H παχυσαρκία είναι σπάνια στους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες Χάζντα της Τανζανίας ή στους κτηνοτρόφους Τουβάν της Σιβηρίας, όμως στις ανεπτυγμένες κοινωνίες έχει εξελιχθεί σε μείζονα απειλή δημόσιας υγείας. Γιατί;

Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, η «επιδημία» παχυσαρκίας είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού καθιστικής ζωής και υπερβολικής κατανάλωσης θερμίδων. Σύμφωνα όμως με μια νέα μελέτη που εξέτασε διαφορετικές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, η διατροφή παίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο από ό,τι τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας.

Η ανάλυση που δημοσιεύεται στο «PNAS» διαπιστώνει ότι οι κάτοικοι πλούσιων χωρών πράγματι καίνε λιγότερες θερμίδες συγκριτικά με άτομα αντίστοιχου βάρους σε φτωχότερες κοινωνίες. Ωστόσο η διαφορά αυτή είναι υπερβολικά μικρή για να εξηγήσει τα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας στον ανεπτυγμένο κόσμο. Κύρια αιτία φαίνεται πως είναι το πόσο τρώμε, και όχι η ενέργεια που καίμε καθώς κινούμαστε, καταλήγουν οι ερευνητές.

Η μεγάλη διεθνής μελέτη, με επικεφαλής τον Χέρμαν Πόντζερ του Πανεπιστημίου Ντιουκ στη Βόρεια Καρολίνα, αξιοποίησε μια βάση δεδομένων στην οποία έχουν καταχωριστεί μετρήσεις για 4.200 άτομα από 34 πληθυσμούς που καλύπτουν όλο το κοινωνικο-οικονομικό φάσμα – από αγρότες στην Αφρική μέχρι στελέχη επιχειρήσεων στη Νορβηγία. Οι εθελοντές υποβλήθηκαν σε μετρήσεις του σωματικού λίπους και κλήθηκαν να πιουν νερό με βαριά ισότοπα οξυγόνου και υδρογόνου, τα οποία αποβάλλονται στα ούρα και την ανάσα και αποκαλύπτουν την ημερήσια ενεργειακή δαπάνη.

Κατά μέσο όρο, η δαπάνη αυτή ήταν σχεδόν ίδια για όλους. Παρόλο που οι αγρότες και οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες κινούνται πολύ περισσότερο από τους τυπικούς Δυτικούς, η ποσότητα θερμίδων που καταναλώνουν ήταν ελάχιστα μεγαλύτερη. Το εύρημα αυτό ακούγεται παράδοξο, βρίσκεται όμως σε συμφωνία με μια σχετικά νέα θεωρία που διατύπωσε πρώτος ο Πόντζερ, σύμφωνα με την οποία ο ανθρώπινος οργανισμός τείνει να διατηρεί τη δαπάνη ενέργειας εντός συγκεκριμένων ορίων: όταν οι ενεργειακές απαιτήσεις της καθημερινότητας είναι υψηλές, όπως συμβαίνει στους κυνηγούς που ακολουθούν τα θηράματά τους για μεγάλες αποστάσεις, ο οργανισμός καταστέλλει ως αντιστάθμισμα κάποιες μη απαραίτητες βιολογικές λειτουργίες, όπως αυτές που συνδέονται με την ανάπτυξη. Αυτό, λένε οι ερευνητές, σημαίνει ότι η φυσική άσκηση είναι απίθανο να αυξήσει αρκετά την κατανάλωση ενέργειας ώστε να αντιμετωπίσει την παχυσαρκία.

Ενας σημαντικός περιορισμός της μελέτης είναι ότι το στατιστικό δείγμα αποτελείτο κυρίως από κατοίκους πλούσιων χωρών, ενώ οι κοινωνίες αγροτών και κυνηγών-τροφοσυλλεκτών υποεκπροσωπούνταν. Παρ’ όλα αυτά, ανεξάρτητοι ερευνητές χαρακτήρισαν την ανάλυση πειστική, επισημαίνοντας ότι βασίστηκε σε αντικειμενικές μετρήσεις του σωματικού λίπους και της ενεργειακής δαπάνης.

Οπως δήλωσε ο Πόντζερ, οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας πρέπει να δώσουν έμφαση στη μείωση των θερμίδων, ειδικά από υπερεπεξεργασμένα, ενεργειακά πυκνά τρόφιμα. Ο ερευνητής τόνισε πάντως ότι τα ευρήματα δεν είναι δικαιολογία για καθισιό: η άσκηση, είπε, μπορεί να μην εξαφανίζει τα παραπανίσια κιλά, έχει όμως τεράστια σημασία για την υγεία.