Οι καρδιαγγειακές παθήσεις παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου, τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα, με χιλιάδες ανθρώπους να χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από καταστάσεις που, σε μεγάλο βαθμό, θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι ενώ η θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα παρουσιάζει μείωση, χάρη στις σημαντικές εξελίξεις στην καρδιολογία και τη νοσοκομειακή φροντίδα τα τελευταία χρόνια, η νοσηρότητα αυξάνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς.
Η αυξανόμενη επιβάρυνση από τα χρόνια καρδιαγγειακά νοσήματα, πέρα από το ανυπολόγιστο ανθρώπινο κόστος λόγω απώλειας ποιοτικών ετών ζωής, έχει και τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις για τη χώρα.
Η πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων αποκτά, συνεπώς, τεράστια σημασία. Υπολογίζεται ότι περισσότερες από 10.000 ζωές θα μπορούσαν να σώζονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, αν υπήρχε ευρεία εφαρμογή των αρχών της έγκαιρης διάγνωσης και πρόληψης.
Στο πλαίσιο αυτό, το πρόσφατο εθνικό πρόγραμμα πρόληψης «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» του Υπουργείου Υγείας έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό. Το πρόγραμμα στοχεύει, μέσω της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και δωρεάν προληπτικών ελέγχων, στην πρώιμη ανίχνευση παραγόντων κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα.
Ωστόσο, όπως δείχνει η επιδημιολογική έρευνα, περίπου το 1/3 των καρδιαγγειακών επεισοδίων συμβαίνει σε άτομα με «φυσιολογικές» τιμές στους κλασικούς παράγοντες κινδύνου.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η νόσος έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία και κάθε παράγοντας κινδύνου συμβάλλει διαφορετικά, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, στην αύξηση του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου.
Από το 2000, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία τόνισε την ανάγκη για ολιστική αποτίμηση του καρδιαγγειακού κινδύνου. Στο ίδιο πνεύμα, η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία έχει αναπτύξει εργαλεία, όπως το SCORE2, για άνδρες και γυναίκες άνω των 40 ετών, τα οποία εκτιμούν τον συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Η Ελλάδα, από την πλευρά της, διαθέτει το δικό της μοντέλο εκτίμησης, το HellenicSCORE II+, που αναπτύχθηκε το 2024 υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης. Τα εργαλεία αυτά είναι εύχρηστα, βασίζονται σε κλασικούς δείκτες και συμβάλλουν καθοριστικά στον εντοπισμό του «μελλοντικού» καρδιοπαθούς, ο οποίος ενδέχεται να περάσει απαρατήρητος με τις συμβατικές μεθόδους.
Η προβλεπτική τους ακρίβεια όμως είναι ένα θέμα που έχει εντόνως συζητηθεί τα τελευταία χρόνια. Αν και κρίνεται ικανοποιητική, φαίνεται να ενισχύεται περαιτέρω όταν συνδυάζονται με στοιχεία του τρόπου ζωής, όπως διατροφή, φυσική δραστηριότητα και επίπεδα στρες.
Η σημασία του τρόπου ζωής για τη διατήρηση της καρδιαγγειακής υγείας είναι πλέον αδιαμφισβήτητη, και φαίνεται να εξηγεί το 20-30% των ανερμήνευτου καρδιαγγειακού κινδύνου.
Η υγιεινή διατροφή, ιδιαίτερα όταν βασίζεται στο μεσογειακό πρότυπο, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η τακτική φυσική δραστηριότητα, ακόμη και μέτριας έντασης, βελτιώνει τη λειτουργία της καρδιάς, μειώνει την αρτηριακή πίεση και ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου και λιπιδίων.
Αντίθετα, το χρόνιο στρες, όταν δεν αντιμετωπίζεται, λειτουργεί επιβαρυντικά, διαταράσσοντας το νευροενδοκρινικό σύστημα και αυξάνοντας την πιθανότητα εμφραγμάτων και εγκεφαλικών.
Παρά τον πλούτο των επιστημονικών δεδομένων, η πρόληψη συχνά εφαρμόζεται αποσπασματικά και χωρίς συνεκτική στρατηγική. Αυτό που λείπει από τα μέχρι τώρα προγράμματα πρόληψης είναι η ολιστική αξιολόγηση του καρδιαγγειακού κινδύνου, που να ενσωματώνει βιοϊατρικά, συμπεριφορικά και κοινωνικά δεδομένα.
Η προσωποποιημένη, πολυπαραγοντική προσέγγιση μπορεί να οδηγήσει σε πιο στοχευμένες παρεμβάσεις και, τελικά, σε ουσιαστική μείωση της καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνησιμότητας. Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών, η ουσιαστική ενίσχυση των υπηρεσιών πρόληψης και η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών μπορούν να αλλάξουν την πορεία της καρδιαγγειακής νόσου στην Ελλάδα.
Η πρόληψη δεν είναι πολυτέλεια, είναι επένδυση ζωής. Αντί να αναρωτιόμαστε αργότερα εάν «θα μπορούσαμε να είχαμε προλάβει», ας επιλέξουμε σήμερα να το κάνουμε. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να ανατρέψει την πορεία προς τη νόσο.
Γιατί, τελικά, ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ σημαίνει ΖΩ.
Ο κ. Δημοσθένης Παναγιωτάκος είναι καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης.
