Η ισότιμη πρόσβαση σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση συνιστά δομικό θεμέλιο για την άρση των στερεοτύπων και την ομαλή ένταξη των Ρομά στον κοινωνικό ιστό. Στην Ευρώπη παρατηρούνται αυξημένα ποσοστά νέων Ρομά εκτός εκπαίδευσης, κατάρτισης και εργασίας. Η μείωση της σχολικής διαρροής στις κοινότητες των Ρομά αποτελεί πανευρωπαϊκά μια ισχυρή πρόκληση που ερείδεται σε παράγοντες όπως, η διαβίωση μεγάλου ποσοστού των Ρομά σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, η περιθωριοποίηση και ο ρατσισμός που οδηγούν τις κοινότητες Ρομά σε κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά και η διατήρηση βαθιά ριζωμένων αναχρονιστικών αντιλήψεων εντός των κοινοτήτων.
Η Ελλάδα πλέον, βρίσκεται μεταξύ των χωρών με την πιο εμφατική βελτίωση στη μείωση της σχολικής διαρροής των μαθητών Ρομά, ωστόσο χρειάζεται ακόμη δουλειά, προκειμένου να συγκλίνουν τα ποσοστά με εκείνα του γενικού πληθυσμού.
Στην κατεύθυνση ενίσχυσης της ισότιμης πρόσβασης των Ρομά στην εκπαίδευση, η Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (ΕΣΚΕ Ρομά 2021-2030), υιοθετώντας τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις, εστιάζει στην ενίσχυση της πρόσβασης και παραμονής στην εκπαίδευση με συμπληρωματικά μαθησιακά κίνητρα. Κρίσιμος είναι ο ρόλος της βιωματικής μάθησης, της αποδοχής της διαφορετικότητας, της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την τέχνη, τον πολιτισμό και τον αθλητισμό.
Η χάραξη στρατηγικών με σκοπό την πρόληψη του εκπαιδευτικού αποκλεισμού και την υποστήριξη της πρόσβασης των Ρομά στην προσχολική αγωγή και όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, όπως επίσης και στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, είναι πλήρως εναρμονισμένη με τον Πυλώνα ΙΙ της ΕΣΚΕ Ρομά 2021-2030 σχετικά με την ενίσχυση της ισότιμης πρόσβασης των Ρομά σε βασικές υπηρεσίες και αγαθά.
Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με κάποιες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η εκπαίδευση των Ρομά δεν είναι διαχωρισμένη και οι Ρομά μαθητές φοιτούν στα τυπικά σχολεία με το γενικό μαθητικό πληθυσμό. Σε κάποια σχολεία παρατηρείται μεγάλος αριθμός μαθητών Ρομά λόγω του αυξημένου πληθυσμού Ρομά στη συγκεκριμένη περιοχή.
Η αναγκαιότητα για δημιουργία των όρων και των συνθηκών για συμπεριληπτική εκπαίδευση όλων των μαθητών συμπεριλαμβανομένων και των Ρομά έχει τονιστεί επανειλημμένα στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Άλλωστε, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, ο αντιτσιγγανισμός και ο εκπαιδευτικός διαχωρισμός συνιστούν τα σημαντικότερα εμπόδια που δυσχεραίνουν την συμμετοχή των Ρομά στην εκπαίδευση σε ίση βάση με τους υπόλοιπους μαθητές. Έτσι, αναπαράγεται ο φαύλος κύκλος της υλικής αποστέρησης και του κοινωνικού αποκλεισμού, αφού τα άτομα που δεν ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας στην ενήλικη ζωή τους και έχουν περιορισμένες πιθανότητες να αναπτύξουν μαθησιακές και επαγγελματικές δεξιότητες.
Στο πλαίσιο άρσης των εμποδίων που δημιουργεί η διαχωρισμένη εκπαίδευση για τους Ρομά, το Συμβούλιο της Ευρώπης πολύ πρόσφατα εκπόνησε μια μελέτη, στην οποία αναδεικνύεται με ενάργεια η συστηματική εκπαιδευτική απομόνωση που βιώνουν οι μαθητές Ρομά και θέτει το πλαίσιο για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών και συμπεριληπτικών πολιτικών. Η σχολική απομόνωση προκαλεί σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη σχολική επίδοση των παιδιών, την αυτοεκτίμηση και τις προοπτικές εξέλιξης των δεξιοτήτων τους. Τα σχολεία όπου φοιτούν αποκλειστικά ή κατά συντριπτική πλειοψηφία μαθητές Ρομά, συνήθως χαρακτηρίζονται από ανεπαρκείς υποδομές, έλλειψη καταρτισμένου διδακτικού προσωπικού και υποτυπώδες αναλυτικό πρόγραμμα. Επιπλέον, η κοινωνική απομόνωση διαβρώνει και τη συνοχή των κοινωνιών, αφού η απουσία διαπροσωπικής επαφής και διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης ενισχύει τα αρνητικά παγιωμένα στερεότυπα και διαιωνίζει την έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στους Ρομά και τους υπόλοιπους πολίτες μιας κοινωνίας.
Η πλήρης και ουσιαστική συμπερίληψη στην εκπαίδευση δεν αποτελεί έναν στατικό στόχο, αλλά ένα δυναμικό εγχείρημα που απαιτεί αλλαγές σε ποικίλα επίπεδα. Κομβικό στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι η ένταξη των παιδιών Ρομά στην κοινή σχολική διαδικασία από την προσχολική ηλικία. Η πρώιμη κοινωνική και εκπαιδευτική ένταξη συμβάλλει αποφασιστικά στην αποτροπή της μετέπειτα απομόνωσης. Σύμφωνα με τη μελέτη, συστήνονται στα κράτη – μέλη πολιτικές όπως η απαγόρευση δημιουργίας διαχωρισμένων τάξεων στις βασικές βαθμίδες εισόδου στο εκπαιδευτικό σύστημα, υιοθέτηση σαφών νομικών ορισμών του εκπαιδευτικού διαχωρισμού, συλλογή δεδομένων για την παρακολούθηση της εφαρμογής μέτρων άρσης του εκπαιδευτικού διαχωρισμού.
Η μελέτη επίσης δίνει έμφαση στην αντιμετώπιση του αντιτσιγγανισμού, του οικιστικού διαχωρισμού και της φτώχειας με πολιτικές όπως, δημιουργία ευκαιριών αλληλεπίδρασης και κοινωνικής συνοχής, παροχή οικονομικής υποστήριξης σε ευάλωτες οικογένειες Ρομά, ένταξη των Ρομά στην αγορά εργασίας. Κομβικό ρόλο επίσης κατέχει ο σχεδιασμός δράσεων εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών σε θέματα κατά των διακρίσεων, η χορήγηση υποτροφιών σε μαθητές και φοιτητές Ρομά, η υποστήριξη των μαθητών Ρομά για την εκμάθηση της επίσημης γλώσσας του Κράτους. Η ιστορία και ο πολιτισμός των Ρομά πρέπει να ενταχθούν στα προγράμματα σπουδών ως πτυχή της πολυμορφίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όχι μόνο για να ενισχυθεί η αίσθηση ταυτότητας των παιδιών Ρομά, αλλά και για να καλλιεργηθεί η διαπολιτισμική συνείδηση στους υπόλοιπους μαθητές.
Στο πλαίσιο και με βάση τα ευρήματα αυτής της μελέτης, την περίοδο αυτήν εκπονείται σχέδιο σύστασης του Συμβουλίου της Ευρώπης, με θέμα, το σχεδιασμό πολιτικών και πρακτικών συμπερίληψης και άρσης του διαχωρισμού στην εκπαίδευση για τα παιδιά Ρομά.
Η παροχή ποιοτικής και συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στους μαθητές Ρομά αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα. Δεν αφορά μόνο τα παιδιά Ρομά, αλλά συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας δίκαιης, ανεκτικής και πλουραλιστικής κοινωνίας. Η εκπαίδευση οφείλει να γίνει ο χώρος όπου όλοι οι μαθητές χωρίς διακρίσεις, μπορούν να αναπτυχθούν και να προοδεύσουν μαζί, λειτουργώντας ως γέφυρα κοινωνικής ένταξης, αμοιβαίου σεβασμού και αρμονικής συνύπαρξης.
Ο κ. Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ.
