Κυκλοφορώ σήμερα; Μια ερώτηση που για κάποιους που δεν ζουν ή δεν γνωρίζουν την κατάσταση στους δρόμους του κέντρου της Αθήνας μοιάζει ίσως παράλογη. Τι μπορεί να εμποδίζει κάποιον από το να πάρει το αυτοκίνητό του και να μεταβεί στον προορισμό του.

Η απάντηση βρίσκεται σε ένα μέτρο που μετρά ήδη πάνω από 40 χρόνια ζωής. Τον Δακτύλιο, που τίθεται σε εφαρμογή για ακόμη μια χρονιά από τη Δευτέρα 13 Οκτωβρίου με σκοπό να αποσυμφορήσει τους κεντρικούς άξονες της πόλης. Είναι όμως ένα μέτρο που αποδίδει στην πράξη, την στιγμή που για ακόμη μια χρονιά που ο κάθε οδηγός θα έρθει αντιμέτωπος με έναν γνώριμο, σχεδόν τελετουργικό ήχο: Κόρνες, φρένα, μηχανές που αγκομαχούν στην άνοδο της Κηφισίας.

Μέσα σε έναν αέρα, βαρύ και γεμάτο καυσαέριο, οι οδηγοί με αριθμό είτε «μονό» είτε «ζυγό» αναρωτιούνται: Πρόκεται για μια συνήθεια ή ένα μέτρο που αποδίδει στην ουσία του;

Πώς φτάσαμε όμως εδώ;

Από το νέφος στα «μονά-ζυγά»

Το 1979, το κυκλοφοριακό της Αθήνας είχε ήδη εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα. Οι δρόμοι δεν άντεχαν τα 450.000 αυτοκίνητα της εποχής και το νέφος σκέπαζε τη θέα του Υμηττού. Η κυβέρνηση έφερε στο τραπέζι ένα ριζοσπαστικό για τα δεδομένα της εποχής σχέδιο: την εκ περιτροπής κυκλοφορία μονών και ζυγών αριθμών κυκλοφορίας.

Το 1982, με την ατμοσφαιρική ρύπανση σε οριακά επίπεδα και το χημικό νέφος να πνίγει το λεκανοπέδιο, τα πρώτα μέτρα εφαρμόστηκαν. Ο τότε υπουργός Αντώνης Τρίτσης ανακοίνωσε τον Δακτύλιο ως «έκτακτο μέτρο ανάγκης». Για λίγες ημέρες, τα αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν εναλλάξ, η βιομηχανική παραγωγή περιοριζόταν, και οι δημόσιες υπηρεσίες έκλειναν νωρίτερα.

Εφαρμογή του Δακτυλίου το 2000

Μέχρι το 1983, το μέτρο είχε πια καθιερωθεί ως μόνιμη πολιτική: το κέντρο της Αθήνας χωρίστηκε στα «μονά» και στα «ζυγά». Ο στόχος ήταν να μειωθεί η κυκλοφορία και να καθαρίσει ο ουρανός. Όπως αναφέρει στο ΒΗΜΑ ο Στράτος Παπαδημητρίου ο Συγκοινωνιολόγος και Επίκουρος Καθηγητής Σχεδιασμού Συστημάτων Μεταφορών στο Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, εκείνη την εποχή «δεν μπορούσες να δεις τον ουρανό από τη μαυρίλα. Δεν υπήρχε μετρό, δεν υπήρχε τίποτα. Το μέτρο αυτό, το ’82, ήταν έκτακτο, όχι για να κρατήσει για πάντα».

Σαράντα χρόνια μετά, ο κ. Παπαδημητρίου μιλά για την απώλεια της αποτελεσματικότητας: «Αρχικά λειτούργησε, αλλά μετά βρήκαμε τον τρόπο να το παρακάμπτουμε. Αγοράζεις ένα δεύτερο αυτοκίνητο (σ.σ. συχνά παλιό και ρυπογόνο) και το πρόβλημα διπλασιάζεται. Από τις 450.000 τότε, σήμερα έχουμε πάνω από 2,5 εκατομμύρια Ι.Χ. στην Αθήνα».

Ο Δακτύλιος, λέει, έπαψε να αποθαρρύνει τη χρήση του αυτοκινήτου. Αντί να αποσυμφορεί, απλώς μετακίνησε την πίεση έξω από τα όριά του, στις γειτονιές και τις λεωφόρους που περιβάλλουν το κέντρο. «Είναι πολύ μικρός. Δεν σε οδηγεί πουθενά. Αν πας να κάνεις τον γύρο, θα περάσεις από το Παγκράτι, από τα Πετράλωνα.Δηλαδή μέσα από άλλες γειτονιές. Δεν έχει νόημα», εξηγεί.

Ένα μέτρο χωρίς συνοχή

Για τον ίδιο, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι ο Δακτύλιος λειτουργεί «μόνος του», χωρίς να συνοδεύεται από άλλα μέσα: «Δεν έχουμε στρατηγική. Ούτε έξυπνα φανάρια, ούτε λωρίδες λεωφορείων παντού, ούτε πολιτική στάθμευσης. Δεν μπορείς να περιμένεις ότι ένα μόνο απαγορευτικό μέτρο θα αλλάξει τη συμπεριφορά του κόσμου. Πρέπει να υπάρχει συνδυαστική πολιτική.».

«Ο Δακτύλιος πρέπει να αλλάξει – όχι να καταργηθεί»

Από την άλλη πλευρά, ο Θανάσης Τσιάνος, πρόεδρος των Συγκοινωνιολόγων Ελλάδας, δεν απορρίπτει τον Δακτύλιο, αλλά ζητά επανεκκίνηση. «Είναι ένα περιοριστικό μέτρο προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι ένα μέτρο που, θεωρητικά, αποτρέπει περίπου το 50% των οχημάτων να μπαίνει κάθε μέρα στο κέντρο της Αθήνας. Αυτό όμως είναι στη θεωρία, γιατί στην πράξη υπάρχουν πάρα πολλές εξαιρέσεις».

Ο κ. Τσιάνος προτείνει τη δημιουργία ενός «Πράσινου Δακτυλίου», εμπνευσμένου από τις ευρωπαϊκές πόλεις. «Στην Ισπανία υπάρχουν πάνω από 150 ζώνες περιορισμένης κυκλοφορίας, στην Ιταλία περισσότερες από 180. Σε αυτές, επιτρέπεται η είσοδος μόνο σε κατοίκους, ταξί, οχήματα τροφοδοσίας ή χαμηλών ρύπων».

Ο νέος Δακτύλιος, λέει, πρέπει να βασιστεί σε περιβαλλοντικά και κυκλοφοριακά κριτήρια: «Να λαμβάνει υπόψη την τεχνολογία των οχημάτων, τους ρύπους και το πόση κυκλοφορία μπορεί να αντέξει το κέντρο. Και φυσικά να σχεδιαστεί με χρόνο και μελέτη, όχι από τη μια μέρα στην άλλη».

Στην ίδια γραμμή ο κ. Παπαδημητρίου προτείνει κάτι πιο τολμηρό: ολοκληρωμένη πολιτική μεταφορών, με τεχνολογία και κοινωνικά μέτρα, όχι αποσπασματικές απαγορεύσεις. «Αν θέλεις να περιορίσεις την κίνηση, βάζεις διόδια εισόδου, όπως στο Λονδίνο. Αν ο οδηγός πρέπει να πληρώνει 10 ευρώ για να μπει στο κέντρο, το σκέφτεται. Αυτό αλλάζει τη συμπεριφορά».

Τι ισχύει με το Δακτύλιο

O Δακτύλιος αφορά τις εξής Λεωφόρους και όδους: Αλεξάνδρας, Ζαχάρωφ, Μεσογείων, Φειδιππίδου, Μιχαλακοπούλου, Σπ. Μερκούρη, Βρυάξιδος, Υμηττού, Ηλ. Ηλιού, Αμβρ. Φραντζή, Ανδρ. Συγγρού, Χαμοστέρνας, Πειραιώς, Ιερά Οδός, Κωνσταντινουπόλεως, Αχιλλέως, Πλατεία Καραϊσκάκη, Καρόλου, Μάρνη, 28ης Οκτωβρίου (Πατησίων), και Λ. Αλεξάνδρας.

Εφαρμόζεται από Δευτέρα έως Πέμπτη, 07:00 – 20:00, και Παρασκευή, 07:00 – 15:00, ενώ δεν ισχύει τα Σάββατα, τις Κυριακές, τις επίσημες αργίες και τις ημέρες απεργίας στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.

Η εκ περιτροπής κυκλοφορία των οχημάτων βασίζεται στο τελευταίο ψηφίο της πινακίδας — μονό ή ζυγό — και αφορά Ι.Χ. και φορτηγά ιδιωτικής χρήσης έως 2,2 τόνους.

Από τους περιορισμούς εξαιρούνται τα οχήματα που διαθέτουν ειδικές άδειες από τη Διεύθυνση Τροχαίας Αττικής, σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 195948/10.10.2024 (ΦΕΚ 5627, τ. Β΄).

Οι κάτοχοι μπορούν να εκδώσουν ψηφιακό σήμα κατ’ εξαίρεση κυκλοφορίας μέσω της πύλης gov.gr, σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή.

Το σήμα αφορά:

  • Αμιγώς ηλεκτρικά και υβριδικά οχήματα, καθώς και οχήματα φυσικού αερίου ή υγραερίου.
  • Αυτοκίνητα προδιαγραφών EURO 6, με εκπομπές CO₂ κάτω από 120g/km (σύμφωνα με NEDC) και ημερομηνία ταξινόμησης έως 31.12.2020.
  • Αυτοκίνητα EURO 6 με εκπομπές CO₂ κάτω από 145g/km (σύμφωνα με WLTP), ταξινομημένα από 01.01.2021 και μετά.

Τέλος, τα οχήματα μόνιμων κατοίκων εντός του μικρού Δακτυλίου έχουν ειδικές ζώνες εισόδου–εξόδου και λαμβάνουν ειδική κάρτα από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων.

Στο σταυροδρόμι του 2025

Τέσσερις δεκαετίες μετά την πρώτη εφαρμογή του, ο Δακτύλιος της Αθήνας βρίσκεται ξανά στο μικροσκόπιο. Αν άλλοτε ήταν το σύμβολο μιας προσπάθειας σωτηρίας από το νέφος, σήμερα μοιάζει περισσότερο με αναχρονισμό σε μια πόλη που ασφυκτιά από τα ίδια προβλήματα — συν τη συμφόρηση, τα έργα, τη ρύπανση, την έλλειψη χώρου.

Η απάντηση στο αν είναι «παρωχημένο μέτρο ή όχι» ίσως κρύβεται κάπου ανάμεσα στη νοσταλγία μιας εποχής που πίστεψε στη λύση του «μονά- ζυγά» και στην ανάγκη μιας σύγχρονης, ευφυούς πολιτικής μετακινήσεων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, «θα πρέπει ο Δακτύλιος όπως λειτουργεί σήμερα, με όλες τις εξαιρέσεις, με όλα τα θετικά και τα αρνητικά του, να λειτουργεί, να αστυνομεύεται και να εφαρμόζεται», καταλήγει ο πρόεδρος των Συγκοινωνιολόγων.