«Βάσκανος μοίρα» έφερε να συμπίπτουν τέτοιες μέρες τα δεκαπέντε χρόνια από το πρώτο Μνημόνιο (Μάιος 2010) και τα δέκα χρόνια από το τρίτο (Ιούλιος – Αύγουστος 2015).
Κάτι σαν «μνημόσυνο Μνημονίων», όσων προηγήθηκαν και όσων ακολούθησαν.
Η επιστημονική και δημοσιογραφική έρευνα έχει αναδείξει πολλές πτυχές αυτής της δύσκολης και ταραγμένης περιόδου. Εχουμε άλλωστε αρκετές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της περιόδου (Μέρκελ, Σόιμπλε, Ολάντ, Βενιζέλος, Κατσέλη, Γ. Παπακωνσταντίνου, Βαρουφάκης, Τσακαλώτος και άλλοι…).
Για να είμαι ειλικρινής δηλαδή δεν έχουν μείνει πολλά κενά ή άγνωστα σημεία.
Από την τελευταία εσοδεία, καταγράφω ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου του Τάσου Γιαννίτση, «Ελλάδα 1953-2024. Χρόνος και Πολιτική Οικονομία» (εκδόσεις Πατάκης) που εστιάζει περισσότερο στο ερώτημα της μακράς διάρκειας και «πώς με αφετηρία το 1974 καταλήξαμε στο 2009».
Αλλά και το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του συνάδελφου και φίλου Πάνου Λουκάκου, «Αλλαγές και Ανατροπές, Μια πολιτική ανατομία της κρίσης 2009-2019» (εκδόσεις Μεταίχμιο).
Σύντομα θα ακολουθήσει και η ειδική έκδοση του «Βήματος» στη σειρά «Το Βήμα στην Ιστορία» στις 22/6.
Το ενδιαφέρον είναι ότι το αφήγημα δεν έχει αποκλίνουσες εκδοχές πλην κάποιων γραφικοτήτων, ακόμα όταν φιλοξενεί αντικρουόμενες εκτιμήσεις. Συνεπώς έχουμε μια μάλλον καθαρή εικόνα των συμβάντων.
Και η εικόνα αυτή έχει ως εξής.
—- Η Ελλάδα κατέγραψε έναν σοβαρότατο δημοσιονομικό εκτροχιασμό επί δεύτερης θητείας της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή (2007-2009). Η κυβέρνηση βυθίστηκε σε μια αμέριμνη απραξία και η κατάσταση ξέφυγε εντελώς.
—- Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου που τη διαδέχτηκε με τις εκλογές του Οκτωβρίου 2009 εμφανίστηκε ανυποψίαστη, ανίδεη και παντελώς απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει τον εκτροχιασμό. Η κατάσταση ξέφυγε ακόμη περισσότερο.
—- Η Ευρωπαϊκή Ενωση αποδείχτηκε απαράσκευη, απρόθυμη και μπερδεμένη. Εγκλωβισμένη σε αντικρουόμενες αντιλήψεις και επιδιώξεις, δεν μπόρεσε να διαμορφώσει μια ενιαία στρατηγική πριν η κατάσταση τεθεί εκτός ελέγχου.
Το πρώτο Μνημόνιο λοιπόν ήταν το αποτέλεσμα αυτής της τριπλής αποτυχίας. Για την οποία κάθε πλευρά φέρει τη δική της ιδιαίτερη ευθύνη και η οποία ενδεχομένως να μην είχε προκύψει αν και οι τρεις πλευρές δεν συνέπρατταν σε μια τραγική αλληλουχία λαθών.
Το τρίτο Μνημόνιο ήταν το απότοκο μιας συλλογικής αυταπάτης με στοιχεία μαζικής εξαπάτησης.
Η αυταπάτη καλλιεργήθηκε από έναν «αγανακτισμένο» συρφετό πάνω στην υπόθεση ότι υπήρχε κάποιος «άλλος δρόμος», ακριβώς όπου «κάπου υπάρχει η αγάπη μου».
Η εξαπάτηση ήταν ότι πάνω στην αυταπάτη οικοδομήθηκε η επαγγελία ενός μικρού (έως τότε) κόμματος της Αριστεράς, ένα μείγμα ασχετοσύνης και τυχοδιωκτισμού που οδήγησε μια ήδη ταλαιπωρημένη χώρα στα πρόθυρα της καταστροφής.
Διπλό αδιέξοδο, δηλαδή. Οι μεν ζητούσαν κάτι που δεν μπορούσε να συμβεί. Και οι δε υπόσχονταν κάτι που δεν μπορούσαν να δώσουν.
Οι αρμόδιοι επιστήμονες θα μελετήσουν (πιστεύω) την πεισματική άρνηση της πλειοψηφίας ενός λαού να αποδεχτεί κάτι που συνέβη, να κατανοήσει τα δεδομένα της κρίσης και να στοχαστεί το ξεπέρασμά της.
Ισα ίσα. Οσοι το επιχείρησαν υποδείχτηκαν ως «εχθροί του λαού» αφού αρνήθηκαν να υπηρετήσουν την ομαδική παραφροσύνη που υποδυόταν τον λαό.
Κι εδώ είχαμε το βασικό παράδοξο. Η άρνηση αποδοχής της κατάστασης οδήγησε σε επιβάρυνση της κατάστασης που οι «φίλοι του λαού» δεν ήθελαν να αποδεχτούν.
Κάτι δηλαδή σαν σχέδιο ομαδικής αυτοκτονίας.
Αυτό το παράδοξο ήταν η ουσία ενός παρανοϊκού δημοψηφίσματος τον Ιούλιο 2015 του οποίου το λεβέντικο αποτέλεσμα άντεξε 24 ώρες με το ζόρι.
Και το οποίο συνοδεύτηκε από ένα δεύτερο παράδοξο. Τη συνολική αποτυχία του πολιτικού συστήματος που κυριολεκτικά αποδιαρθρώθηκε στη διάρκεια και κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Αποτέλεσμα; Η επιπολαιότητα υποκατέστησε το σχέδιο και οι τακτικισμοί την υπευθυνότητα.
Δεν είναι τυχαίο ότι τρεις πρωθυπουργοί (Γ. Παπανδρέου, Α. Σαμαράς, Αλ. Τσίπρας) επέλεξαν να μεθοδεύσουν και να επιταχύνουν την έλευσή τους στην εξουσία.
Με ταυτόσημο αποτέλεσμα. Να σπάσουν και οι τρεις τα μούτρα τους όταν ήλθαν στην εξουσία. Η παγίδα θεωρήθηκε ευκαιρία.
Η συνολική αποτυχία του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος είχε και μια δεύτερη επίπτωση. Εφερε στην επιφάνεια ένα πολιτικό προσωπικό από τα αζήτητα και για τα μπάζα.
Κόμματα σχηματίστηκαν και διαλύθηκαν σε μια νύχτα. Αλλα αναδείχτηκαν και γκρεμίστηκαν πριν τα πάρουμε χαμπάρι. Και κάποιοι «πολιτικοί της κρίσης» έζησαν δέκα λεπτά δημοσιότητας πριν επιστρέψουν στην αφάνεια.
Με άλλα λόγια η χώρα χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τη δυσκολότερη κρίση της πρόσφατης ιστορίας της με ένα ανεπαρκές, ξεπερασμένο και αφυδατωμένο πολιτικό προσωπικό.
Και ταυτοχρόνως με μια κοινωνία ανεβασμένη στα κάγκελα που ζούσε βυθισμένη σε μια παράνοια. Πίστεψε ακόμη κι ότι η Μέρκελ τους «ψέκαζε» με αεροπλάνα για να τους επιβάλει τις επιλογές της.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι αυτή η αντίφαση λειτούργησε ως θερμοκοιτίδα τερατογένεσης με αποκορύφωμα την κυβερνητική συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ και Ανεξάρτητων Ελλήνων. Ολες οι σταθερές του πολιτικού συστήματος είχαν ανατραπεί στο όνομα μιας τυχάρπαστης συνεργασίας.
Από την άλλη πλευρά όμως με την «κωλοτούμπα» που ακολούθησε το δημοψήφισμα αποφεύχθηκε η καταστροφή. Ισως η εκτροπή του πολιτικού συστήματος από τις «εργοστασιακές ρυθμίσεις» του να λειτούργησε εκτονωτικά και σίγουρα συγκρότησε ένα «παράδειγμα προς αποφυγή» από το οποίο δύσκολα θα απαλλαχθεί η ελληνική κοινωνία.
Διότι ένα τελευταίο ερώτημα αφορά την ίδια την κοινωνία. Θύμα της κρίσης, χρησιμοποίησε άραγε την κρίση που έζησε για να διευρύνει την αυτογνωσία της;
Θα το πω ειλικρινά. Οι ενδείξεις είναι αντιφατικές κι ίσως μια απάντηση να είναι πρόωρη.
Αλλά αν δέκα χρόνια κρίσης δεν αποδείχτηκαν ικανά να κάνουν μια κοινωνία να αντικρίσει με ειλικρίνεια τον καθρέφτη της, τότε δεν ξέρω τι άλλο θα μπορούσε να την κάνει.
