Αιώνες ραδιοφώνου

Με τίτλο-δάνειο από τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου κυκλοφορεί η έκδοση «Ω, άγιε αιθέρα» για την ιστορία του ελληνικού ραδιοφώνου από τη «γέννησή» του ως σήμερα. Ο Γιώργος Χατζηδάκης, συγγραφέας, σκηνοθέτης, εκδότης και καθηγητής Ιστορίας του Θεάτρου σε δραματικές σχολές από το 1982, συμπύκνωσε σε 430 σελίδες την ιστορία ενός μέσου που έπαιξε πρωταγωνιστικό και καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της πληροφορίας και την ενημέρωση της κοινωνίας (μην ξεχνάμε ότι προηγείται της τηλεόρασης). Ηταν άλλωστε το πρώτο μέσο που «παγκοσμιοποίησε» την πληροφορία. Η έκδοση χωρίζεται σε τέσσερις βασικές χρονολογικές ενότητες, με την καθεμιά από αυτές να «υποκατηγοριοποιείται» σε άλλες μικρότερες.

Για να παραχθεί ιστορία χρειάζονται οι αφοσιωμένοι στρατιώτες. Οι πιονιέροι, εκείνοι που μπορεί στην εποχή τους να τους κοίταζαν λίγο… περίεργα αλλά αν δεν ήταν αυτοί δεν θα υπήρχαν τα γεγονότα και άρα ιστορία. Οπως για παράδειγμα ο διευθυντής ασυρμάτου το 1936, ο Στέφανος Ελευθερίου, για τον οποίο, σύμφωνα με τον συγγραφέα της έκδοσης, τα μηχανήματα ραδιοτεχνολογίας αποτέλεσαν μια υπαρξιακή σχέση ολόκληρης ζωής. Ηδη τον Αύγουστο του 1936 το είχε επισημοποιήσει ως μέσο ενημέρωσης αλλά και προπαγάνδας ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς. Στις 10 Αυγούστου εκφώνησε τον λόγο που εξηγούσε στο πανελλήνιο τα αίτια που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας. Εγινε στον σταθμό του Πειραιά. Η πανελλήνια εμβέλεια επιτεύχθηκε προφανώς με τη σύνδεση με τον πομπό του Τσιγγιρίδη στη Θεσσαλονίκη.

Σε μια συνέντευξη που δίνει ο Στέφανος Ελευθερίου στην «Εστία» στις 29 Δεκεμβρίου 1936 αναφέρει πολλές λεπτομέρειες (τεχνικές) για τα στούντιο του Ζαππείου περιγράφοντας κυρίως έναν αγώνα για να στηθεί το ραδιόφωνο 10 και πλέον ετών. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σε αυτά τα πρώτα βήματα του ελληνικού ραδιοφώνου, το 1936, είχαν υποβληθεί στο υπουργείο Συγκοινωνίας 5.000 δηλώσεις κατοχής ραδιοφώνων (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στη μεταξική δικτατορία). Η διαταγή όμως αυτή, παρά τα τσουχτερά πρόστιμα που έφερνε η ανυπακοή της, δεν οδήγησε σε πολλά αποτελέσματα. Τελικώς οι δηλώσεις έφθασαν τις 20.000.

Η προϊστορία του μέσου από το 1900 ως και το 1935

Αρχίζει από τα πρώτα ασύρματα σήματα και φτάνει στα πρώτα ραδιόφωνα με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες παραγράφους για τις πρώτες συσκευές, τον πρώτο πολιτικό που εμπιστεύθηκε το ραδιόφωνο για να μεταδώσει πολιτικό μήνυμα (Ελευθέριος Βενιζέλος) κ.τ.λ.

Αφετηρία του ελληνικού ραδιοφώνου θεωρείται το 1928 και το όνομα που συνδέθηκε με την πρώτη ελληνική ραδιοφωνική εκπομπή είναι του Χρήστου Τσιγγιρίδη (ηλεκτρολόγος – μηχανολόγος) που μαζί με τον Ηλία Αποστόλου (φυσικός) χρησιμοποίησαν έναν γερμανικό πομπό 200 watt και έκαναν μια εκπομπή μισής ώρας.

Η δεύτερη ενότητα καλύπτει το διάστημα 1936-1950

Εδώ παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τρεις βασικοί άξονες: το ραδιόφωνο στον πόλεμο, στην Κατοχή και αργότερα στην απελευθέρωση, η δημιουργία του ΕΙΡ (Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας) και η περίοδος του Εμφυλίου. Και σε αυτή την ενότητα βρίσκουμε ιστορικά ντοκουμέντα της εποχής που αφορούν τις μεταδόσεις με ιστορικό, εκτός από ραδιοφωνικό, ενδιαφέρον, ραδιοφωνικά προγράμματα κ.ά. Δύσκολη περίοδος και για το ραδιόφωνο, που πλέον έχει πάρει τη θέση του για τα καλά στην ελληνική κοινωνία. Χαρακτηριστικό είναι ότι από το 1939 ως το 1951 (μέσα σε 12 χρόνια) οι ραδιοφωνικές συσκευές από 62.000 έφτασαν τις 220.000, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Αν σε αυτά συμπεριλάβουμε και τους λαθρακουστές (που δεν πλήρωναν τη συνδρομή στο ΕΙΡ), οι οποίοι είχαν αποκτήσει λαθραία συσκευή, υπολογίζεται ότι τα ραδιόφωνα στις αρχές του ’50 ξεπερνούσαν τις 500.000. Ενδεικτικό είναι ότι από το ’47 ως το ’50 είχε επιβληθεί πρόστιμο σε 9.507 λαθρακουστές ύψους 306.918.500 δρχ.!

Η ακμή, ο «γύψος» και οι ραδιοπειρατές. Τα χρόνια από το 1951 ως και το 1990

Η πρώτη δεκαετία αρκετά ταραχώδης για το ελληνικό ραδιόφωνο. Εναλλαγές και διακυμάνσεις ώσπου έρχεται μια χρυσή, πολύ σημαντική, παραγωγική και δημιουργική περίοδος για το μέσο. Η περίοδος ακμής της Ελληνικής Ραδιοφωνίας έρχεται λίγο πριν από τον «γύψο». Από το 1961 ως το 1967 το ελληνικό ραδιόφωνο ζει μέρες δόξας. Το εμπόριο γύρω από το ραδιόφωνο ανθεί, τα φεστιβάλ τραγουδιού του ΕΙΡ λίγο-πολύ γνωστά. Πίσω από τα μικρόφωνα περνάνε σπουδαίες προσωπικότητες της τέχνης και των γραμμάτων από την Ελλάδα και όλον τον κόσμο. Ωστόσο οι ραδιοπειρατές έχουν κάνει την εμφάνισή τους δυναμικά. Σε δημοσίευμα του «Βήματος» στις 9 Μαρτίου 1967 αναφέρεται ότι έχουν εντοπιστεί 400 πειρατικοί ραδιοσταθμοί. Μαύρη σελίδα για το ελληνικό ραδιόφωνο η περίοδος της δικτατορίας. Μετά την πλήρη χειραγώγησή του προσπαθεί να βρει ξανά τους ρυθμούς και την αξιοπρέπειά του.

Η σύγχρονη ιστορία του ραδιοφώνου από το 1991 ως και σήμερα

Η ταχύτητα εξέλιξης των πραγμάτων στα FM είναι πλέον μεγάλη. Εδραιώνεται η ιδιωτική ραδιοφωνία, με όποιες αλλαγές αυτό συνεπάγεται για τη μορφή του μέσου όπως ήταν γνωστή ως τότε. Η δομή του και ο τρόπος του αλλάζουν. Ερχονται οι ιδιωτικοί σταθμοί. Πολλοί από αυτούς υπάρχουν ως σήμερα. Αλλοι ενημερωτικοί, άλλοι ψυχαγωγικοί. Αρκετοί στην Αττική, πολύ περισσότεροι στην περιφέρεια.

Το «σώμα» του ραδιοφώνου μεταλλάσσεται διαρκώς. Νέες τάσεις, καινοτόμες εκπομπές, διάφορα είδη μουσικής, ποικιλομορφία στην ενημέρωση. Σταθμοί που γίνονται μόδα, ψηφιακά ραδιόφωνα, αύξηση του χρόνου ακρόασης στο αυτοκίνητο. Αργότερα τα κινητά, τα applications και φυσικά το ιντερνετικό ραδιόφωνο, που είναι και η πιο σύγχρονη έκφρασή του.

Εταιρείες, παρασκήνιο, διαμάχες, ιστορικές στιγμές, εξέλιξη, καθιέρωση, δημόσια ραδιοφωνία, ιδιωτική ραδιοφωνία, μετρήσεις, διαφημίσεις ραδιοφωνικών προγραμμάτων, εγκαταστάσεις, ιστορικές φωτογραφίες και πάρα πολλά άλλα περιέχονται στην πλούσια αυτή έκδοση που παρουσιάζει την πορεία και την ιστορία ενός μέσου που αγαπήθηκε και εξακολουθεί να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ενημέρωση και στην επικοινωνία ως και σήμερα μέσα από τις νέες τάσεις και τις νέες μορφές του. Αξίζει, τέλος, να σημειώσουμε τις αρκετές μαρτυρίες, γνώμες και τοποθετήσεις ανθρώπων που εργάστηκαν πίσω από τα μικρόφωνα και τις κονσόλες οι οποίοι ακούγονταν ή ακούγονται επί χρόνια στο ελληνικό ραδιόφωνο.

Αν και στο ραδιόφωνο η ευχή είναι για «καλή ακρόαση», στην περίπτωσή μας ταιριάζει το «καλή ανάγνωση».