Τα βαπόρια χτίζονται για να ταξιδεύουν, αλλά και όταν είναι αραγμένα κρατούν ζωντανή και ακέραιη την υπόσχεσή τους για μακρινά ταξίδια. Κι αυτά τα Βαπόρια μοιάζουν σκαριά τραβηγμένα στη στεριά χρόνους πολλούς, αλλά μέσα τους, στις ψηλοτάβανες σάλες, φιλοξενούν το πνεύμα και τα ξωτικά του απόπλου. Ηρθαν από τους ωκεανούς του κόσμου και κοιτάζουν προς το πέλαγος των Κυκλάδων νήσων, έτοιμα από καιρό να σαλπάρουν.
Τα καράβια, καθώς προσέγγιζαν την Ερμούπολη, σκέφτονταν: «Μονάχα γραμμές κάθετες κι οριζόντιες κύβιζαν τον τριπλό κλώνο σ’ αμέτρητα κομμάτια, γεννώντας φωτοσκιάσεις απότομες, απόλυτες, χωρίς παιχνίδι τόνων, δίχως κλίμακα φωτός. Δεν ήταν πολιτεία αυτή· ήταν κάτι σαν ακλόνητη απόδειξη γεωμετρικού θεωρήματος· σα δογματική σύλληψη μεταφυσικού στοχασμού, εφαρμοσμένη πάνω σ’ έναν ξερό βράχο, που αντλούσε χάρη κι ομορφιά από το ψέμα ενός μαγικού φωτός» (Μ. Καραγάτσης, «Η μεγάλη χίμαιρα»).
Η Ερμούπολη φορούσε πέτασο. Ο πέτασος συμβόλιζε το ταξίδι και το ταξίδι σήμαινε εμπόριο. Πέτασο φορούσε ο Ερμής. Ο Λουκάς Ράλλης γράφει: «(…) Οι κάτοικοι της παραλίου πόλεως, βλέποντας την πρόοδον αυτής, ησθάνθησαν την ανάγκην να δοθή μια ιδιαιτέρα ονομασία εις την πόλιν αυτών. (…) Τότε μεταξύ των άλλων αναστάς και εγώ είπα: «Κύριοι, υπό την σκέπην του Ερμού, Εφόρου του Εμπορίου, συνέστη και προήχθη η πόλις αύτη, δίκαιον και πρέπον διά τούτον νομίζω να την αφιερώσωμεν εις τον Κερδώον Ερμήν. Ερμούπολιν» (…)». Βρισκόμαστε στα 1826, πριν από 190 χρόνια, και ο ονοματοθέτης της Ερμούπολης κατάγεται από τη Χίο. Είναι πρόσφυγας, όπως και όλοι οι άλλοι οι κατατρεγμένοι των ολοκαυτωμάτων, της Χίου, των Κυδωνιών, των Ψαρών, της Κάσου. Στον νου μας βουίζουν τα κοφτά μέτρα του Ανδρέα Κάλβου: «Εις τον ηρημωμένον / αιγιαλόν της νήσου / ούτω φέρνουν τα κύματα / και το παράπονόν τους / η Ωκεανίναι». Και να αναδυόμενο ένα προσφυγικό θαύμα στο κέντρο του Αιγαίου, χτισμένο με τις οδύσσειες των ανθρώπων, η μοναδική νεοκλασική πόλη του 19ου αιώνα, που ό,τι γινόταν εδώ δεν συνέβαινε πουθενά αλλού στον ελλαδικό χώρο.
Οι πρόσφυγες κουβαλούσαν μαζί τους τις εικόνες και τις ιστορίες τους. Ο αρχαιολόγος Γιώργος Μαστορόπουλος ψαύει την εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου στην εκκλησιά των Ψαριανών, στη δεύτερη που χτίστηκε μετά τη Μεταμόρφωση, και συνέβη η αποκάλυψη. «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο δείξας». Νεανικό έργο του Ελληνα, όσο ακόμη βρισκόταν στον Χάνδακα της Κρήτης μεταξύ 1562 και 1564, από τα πρώτα σκιρτήματα της μεταβυζαντινής τέχνης αντάμα με τις δυτικές επιρροές, η αρχή μιας άλλης οδύσσειας μέχρι το Τολέδο και στην κορυφή της ευρωπαϊκής ζωγραφικής.
Οι οδύσσειες έχουν μακρά ιστορία εδώ. Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας ταξιδεύει στα αφρισμένα κύματα της προϊστορίας ένα πλοίο με 28 κουπιά. Είναι χαραγμένο επάνω σε ένα πήλινο τέχνεργο που μπορεί να λειτουργούσε ως υγρός καθρέφτης πλοήγησης. Πλάστηκε γύρω στο 2500 π.Χ. και συνόδευε τους καραβοκύρηδες ιδιοκτήτες του στον τάφο τους στο νεκροταφείο της Χαλανδριανής. Αυτή την εποχή οι πρωτοκυκλαδίτες ναυτικοί της Σύρου και των άλλων νησιών πρωτοπορούσαν στο εμπόριο μετάλλων στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι μακρινοί διάδοχοί τους, αυτοί που έχτισαν τα αρχοντικά σπίτια στα Βαπόρια, ξεκινούσαν από την Ερμούπολη και έβγαιναν από τη Μεσόγειο στους ωκεανούς, βάζοντας την πλώρη τους, που δεν είχε για ακρόπρωρο ψάρι ή έναν γυμνό πηδαλιούχο με τονισμένα τα γεννητικά του όργανα, πάνω στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, φέρνοντας πίσω στο λιμάνι του απόπλου νέα αγαθά και καινούργιες ιδέες.
Ο Ερνεστ Τσίλερ ένωσε με τις καλαίσθητες γραμμές του δημαρχείου την Ανατολή με τη Δύση, όπως έκαναν και οι εφοπλιστές με τα καράβια τους. Και όχι μόνον αυτός. Πριν, ιδιαιτέρως μεταξύ των ετών 1835-1860, έλληνες αρχιτέκτονες σε συνεργασία με ιταλούς και γερμανούς συναδέλφους τους, προσθέτουν ξεχωριστά κομμάτια στο παζλ της Ερμούπολης, χτίζοντας εντυπωσιακά αρχοντικά. Η πιο ισχυρή εντύπωση της πολιτείας αναδύεται από αυτόν τον περίπατο που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ρομαντικό κλασικισμό». Αρχοντικό Χρίστου Νικολαΐδη –στη σύγχρονη ζωή του στεγάζεται το κατάστημα οπτικών του Σταύρου Κοή. Μπαίνεις από τη μεγάλη πόρτα, ανεβαίνεις την ξύλινη σκάλα και βρίσκεσαι κάτω από έναν περίτεχνο ουρανό. Η οροφή της μεγάλης σάλας είναι ζωγραφισμένη με τα πιο φωτεινά χρώματα της Αναγέννησης, θεοί της παλαιάς θρησκείας και ήρωες της Επανάστασης μαζί: ο Δίας και ο Κολοκοτρώνης, ο Ερμής και ο Ρήγας Φεραίος, ο Ποσειδώνας και ο Καραϊσκάκης, αλλά και η Θέμις, η Δήμητρα, η Αθηνά, η Αρτεμις, ο Απόλλων.
Το εμβληματικό της οικονομικής άνθησης της Ερμούπολης θέατρο «Απόλλων»! Εχουν συμβεί πράγματα και θαύματα κάτω από τον δικό του ουρανό, όπου συνυπάρχουν οι αστέρες του παγκόσμιου μουσικού στερεώματος –Βέρντι, Ροσίνι, Μπελίνι, Μότσαρτ –με τον Δάντη, τον Ομηρο και τον Ευριπίδη. Ο μικρός «Χώρος των αναμνήσεων» επεκτείνεται σε όλο το θέατρο και βγαίνει σεργιάνι στους δρόμους της Ερμούπολης ανηφορίζοντας για το μουσείο που είναι αφιερωμένο στην αύρα της Κυβέλης, γεμάτο χρώματα κι αρώματα θεάτρου και πολιτικής. Πόσο ταιριάζει με την Ερμούπολη αυτή η ατμόσφαιρα! Η σπουδαία ηθοποιός, που απαρνήθηκε τη μεγάλη αγάπη της για το θέατρο για έναν μεγάλον έρωτα με τον Γεώργιο Παπανδρέου, έγραφε σε μια ανεπίδοτη επιστολή στον Καμύ: «Αλμπέρ, η ψυχή δεν σκέφτεται χωρίς φαντάσματα, κι εσείς κι εγώ περάσαμε όλων των μορφών τις τυραννίες, το ρήγμα σημασίας και νοήματος»…
Η Κυβέλη μάγεψε το 1904 τους θεατρόφιλους της Ερμούπολης παίζοντας με τον τότε σύζυγό της Μήτσο Μυράτ στον «Απόλλωνα». Ηταν μια γιορτή που εφέτος θα επαναληφθεί προς τιμήν της πολιτείας πάλι, με αφορμή την επέτειο της ονοματοθεσίας της, πάντα με κοσμοπολίτικο αέρα. Το 12ο Διεθνές Φεστιβάλ Αιγαίου θα ανοίξει τις θύρες του στις 10 Ιουλίου με μια μεγάλη γιορτή, τη συναυλία της Pan-European Philharmonia, της ορχήστρας νέων από τη Βαρσοβία, υπό τη διεύθυνση του Πίτερ Τιμπόρις. Ο διεθνούς φήμης μαέστρος ζούσε τις διακοπές του στη Μύκονο, όταν οι καλοκαιρινοί δρόμοι τον έφεραν στην Ερμούπολη και στο θέατρο «Απόλλων». Μαγεύτηκε και δώδεκα χρόνια μαγεύει θεατές και ακροατές με τις συναυλίες και τις παραστάσεις του φεστιβάλ. Ξεχωριστή στιγμή αυτή τη χρονιά οι παραστάσεις στις 11, 13, 15 και 17 Ιουλίου με την όπερα «Οι παλιάτσοι», του Ρουτζέρο Λεονκαβάλο, υπό τη διεύθυνση του ιταλού μαέστρου Τζιοβάνι Πάκορ, σε σκηνοθεσία Ντέτλεφ Σέλτερ. Αυλαία με τον πιο σύγχρονο της μακράς σειράς των συγγραφέων της Ερμούπολης, τον Μάνο Ελευθερίου: «Περπατώντας στους δρόμους της Κάτω Χώρας, της Ερμούπολης, οι άριες από τις οπερέτες και τις όπερες του 19ου και του 20ού αιώνα μόλις και μετά βίας ακούγονται μόνο από εκείνους όπου θέλουν ν’ ακούσουν μια λέξη παρηγοριάς στην ασφυκτική ζωή μιας επαρχίας. Είναι όσοι ονειρεύονται πάντα μια καλύτερη ζωή, ξεχνώντας ότι πρέπει να είναι ευχαριστημένοι για πολλά πράγματα απ’ αυτό τον τόπο»…
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Ιουνίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
