Ανθρώπινο λάθος… η κακιά στιγμή… Πόσες φορές ακούσαμε αυτές τις μέρες αυτές τις εκφράσεις. Μέσα στο θάνατο, στον ανείπωτο πόνο και στη θλίψη που βιώνουμε αυτές τις μέρες, οι παραπάνω λέξεις επαναλαμβάνονται αδιάλειπτα στα ΜΜΕ, στα κοινωνικά δίκτυα και στις μεταξύ μας συζητήσεις για να περιγράψουν την «πλευρά» του σταθμάρχη, του ανθρώπου που υπέπεσε στο τραγικό λάθος την χειρότερη στιγμή, τη στιγμή που δυστυχώς οδήγησε στο ξεριζωμό τόσων ανθρώπων.
Πώς όμως μπορεί να αποφευχθεί ένα τέτοιο λάθος εργαζόμενου; Ποιος είναι ο ρόλος της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού και της Εργασιακής / Οργανωσιακής Ψυχολογίας, μεταξύ άλλων επιστημονικών κλάδων, στον περιορισμό (γιατί η εξάλειψη είναι αδύνατη) τέτοιων λαθών από τους χώρους εργασίας; Η επιστημονική έρευνα σε διάφορα πεδία έχει μελετήσει τον ρόλο του «σφάλματος» και τους τρόπους περιορισμού του. Στο δικό μας επιστημονικό χώρο θεωρώ σημαντικό να αναδειχθούν τέσσερις σημαντικοί παράγοντες, οι οποίοι, μεταξύ και άλλων ενδεχομένως, είχαν αρνητική επίδραση στη συγκεκριμένη περίπτωση.
- Κατάλληλη επιλογή, εκπαίδευση και αξιολόγηση προσωπικού: Ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση ακούγεται κοινότυπο ή και αυτονόητο, αλλά πολύ συχνά δεν τηρείται. Ειδικά όταν υπάρχει διαχρονική υποστελέχωση και έλλειψη προσωπικού, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αρκεί η καλή θέληση ή η ανάγκη για εργασία για να είναι κάποιος αποτελεσματικός στην εργασία του; Μπορεί να είναι ένας εργαζόμενος αποτελεσματικός χωρίς επαρκή και συνεχή εκπαίδευση και αξιολόγηση, όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση; Ίσως, σε κάποιες απλές θέσεις εργασίας. Όχι όμως σε θέσεις υψηλού ρίσκου, όπου ένα μικρό λάθος μπορεί να στοιχήσει σε περιούσιες ή πολύ χειρότερα σε ανθρώπινες ζωές.
- Αγχος και φόρτος εργασίας: To αυξημένο εργασιακό άγχος και φόρτος εργασίας έχουν επανειλημμένα και αδιαμφισβήτητα συνδεθεί με τη χαμηλή απόδοση αλλά και την αυξημένη πιθανότητα λαθών και σφαλμάτων κατά την πραγματοποίηση της εργασίας. Ως προς τα ωράρια των εργαζομένων, δεν είναι τυχαία η υποχρεωτική τήρηση βαρδιών στα επαγγέλματα υψηλού ρίσκου, όπως στους επαγγελματίες οδηγούς ή τους πιλότους αεροπλάνων. Το εργασιακό άγχος, από την άλλη, είναι δυστυχώς μια υπόθεση που στην Ελλάδα ακόμη δεν έχουμε δώσει τη δέουσα προσοχή, αντίθετα με το εξωτερικό.
- Εφησυχασμός και κλίμα σιωπής: Η στάση «πάμε κι όπου βγει» υποδηλώνει έναν υφέρπων εφησυχασμό ή ακόμη και μια διάθεση αποφυγής ανάληψης ευθυνών. Σειρές επιστημονικών ερευνών στο πεδίο της Οργανωσιακής Συμπεριφοράς και Ψυχολογίας έχουν δείξει ότι όταν οι άνθρωποι δεν διστάζουν να αναδείξουν τα προβλήματα και δεν παραμένουν σιωπηλοί ή αδιάφοροι, η εσφαλμένη λήψη αποφάσεων περιορίζεται, ακόμη και ατυχήματα προλαμβάνονται (χαρακτηριστική περίπτωση η μελέτης της πτώσης του διαστημικού λεωφορείου Challenger).
- Κουλτούρα Ασφάλειας: ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας στον περιορισμό λαθών σε εργασιακά περιβάλλοντα υψηλού ρίσκου είναι η καλλιέργεια κουλτούρας ασφάλειας. Δηλαδή, η ανάδειξη της προτεραιότητας της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων (και των πελατών) ως ύψιστη αξία στον οργανισμό και η συνεχή καλλιέργειά της μέσω της διαρκούς εκπαίδευσης των εργαζομένων. Σε μια τέτοια κουλτούρα, η τήρηση προδιαγεγραμμένων οδηγιών και πρωτοκόλλων ασφαλείας δεν είναι απλά μια «βαρετή» υποχρέωση, αλλά η «δεύτερη φύση» των εργαζομένων και αυτονόητη επιλογή, χωρίς δισταγμούς και αμφισβητήσεις.
Στα παραπάνω δεν γίνεται φυσικά να μην προστεθεί και ο ρόλος της τεχνολογίας και της αποτελεσματικής αλληλεπίδρασης μηχανής και ανθρώπου. Η τεχνολογία στην υπηρεσία της ασφάλειας θα πρέπει να αξιοποιείται στο έπακρο, όπου είναι διαθέσιμη, και είναι τραγική η αναποτελεσματική χρήση της στο δυστύχημα των Τεμπών. Όμως ακόμη και στα πιο αναπτυγμένα συστήματα ασφάλειας, ο ανθρώπινος παράγοντας πάντα έχει και θα έχει, κρίσιμο ρόλο. Πάντα θα παραμένει πρωταρχικός και πρωταγωνιστικός, αναδεικνύοντας το ρόλο και τη σημασία της αποτελεσματικής εφαρμογής των πρακτικών της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού και της Εργασιακής / Οργανωσιακής Ψυχολογίας.
Ο Ιωάννης Νικολάου είναι Καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς και Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
