Το όνομά του, εκτός όλων των άλλων, έχει συνδεθεί με ένα φεστιβάλ που ξεκίνησε πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Πριν από τέσσερα χρόνια για την ακρίβεια εγκαινιάσθηκε το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Αιγίου «Θόδωρος Αγγελόπουλος» και από τότε ακολουθεί θαυμάσια πορεία. Εφέτος θα πραγματοποιηθεί από 15 ως 22 Ιουνίου.
Ως τώρα, το φεστιβάλ Αιγίου δεν είχε οργανώσει κάτι μεγάλο σχετικό με τον διάσημο σκηνοθέτη Θόδωρος Αγγελόπουλο που άφησε τον ελληνικό πολιτισμό φτωχότερο, όταν εξαιτίας ενός άσχημου παιχνιδιού της μοίρας, έχασε την ζωή του το 2012 σε δυστύχημα στο Πέραμα κατά την διάρκεια των γυρισμάτων της ανολοκλήρωτης τελικά ταινίας του, «Η άλλη θάλασσα».
Εφέτος όμως, το φεστιβάλ Αιγίου τον τιμά με τον καλύτερο τρόπο. Την Δευτέρα 16 Ιουνίου, μια ημέρα μετά την έναρξη, στο Πολύκεντρο Συνεδριακό Κέντρο Αιγίου, το φεστιβάλ σε συνεργασία με το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ειδικές προσεγγίσεις στις παραστατικές τέχνες και τον κινηματογράφο (ιστορία, θεωρία, πολιτικές της ταυτότητας)» του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών, διοργανώνει τη επιστημονική ημερίδα με τίτλο «Οι άλλες τέχνες στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
«Στόχος της ημερίδας είναι να εξερευνήσει τον πολυεπίπεδο διάλογο που αναπτύσσει το έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου με τις υπόλοιπες τέχνες: αρχιτεκτονική, θέατρο, μουσική, λογοτεχνία και άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης» αναφέρουν οι διορανωτές.
Αυτό θα γίνει μέσα από εισηγήσεις διακεκριμένων πανεπιστημιακών, ερευνητών και δημιουργών, που θα αναδείξουν τις διακαλλιτεχνικές αναζητήσεις του σπουδαίου Έλληνα σκηνοθέτη και την διαρκή συνομιλία του κινηματογραφικού του σύμπαντος με την ευρύτερη πολιτισμική παράδοση.
Η ημερίδα εντάσσεται στο θεωρητικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ, που κάθε χρόνο πλαισιώνει τις προβολές και τις δράσεις με υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκές εκδηλώσεις, ενισχύοντας τη διεπιστημονική προσέγγιση του κινηματογράφου και τη σύνδεσή του με τον ευρύτερο καλλιτεχνικό και θεωρητικό στοχασμό.
Το πρόγραμμα
18.00 – 18.15
Παρουσίαση των Πρακτικών της Επιστημονικής Ημερίδας Ι (2024)
Η γυναίκα στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου (επιμέλεια Κωνσταντίνος Κυριακός, Αιγόκερως, 2025).
Συγγραφείς τόμου: Θανάσης Αγάθος, Παναγιώτης Δενδραμής, Αγγελική Κουστένη, Κωνσταντίνος Κυριακός, Πάνος Μητρόπουλος, Ευσταθία Ράπτη, Λίνα Ρόζη.
«Οι άλλες τέχνες στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου»
Πρώτη ενότητα
18.15 – 18.30
Μαρία Ανδρονίκου: «Ζητήματα χώρου και αρχιτεκτονικής στην Αναπαράσταση (1970) του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Η ανακοίνωση θα αποπειραθεί μια διερεύνηση της πρώτης ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου, εστιάζοντας στην κατασκευή της κριτικής ματιάς της. Αναλύονται οι φυσικοί χώροι που χρησιμοποιήθηκαν (στα Ζαγοροχώρια και τα Γιάννενα), με έμφαση στον ρόλο των αρχιτεκτονικών στοιχείων και την λειτουργία τους εντός της κινηματογραφικής φόρμας. Κατόπιν, το θέμα θα επεκταθεί συμπεριλαμβάνοντας φιλοσοφικές προσεγγίσεις, καθώς και θεωρητικά ζητήματα, (σχετιζόμενα με τον μοντερνισμό), τα οποία απασχολούσαν Έλληνες αρχιτέκτονες την εποχή εκείνη.
18.30 – 18.45
Γιάννης Σολδάτος: «Ο Αγγελόπουλος και το Παράλογο (επισημάνσεις σχετικές με το Θέατρο του Παραλόγου)»
Τα τελευταία χρόνια η φιλοσοφία του Καμί έμοιαζε να έχει επηρεάσει ιδιαίτερα τον Αγγελόπουλο, καθώς η απαισιοδοξία και η μελαγχολία ήταν κύρια στοιχεία της προσωπικότητας και της γραφής του. Ο Γαλλορουμάνος εικονοκλάστης Ιονέσκο συμπληρώνει στις διαβρωτικές φάρσες του: «Τα πρόσωπα δεν ξέρουν πια να μιλάνε, γιατί δεν ξέρουν να σκέφτονται, δεν ξέρουν να σκέφτονται, γιατί δεν ξέρουν να συγκινούνται, δεν έχουν πάθη γιατί δεν ξέρουν πια να υπάρχουν…».
Ο Αγγελόπουλος συντάσσεται με τους διαδόχους του υπαρξισμού, όπως εκφράσθηκαν μέσα από τον Καμί: Ο 20ος αιώνας εξέπνευσε με τη ματαίωση των ουτοπιών, την κατάρρευση των αξιών και την απώλεια του νοήματος, ενώ διαδραματίζεται ένας θάνατος της ύπαρξης στην κοινωνία της πλαστότητας και των «μίντια».
18.45 – 19.00
Ιάκωβος Παναγόπουλος: «Θέατρο και Μνήμη: Οι μπρεχτικές τεχνικές στο σινεμά του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Η πρώτη κινηματογραφική περίοδος του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που περιλαμβάνει την Τριλογία της Ιστορίας (Μέρες του ’36 [1972], Ο θίασος [1975], Οι κυνηγοί [1977]), χαρακτηρίζεται από έντονες θεατρικές και μπρεχτικές επιρροές. Ο σκηνοθέτης υιοθετεί τεχνικές αποστασιοποίησης (Verfremdungseffekt) για να αναδείξει την ιστορική συνείδηση και την πολιτική διάσταση των αφηγήσεών του. Σε αυτή την τριλογία, αποδομεί τις συμβατικές αφηγηματικές δομές, δημιουργώντας έναν κινηματογράφο στοχασμού και ενεργής συμμετοχής του θεατή.
Η χρήση μεγάλων σε διάρκεια πλάνων-σεκάνς, η αποφυγή της ψυχολογικής ταύτισης με τους χαρακτήρες, οι εσκεμμένες αφηγηματικές ρωγμές και η θεατρικότητα στην ερμηνεία των ηθοποιών αποτελούν βασικά εργαλεία αποστασιοποίησης. Τα ιστορικά γεγονότα δεν παρουσιάζονται ως παγιωμένες αφηγήσεις αλλά ως ζωντανές διαδικασίες, στις οποίες ο θεατής καλείται να στοχαστεί κριτικά.
Αυτές οι τεχνικές εμφανίζονται και στον Μεγαλέξαντρο (1980), μια ταινία-γέφυρα μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης περιόδου του Αγγελόπουλου, η οποία ξεκινά με το Ταξίδι στα Κύθηρα (1984). Σε αυτή τη δεύτερη φάση, παρατηρείται μια σταδιακή απομάκρυνση από τις μπρεχτικές τεχνικές, οι οποίες επανεμφανίζονται αργότερα, κυρίως στο Βλέμμα του Οδυσσέα (1995). Μέσα από τη θεατρική δομή και τις αποστασιοποιητικές τεχνικές, ο Αγγελόπουλος προτείνει μια εναλλακτική ανάγνωση της ελληνικής ιστορίας, πέρα από το επίσημο αφήγημα. Η παρούσα ομιλία θα εξετάσει τη χρήση αυτών των τεχνικών και τη σύνδεσή τους με την πολιτική διάσταση του έργου του.
19.00 – 19.15
Έλενα Καμηλάρη: «Θεατρικές συμβάσεις και η λειτουργία της φωνής στην ταινία Ο θίασος (1975) του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
Αντικείμενο εδώ οι θεατρικές συμβάσεις στην ταινία ο Θίασος του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Σε αντίθεση με πληθώρα μελετών που επικεντρώθηκαν στις αφηγηματικές λειτουργίες της εικόνας στο κινηματογραφικό έργο του Αγγελόπουλου η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στον ήχο και πιο συγκεκριμένα στη φωνή ως ανεξάρτητο σημειακό σύστημα που σε συνδυασμό με τον λόγο παράγει αφηγηματικές λειτουργίες.
Η ταινία αναπτύσσεται σε τρία αφηγηματικά επίπεδα που αλληλοεπιδρούν και αλληλεπικαλύπτονται: α) το επίπεδο του θεατρικού μύθου μέσα από τις πρόβες και παραστάσεις του βουκολικού δράματος του 19ου αιώνα Γκόλφω του Σπυρίδωνα Περεσιάδη, β) το επίπεδο του οικογενειακού δράματος που ζουν οι ηθοποιοί, το οποίο ανάγεται στην μυθική περιπέτεια των Ατρειδών στην Ορέστεια του Αισχύλου και στο οποίο αναγνωρίζουμε όλα τα πρόσωπα της τραγωδίας και γ) το επίπεδο της ιστορίας, το ιστορικό δηλαδή υπόβαθρο της δράσης, η οποία εκτυλίσσεται από το 1939 έως το 1952.
Η ανάμειξη αυτή των ειδών (ποιμενικό δράμα, τραγωδία, ιστορικό οδοιπορικό) και επιπέδων αφήγησης διαμορφώνει τον τρόπο εκφοράς του λόγου, ο οποίος αντικατοπτρίζει τις ποικίλες αισθητικές επιδράσεις του δημιουργού και συγχωνεύει συμβάσεις από διαφορετικά μέσα (κινηματογράφο, θέατρο, ραδιόφωνο) και ρεύματα.
19.15 – 19.30
Κωνσταντίνος Κυριακός: «Αθήνα ή Τρεις επισκέψεις στην Ακρόπολη (1983) του Θόδωρου Αγγελόπουλου: ένα τηλεοπτικό παλίμψηστο».
H σαραντάλεπτη τηλεοπτική παραγωγή Αθήνα ή Τρεις επισκέψεις στην Ακρόπολη (1983) είναι το πιο αγνοημένο από την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Όπως άλλοι σημαντικοί Ευρωπαίοι ομότεχνοί του (Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, Ρομπέρτο Ροσελίνι, Πιερ Πάολο Παζολίνι, Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, Κριστόφ Κισλόφσκι), ο Αγγελόπουλος στοχάζεται δημιουργικά γύρω από τη χρήση και τα όρια του τηλεοπτικού μέσου και καταθέτει ένα έργο μεταβατικού χαρακτήρα (φόρμα και περιεχόμενο) στη συνολική φιλμογραφία του.
Η προσέγγισή μας θα επιχειρήσει να καταγράψει το διακαλλιτεχνικό διάλογο του Αγγελόπουλου με άλλες προσωπικότητες της ελληνικής τέχνης (Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Τσαρούχης, Κώστας Ταχτσής), τη σχέση αυτοεθνογραφίας και συλλογικής μνήμης/μύθου, τη λειτουργία της Πόλης και το ομοερωτικό πρόσιμο της εικονοπλασίας. Ως προς τα παραπάνω θέματα η ταινία του Αγγελόπουλου θα συσχετιστεί με τα φιλμ Le testament d’Orphée (1960) του Ζαν Κοκτό, Ο Μεγάλος Ερωτικός (1973) του Παντελή Βούλγαρη και Of Time and the City (2008) του Τέρενς Ντέιβις.
19.30. – 19.45
Παρασκευή Μουχταροπούλου: «Η οπτικοποίηση της μονολογικής απεύθυνσης και επιστολογραφίας στον Θόδωρο Αγγελόπουλο: Ο θίασος (1975), Τοπίο στην ομίχλη (1988), Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998)».
Εδώ θα γίνει λόγος για τους τρόπους χρήσης και λειτουργίας του μονολόγου στις ταινίες Ο θίασος (1975), Τοπίο στην ομίχλη (1988) και Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998) του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο μονόλογος προσεγγίζεται ως μέσο διάσπασης της ψευδαισθησιακής δραματικής φόρμας δια της μετωπικότητας, της εξομολόγησης και της ανάγνωσης της επιστολής προς κάποιο πρόσωπο.
Διερευνάται η αυτοαναφορικότητα των μονολόγων η οποία αποδίδεται όχι μόνο μέσω των συμβολικών ονομάτων που προέρχονται από τον αρχαιοελληνικό μύθο και το έπος και επαναλαμβάνονται σε κάθε ταινία αλλά και από την οπτικοποίησή τους, τις μεθόδους κινηματογράφησης, τους χρωματικούς τόνους, τις περιορισμένες κινήσεις της κάμερας και της απουσίας κοντινών ή αντίστροφων πλάνων-διαλόγων.
19.45 – 20.00
Γεωργία Πολυμενέρη: «Η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου στον κινηματογράφο του Θόδωρου Αγγελόπουλου: Μελέτη της ιδιότυπης συνεργασίας τους μέσα από τις μουσικές επενδύσεις για τις ταινίες Το μετέωρο βήμα του πελαργού και Μια αιωνιότητα και μια μέρα».
Η συνεργασία του Θόδωρου Αγγελόπουλου με την Ελένη Καραΐνδρου αποτελεί μια εμβληματική σύμπραξη σκηνοθέτη-συνθέτη, η οποία ξεχωρίζει τόσο για τη διάρκειά της, όσο και για την αδιαμφισβήτητη ποιότητα του καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Η ιδιαιτερότητα αυτής της συνεργασίας έγκειται, εν μέρει, στην αντιστροφή της παραδοσιακής συνθετικής διαδικασίας, με τη μουσική να γράφεται πριν από τα γυρίσματα και να βασίζεται στην κεντρική ιδέα της ταινίας, και όχι στα κινηματογραφικά πλάνα.
Βασικό χαρακτηριστικό των μουσικών επενδύσεων της Καραΐνδρου αποτελεί η μονοθεματικότητα, με ένα κεντρικό μουσικό θέμα που μέσα από διαρκείς παραλλαγές διατρέχει ολόκληρη την ταινία και γίνεται αισθητό στα διάφορα αφηγηματικά επίπεδα στα οποία κινείται η πλοκή. Η μελέτη επικεντρώνεται στα έργα Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991) και Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998), αναδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο η μουσική της Καραΐνδρου αποτελεί, διαχρονικά, εγγενές στοιχείο της κινηματογραφικής ταυτότητας του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
20.00. – 20.15
Ευσταθία Ράπτη: «Το μεταθεατρικό και μετακινηματογραφικό στοιχείο στη μυθοπλασία του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Τα παραδείγματα των ταινιών Ο θίασος (1975) και Το τοπίο στην ομίχλη (1988), Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995) και Η σκόνη του χρόνου (2008), αντίστοιχα».
Θέμα αυτής της εισήγησης είναι η ανίχνευση των μετακινηματογραφικών και μεταθεατρικών στοιχείων στο κινηματογραφικό, μοναδικό «σύμπαν» του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Λέει η ομιλήτρια: «Θα εστιάσω στα παραδείγματα των ταινιών Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995), την καλύτερη θεωρητικά ταινία της δεύτερης περιόδου του σκηνοθέτη και Η σκόνη του χρόνου (2008), τη δεύτερη ταινία της ανολοκλήρωτης «Τριλογίας της σύγχρονης Ελλάδας» για το μετακινηματογραφικό στοιχείο, ενώ Ο Θίασος (1975), η ταινία ορόσημο του Αγγελόπουλου, δεύτερη κατά σειρά της «Τριλογίας της ιστορίας» και Το τοπίο στην ομίχλη (1988), η τρίτη ταινία της «Τριλογίας της σιωπής», θα αποτελέσουν τη μελέτη περίπτωσης για το μεταθεατρικό στοιχείο της δουλειάς του.
Οι τέσσερις αυτές σπουδαίες ταινίες, αντιπροσωπεύουν τέσσερις διαφορετικές δημιουργικές δεκαετίες της καλλιτεχνικής πορείας του μεγάλου σκηνοθέτη, γεγονός που προκαλεί εξαιρετικό ενδιαφέρον στην εξέλιξη της οπτικής και της τεχνικής του μέσα στον χρόνο.»
Θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό.
