Ναι, τα πράγματα και η καθημερινότητα των κατοίκων της Αθήνας τους μήνες τουριστικής μπορούν να γίνουν ακόμα πιο πιεστικά βραχυπρόθεσμα αλλά και απογοητευτικά μακροπρόθεσμα. Αλλωστε, όπως τονίζει ο κ. Ρακκάς, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε και τις μακροοικονομικές συνέπειες της υπερεπένδυσης στο τουριστικό προϊόν που μεταξύ άλλων δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενων οι οποίοι αμείβονται με χαμηλούς μισθούς.

Το αρχαιοελληνικό κλέος συμπυκνωμένο σε χρυσού χρώματος στεφάνια που λατρεύουν (και φορούν κατά κόρον) οι επισκέπτες της Αθήνας

Προς το παρόν πάντως ουδόλως φαίνεται να μας απασχολεί τι θα συμβεί όταν φύγουν οι τουρίστες και κοπάσει η φρενίτιδα του trend, ατενίζοντας με δέος και εθνική υπερηφάνεια τη γιγάντωση της βαριάς βιομηχανίας της χώρας. Ακόμα λιγότερο απασχολεί τους επισκέπτες της πόλης. Οπως τον Μάριους και τον Γιόχαν, δύο δανούς φίλους, που φαίνονται αποφασισμένοι να ζήσουν τον τουριστικό μύθο τους στην Αθήνα, καθώς σχεδόν πηδούν πάνω από διπλοπαρκαρισμένα επί της λεωφόρου Συγγρού αυτοκίνητα για να επιβιβαστούν στο hop on/hop off λεωφορείο – που διακόπτει για τη στάση του την κυκλοφορία σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους ταχείας κυκλοφορίας της πόλης – με προορισμό κάποια παραλία της Αθηναϊκής Ριβιέρας. Ναι, αυτήν που είδαν στο Instagram.