Οιδίποδας backstage απο τη Μόσχα στην Επίδαυρο

Θα μπορούσε να θεωρηθεί και το απαύγασμα της ελληνορωσικής φιλίας, μια εμβληματική εκδήλωση στο πλαίσιο του έτους Ελλάδας – Ρωσίας. Βέβαια, είναι από εκείνες τις σχέσεις που δεν είναι ευκαιριακές, ούτε πυροτεχνηματικού χαρακτήρα αλλά ξεκινούν από στέρεη βάση και πιάνουν δυνατές ρίζες. Το σπουδαίο Θέατρο Βαχτάνγκοφ, με την παράδοση των 95 χρόνων, συνεργάζεται με το δικό μας Εθνικό και ανεβάζει «Οιδίποδα τύραννο» με πρωταγωνιστή τον ιδιαίτερα διάσημο στην πατρίδα του Βίκτωρ Ντομπρονράβοφ, σε μια συμπαραγωγή που αναμένεται αν μη τι άλλο άκρως ενδιαφέρουσα. Γιατί ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Στάθης Λιβαθινός, επιδίωξε μεν τη συνεργασία με το ιστορικό Θέατρο Βαχτάνγκοφ αλλά δεν ήθελε να αρκεστεί σε μια μετάκληση, ούτε απλώς να συνεργαστεί με έναν από τους σκηνοθέτες του. Στόχος ήταν η ζωντανή ανταλλαγή δημιουργικών ιδεών και δυνάμεων ανάμεσα στους δύο οργανισμούς και μάλιστα υπό την καθοδήγηση του καλλιτεχνικού διευθυντή του ρωσικού θεάτρου τα τελευταία εννέα χρόνια, Ρίμας Τούμινας. «Πρόκειται για μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση στο ρωσικό θέατρο. Θεωρείται ένας από τους καλύτερους σκηνοθέτες στη Ρωσία και στην Ευρώπη και από τις παραστάσεις του που έχω δει πιστεύω ότι είναι ένα λαμπρό δείγμα σύγχρονης σκηνοθεσίας και ας μου επιτραπεί να πω «σύγχρονης ρωσικής σχολής», με την έννοια ότι δεν αναφερόμαστε, βέβαια, στο σύστημα Στανισλάφσκι που μπορεί να μάθει κανείς εξ Αμερικής αλλά σε ένα σύνολο από ρεύματα. Είναι μια λαμπρή προσωπικότητα, ένας σεμνός άνθρωπος και όταν τον γνώρισα και είδα από κοντά τη δουλειά του θεώρησα ότι με αυτό το θέατρο θα ήθελα πολύ να κάνει το Εθνικό μια συνεργασία» εξηγεί ο Στάθης Λιβαθινός.

Η δυσκολία αλλά και η πρόκληση της από κοινού αντιμετώπισης του έργου του Σοφοκλή από το Βαχτάνγκοφ και το Εθνικό είχαν ως αποτέλεσμα την ιδιαίτερη και διχοτομημένη σκηνοθετική προετοιμασία του εγχειρήματος από τον Τούμινας. Χάρη και στη δομή της, η τραγωδία κατέστησε εφικτό να συσταθεί και να οργανωθεί ο χορός της στην Αθήνα με έλληνες ηθοποιούς την ίδια στιγμή που στη Μόσχα λάμβαναν χώρα οι πρόβες με τους ρώσους ηθοποιούς. Στην Ελλάδα, τη σύνθεση των χορικών ανέλαβε ο συνθέτης, σκηνοθέτης και αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Θοδωρής Αμπαζής, ακολουθώντας την κεντρική σκηνοθετική γραμμή, αλλά «πολύ καίριες αποφάσεις, σχετικές με την εκφορά και τη μουσική, και τα χορικά έγιναν σε συνεννόηση με τον Ρίμας, ο οποίος ενδιαφέρθηκε πολύ για τον τρόπο δουλειάς μας και για τον Θοδωρή. Υπήρξε ένας πολύ ουσιαστικός διάλογος που τελικά εκμηδένισε και την απόσταση» διευκρινίζει ο Στάθης Λιβαθινός.

Είναι μια «λεπτομέρεια» που κάνει τη διαφορά στη συγκεκριμένη παράσταση και καθιστά τη συνθήκη δημιουργίας της «συναρπαστική, με ένα τρομερό σασπένς από καλλιτεχνική άποψη» όπως εξηγεί ο Θοδωρής Αμπαζής. Η απόσταση καλύφθηκε όσο ήταν δυνατόν μέσα από τη διαρκή επικοινωνία με τον Ρίμας Τούμινας, άλλωστε η τεχνολογία βοηθάει στη συνύπαρξη εκ του μακρόθεν με τα skype meetings, τα e-mail, τις φωτογραφίες και τα βίντεο. «Ο Τούμινας χρησιμοποιεί αρκετή μουσική στη δραματουργία, ενώ ο χορός ο δικός μας είναι α καπέλα. Πρόκειται για ένα αισθητικό, σκηνοθετικό, μουσικό τρικ: θα σταματάνε όλες οι μουσικές και ξαφνικά ο χορός θα μιλάει με τον τρόπο του, στα ελληνικά, μέσω της σύνθεσής μου. Πιστεύω θα έχει ενδιαφέρον γιατί θα είναι σαν ένα ταξίδι στον χρόνο με την ελληνική γλώσσα να βγαίνει από το χώμα. Ο κορυφαίος του χορού που έχει αναλάβει τα διαλογικά μέρη θα είναι Ρώσος. Θα ήταν αστείο αν οι διάλογοι γίνονταν στα ελληνορωσικά» εξηγεί ο Αμπαζής.

Στη συνέχεια ο Αμπαζής ταξίδεψε στη Μόσχα προκειμένου να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για την προσέγγιση και ώσμωση των δύο θιάσων και να προετοιμαστεί το έδαφος για τη διά ζώσης συνάντησή τους επί ελληνικού εδάφους, η οποία αναμένεται να γίνει από στιγμή σε στιγμή. Στις αποσκευές του είχε βιντεοσκοπημένο υλικό και ηχογραφήσεις από τις ελληνικές πρόβες, ενώ πολλές φορές έπαιρνε ο ίδιος τον ρόλο του χορού και άρχιζε να απαγγέλλει στα ελληνικά στην πρόβα των ρώσων ηθοποιών προκειμένου να συνηθίσουν τη γλώσσα. Από τη μεριά του, κατανόησε με μεγαλύτερη σαφήνεια «το ύφος, την αισθητική αλλά και την κατεύθυνση της δραματουργίας» του Τούμινας προκειμένου να ανατροφοδοτήσει τη δική του δουλειά με τον χορό, εξ ου και οι αποφάσεις που είχαν παρθεί δεν ήταν αμετάκλητες ή «κλειστές» προκειμένου να μπορούν να γίνουν αλλαγές ακόμη και την τελευταία στιγμή.

Ο Αμπαζής εντυπωσιάστηκε από τον τρόπο δουλειάς και τη νοοτροπία των ρώσων ηθοποιών του Θεάτρου Βαχτάνγκοφ. «Παίζουν παράλληλα σε διαφορετικά έργα, ενώ ταυτόχρονα κάνουν πρόβες για μελλοντικές παραστάσεις. Η συμπύκνωση του χρόνου που έχουν στη διάθεσή τους για κάθε παράσταση τους ωθεί να είναι εντελώς αποτελεσματικοί. Ερχονται μισή ώρα νωρίτερα στο θέατρο, ντύνονται με τα ρούχα της παράστασης, μακιγιάρονται, ο τεχνικός ήχου παίρνει τη θέση του και με το που ξεκινούν την πρόβα μέσα σε πέντε λεπτά έχουν μπει στους ρόλους τους 100%. Τα δίνουν όλα. Είναι απόλυτοι επαγγελματίες, έχουν φοβερή τεχνική και είναι πολύ γυμνασμένοι γιατί αλλιώς δεν θα μπορούσαν να τα καταφέρουν. Είναι πολύ εντυπωσιακό πόσο συμπυκνωμένη και επικεντρωμένη είναι η δουλειά που κάνουν για κάθε παράσταση. Είναι η κουλτούρα τους και είναι πολύ διαφορετική από τη δική μας. Εμείς αυτό δεν το έχουμε, χρειαζόμαστε κάποιο χρόνο για να πάρει μπροστά η πρόβα».

Ωστόσο, ο θαυμασμός δεν ήταν μονόπλευρος στην ελληνορωσική συνάντηση. «Για μένα το σημαντικό είναι ότι όταν πήγαμε το υλικό μας στη Μόσχα και άκουσαν την ηχογράφηση ο Τούμινας και οι ηθοποιοί του, εκείνος γύρισε και τους είπε: «Ακούτε; Αυτή την ενέργεια που έχουν οι Ελληνες πρέπει να βρούμε και εμείς». Μάλιστα, δεδομένου ότι η συνεργασία θα συνεχιστεί και επί ρωσικού εδάφους και η παράσταση θα παρουσιαστεί στο θέατρο στη Μόσχα, μου ζήτησε να διδάξω τη λειτουργία του χορού γιατί δεν τη γνωρίζουν στη Ρωσία».

Σημειωτέον, ο ελληνικός χορός απαρτίζεται από έντεκα πολύ καλούς ηθοποιούς. Ωστόσο, οι Γιώργος Γάλλος, Σωκράτης Πατσίκας, Παναγιώτης Αθανασόπουλος, Λεονάρδος Heifetz-Μπατής, Σπύρος Τσεκούρας, Γιώργος Στάμος, Θανάσης Βλαβιανός, Κώστας Κοράκης, Δαυίδ Μαλτέζε, Δημήτρης Γεωργιάδης, Ilya Algaer έχουν άλλο ένα κοινό στοιχείο πέρα από την υποκριτική τους δεινότητα. «Εχουν μουσική παιδεία, είτε τραγουδάνε είτε παίζουν κάποιο όργανο, και αυτό βοηθάει τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε γιατί είναι και οι ίδιοι δημιουργικοί και το υλικό μας βγαίνει μέσα από αυτοσχεδιασμούς» εξηγεί ο Αμπαζής. Επιπλέον, οι ηλικίες τους είναι μεταξύ 35-50 ετών και δεν είναι «γέροντες», όπως προβλέπεται στο κείμενο. «Δεν είναι τυχαία η επιλογή, γιατί οι άνθρωποι που έχουν να σηκώσουν στην Ελλάδα τού 2016 το βάρος της μεγάλης κρίσης είναι αυτές οι ηλικίες. Βρίσκονται ανάμεσα σε εκείνους που βλέπουν όλα όσα έχουν χτίσει να καταρρέουν και στους νέους που ψάχνουν να βρουν μια ελπίδα για να χτίσουν κάτι για το μέλλον τους. Εμείς είμαστε αυτή η γενιά, κι εγώ ανάμεσά τους, που πρέπει να βρούμε τη λύση, όπως ο χορός απαρτίζεται από πολίτες που πρέπει να βρουν τη λύση στο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η πόλη τους».

Οσον αφορά την αισθητική προσέγγιση η παράσταση έχει «άχρονη» όψη, με τους ηθοποιούς να φορούν κοστούμια από διαφορετικές εποχές, από την αρχαιότητα μέχρι την γκανγκστερική δεκαετία του ’30 στην Αμερική, με έναν μεγάλο κύλινδρο επί σκηνής να λειτουργεί ως παλάτι-σπίτι αλλά και σαν μπούνκερ, το σκηνικό γύρω από το οποίο εκτυλίσσονται οι προσπάθειες του βασιλιά Οιδίποδα να βρει τον υπαίτιο για τον θάνατο του βασιλιά Λάιου προκειμένου να σταματήσει ο λιμός στην πόλη της Θήβας. Ενδεχομένως θα δούμε πανέμορφες εικαστικά εικόνες που συμπυκνώνουν σκηνές του έργου, όπως είχε συμβεί τουλάχιστον στις παραστάσεις του Τούμινας που είχαμε την τύχη να δούμε στην Ελλάδα –τον «Θείο Βάνια» του Τσέχοφ και την πανέμορφη «Μασκαράτα» του Λέρμοντοφ στο θέατρο Μπάντμιντον παλαιότερα. «Οι Ρώσοι γνωρίζουν το ψυχολογικό θέατρο, όχι το ποιητικό θέατρο. Ο Τούμινας, όμως, την ποιητικότητα τη βρίσκει μέσα από πολύ ωραίες εικόνες στις δουλειές του. Αυτό που θα αναδυθεί στην παράσταση είναι ένας πλούσια εικαστικός αλλά και συναισθηματικός κόσμος που είναι εξάλλου χαρακτηριστικό των Ρώσων» περιγράφει ο Θοδωρής Αμπαζής.

Πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο 64χρονος λιθουανός σκηνοθέτης επιλέγει να σκηνοθετήσει Οιδίποδα. Ο Ρίμας Τούμινας είχε ανεβάσει το ίδιο έργο πριν από περίπου είκοσι χρόνια γιατί ο ήρωας του Σοφοκλή τον εμπνέει, νιώθει ότι ταυτίζεται μαζί του. Οπως εξηγεί ο Αμπαζής: «Εχει βιώσει κάτι αντίστοιχο. Είναι ένας σταρ Λιθουανός, και όχι Ρώσος, που ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση σε ένα παραδοσιακό ρωσικό θέατρο και έπρεπε να σηκώσει το βάρος της αναγέννησής του όπως και ο Οιδίποδας, ο οποίος βρίσκεται στην ίδια θέση στην πατρίδα του, χωρίς ωστόσο να το γνωρίζει. Τον ενδιέφερε πολύ αυτό το κομμάτι, ότι όταν κάποιος πετυχαίνει κάτι, όπως για παράδειγμα ο Οιδίποδας όταν λύνει το αίνιγμα της Σφίγγας, γίνεται «σταρ» και όλοι έχουν απαιτήσεις από αυτόν, με αποτέλεσμα εκείνος να βρίσκεται εγκλωβισμένος στην επιτυχία του. Ο Οιδίποδας είναι αναγκασμένος να επαληθεύει διαρκώς ότι είναι αυτός που τα κατάφερε, γεγονός που πολλές φορές τον οδηγεί στη μελαγχολία γιατί δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί τη δόξα του. Νιώθει ότι πρέπει να βρίσκει λύσεις, ότι είναι υποχρεωμένος τρόπον τινά να είναι ο ηγέτης. Αυτό ενδιαφέρει πολύ τον Τούμινας, ότι προσπαθώντας να επαληθεύσει πως αξίζει τη θέση του και να ανταποκριθεί στην εικόνα που έχουν οι άλλοι για εκείνον τελικά καταστρέφεται από την ορμή του. Η αναζήτησή του τον βυθίζει όλο και πιο βαθιά στη γη και από σουπερστάρ γίνεται ένας τραγικός ήρωας».

Ωστόσο, στη «δεύτερη φορά Οιδίποδας», ο Τούμινας θα βρεθεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Και όπως σχολιάζει σχετικά ο Θοδωρής Αμπαζής: «Είναι ένα θέατρο που δεν χωράει εγωισμούς και φιλοδοξίες. Πρέπει να είσαι σεμνός, ταπεινός, και να ακούς τι έχει να σου πει, τι έχει να σου υποδείξει ο ίδιος ο χώρος. Η Επίδαυρος δεν είναι ένα θέατρο που αφήνει πολλά εφέ να λειτουργήσουν. Απαιτεί πολλή ουσία και αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο στοίχημα για τον Τούμινας, όπως και για όλους μας κάθε φορά που πηγαίνουμε στην Επίδαυρο».