Ποιος θα πάρει το βραβείο ΔΕΣΤΕ;

Στο Μέγαρο Σταθάτου η είσοδος είναι κλειδωμένη για τους επισκέπτες. Η κινητικότητα στο εσωτερικό όμως είναι έντονη. Τα μεγάλα παράθυρα που βλέπουν στη Βασιλίσσης Σοφίας είναι ανοιχτά και το φως λούζει τις αίθουσες όπου οι υποψήφιοι για το εφετινό βραβείο ΔΕΣΤΕ στήνουν τα έργα τους δύο ημέρες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Είναι η σημαντικότερη εικαστική βράβευση για καλλιτέχνες που ζουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και στην 9η διοργάνωσή της έχει αποδείξει τη βαρύτητα της δυναμικής της. «Αυτό που έχουμε καταλάβει είναι ότι δεν παίζει ρόλο μόνο να βραβευτείς αλλά να βρεθείς και υποψήφιος» λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και καλλιτεχνικός σύμβουλος του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ. Είναι ενδεικτικό ότι το 2003, τη χρονιά που βραβεύτηκε η Μαρία Παπαδημητρίου, οι συνυποψήφιοί της ήταν εικαστικοί, όπως ο Νίκος Αλεξίου, ο Απόστολος Αλεξίου, ο Νίκος Ναυρίδης, ο Νίκος Τρανός και ο Δημήτρης Κόζαρης. «Η έκθεση είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο στην πορεία για την απονομή του βραβείου. Είναι ένας τρόπος να γίνει ορατή η δουλειά του κάθε καλλιτέχνη καθώς αποτελεί ένα πλαίσιο διαλογικότητας μεταξύ των καλλιτεχνών αλλά και με την υπάρχουσα εικαστική παραγωγή» εξηγεί ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

Το βραβείο απονεμήθηκε για πρώτη φορά το 1999 και ο πρώτος νικητής του ήταν η Παναγιώτα Τζαμουράνη. Εκτοτε, κάθε δύο χρόνια, η διοργάνωση που έχει γίνει ο απόλυτος θεσμός στα εικαστικά (αλήθεια, υπάρχουν και άλλοι;) δίνει σταθερά το ραντεβού της σε μια χώρα όπου οι μουσειακοί θεσμοί απουσιάζουν με ηχηρό τρόπο. «Συμβάλλει στην καλλιέργεια ενός μηχανισμού αξιολόγησης» λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης και η αλήθεια είναι ότι δεν τα έχει πάει και τόσο άσχημα αν σκεφτεί κανείς ότι παλιότεροι νικητές όπως η Μαρία Παπαδημητρίου (βραβείο ΔΕΣΤΕ 2003) όχι μόνο εκπροσώπησε την Ελλάδα στην εφετινή Μπιενάλε Βενετίας αλλά συνέλεξε την προσοχή και τις εγκωμιαστικές κριτικές του ξένου Τύπου.

Οσον αφορά τη διαδικασία, αυτή έχει ως εξής: Καθένα από τα μέλη της εξαμελούς Επιτροπής Επιλογής, η οποία απαρτίζεται από επιμελητές, διευθυντές πολιτιστικών οργανισμών, ενδεχομένως κάποιον δημοσιογράφο ή κριτικό τέχνης και απαρεγκλίτως έναν συλλέκτη αλλά και τον τελευταίο νικητή του βραβείου ΔΕΣΤΕ, προτείνει από έξι έλληνες και κύπριους καλλιτέχνες. Κάποια ονόματα ενδέχεται να ακουστούν περισσότερες από μία φορές, όπως συνέβη για παράδειγμα, εφέτος όπου ένας από τους υποψηφίους προτάθηκε και από τα έξι μέλη της επιτροπής. Στον δρόμο για τον «τελικό» μπαίνουν ωστόσο και μονήρη ονόματα, από τη στιγμή που ο εισηγητής τους θα πείσει μέσα από συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων τους υπόλοιπους για την ορθότητα της επιλογής του.

Ακολουθεί η έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης όπου οι έξι υποψήφιοι παρουσιάζουν πρωτότυπη δουλειά που έχουν επιμεληθεί ειδικά για το βραβείο. Η λέξη «επιμέλεια» δεν είναι σχήμα λόγου. Μια από τις ιδιαιτερότητες του βραβείου, όπως λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, είναι ότι «κάθε καλλιτέχνης αυτοοργανώνεται και αυτοεπιμελείται τη δουλειά του». Επιδίδεται φέρ’ ειπείν στην άσκηση επίλυσης διαφορών, όταν αυτές προκύψουν. Για παράδειγμα, όταν δύο ή περισσότεροι καλλιτέχνες διεκδικούν τον ίδιο χώρο, χωρίς τη μεσολάβηση ενός τρίτου που σε μια άλλη περίπτωση θα ήταν ο επιμελητής.

Τον Σεπτέμβριο αναλαμβάνει τα ηνία η δεύτερη εξαμελής επιτροπή η οποία θα συνεδριάσει για να αναδείξει τον νικητή στις 7 του ίδιου μήνα. Οπως ακριβώς συμβαίνει και με την πρώτη, η σύστασή της αλλάζει κάθε διετία με την εξαίρεση της σταθερής παρουσίας του εμπνευστή του βραβείου, Δάκη Ιωάννου. Τα υπόλοιπα μέλη είναι επιμελητές ή διευθυντές μουσείων και συνδέονται με μεγάλους θεσμούς και ισχυρά ιδρύματα του εξωτερικού.

Οι υποψήφιοι περνούν από συνέντευξη και «υφίστανται μια δοκιμασία όπου υποβάλλονται ακόμη και σε μια διαδικασία αμφισβήτησης της δουλειάς τους».

Η αξιολόγησή τους λοιπόν δεν γίνεται μόνο βάσει του έργου τους, των δυνατοτήτων του και «της φορμαλιστικής καταγραφής του στον χώρο του μουσείου» αλλά και με αναφορά στην προσωπικότητά τους. Κάποιος επικρατεί, ανακηρύσσεται νικητής και κερδίζει το βραβείο και το οικονομικό έπαθλο των 10.000 ευρώ που το συνοδεύει.

Εφέτος υπήρξαν και γκρίνιες οι οποίες αφορούσαν ως έναν βαθμό την ηλικία ορισμένων συμμετεχόντων. Υπάρχει τελικά περιορισμός ηλικίας, τα σαράντα χρόνια, όπως ίσχυε κάποια στιγμή, στη σύντομη ιστορία του βραβείου; Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης διευκρινίζει ότι «το αν θα υπάρχει περιορισμός της ηλικίας ή όχι, το προσδιορίζει κάθε φορά η επιτροπή. Εμείς ως Ιδρυμα ΔΕΣΤΕ το αφήνουμε στη δικαιοδοσία της γιατί θέλουμε να έχει αυξημένη δυνατότητα επιλογής αυτή η πρώτη βαθμίδα. Η τάση είναι ωστόσο να δίνεται το βραβείο σε καλλιτέχνες που έχουν δυναμική παρουσία και προοπτικές. Δεν πρόκειται για ένα βραβείο που στοχεύει στην επιβεβαίωση της προσφοράς κάποιου καλλιτέχνη, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στην Μπιενάλε, αλλά ούτε είναι ένα βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου» εξηγεί ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης. «Αντιδράσεις είχαν προκληθεί όταν είχε βραβευτεί το 2005 ο Χριστόδουλος Παναγιώτου. Ολοι είχαν πει ότι ήταν “η απρόβλεπτη επιλογή”. Πλέον είναι ένας από τους γνωστούς καλλιτέχνες παγκοσμίως και εκπροσώπησε και την Κύπρο στην εφετινή Μπιενάλε».

Γιάννης Παπαδόπουλος

«Δεν θεωρούσα τον εαυτό μου ιδιαίτερα γνωστό στην Ελλάδα, οπότε η υποψηφιότητα ήταν μια έκπληξη». Ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Βέλγιο, βρισκόταν ένα βήμα προτού ολοκληρώσει την «Εξάντληση», μια εγκατάσταση στην οποία διερευνά αυτή την «έντονη λέξη» και τη διαχειρίζεται με διάφορους τρόπους μέσα στον χώρο. «Η “εξάντληση” μπαίνει με διάφορους τρόπους στη ζωή μας. Από την ομώνυμη μέθοδο μέτρησης εμβαδού, την αρχαία χρήση της, που αφορά τη μέχρι τέλους άντληση υγρών, ως τη σημερινή, που αναφέρεται στα ψυχικά ή σωματικά αποθέματα. Συνδέεται πολύ ωραία με μια λέξη που χρησιμοποιούσα πιο πριν και είναι η “έλλειψη”, επίσης δανεισμένη από τα μαθηματικά. Κοντολογίς εδώ γίνεται η Εξάντληση της Ελλειψης». Ο Γιάννης Παπαδόπουλος προκαλεί τον θεατή να επιβραδύνει τον χρόνο του για να ανακαλύψει τις κρυμμένες πτυχές του ιδιαίτερου έργου του. Είναι απαιτητικό το έργο του για τον αμύητο περί τα εικαστικά και αναρωτιέμαι αν τελικά τα συγκεκριμένα βραβεία μπορούν να αφορούν ένα ευρύτερο κοινό που δεν τα παρακολουθεί ανελλιπώς και δεν κατέχει τους κώδικες, ή το λεξιλόγιο της σύγχρονης τέχνης. «Η τέχνη είναι μια διαδικασία διεύρυνσης αυτού του λεξιλογίου» λέει ο Γιάννης Παπαδόπουλος. «Οπως όταν διαβάζουμε βιβλία διευρύνουμε το λεξιλόγιό μας και τις προσλαμβάνουσές μας, αντίστοιχα όταν πηγαίνουμε σε εκθέσεις και βλέπουμε ολοένα και καινούργια πράγματα διευρύνουμε το αντίστοιχο λεξιλόγιο που τις αφορά. Οι καλλιτέχνες τραβάνε, επιμηκύνουν τα όρια της “γλώσσας” και εμείς οι “αναγνώστες” αρχίζουμε σιγά σιγά να την καταλαβαίνουμε. Απλώς αυτή η ελαστικότητα είναι λίγο πιο δύσκαμπτη όταν μιλάμε για εικαστικά».

Πέτρος Μώρης

Στο δωμάτιο που συνδέεται με τη μεταλλική ροτόντα του ισογείου και το πανέμορφο επιδαπέδιο ψηφιδωτό της, ο Πέτρος Μώρης συνεννοείται με ηλεκτρολόγους και με τον πατέρα του, παλιό συντηρητή ψηφιδωτών. Από τους νεότερους υποψήφιους, μαζί με τη Ναταλί Γιαξή, με την οποία συμμετείχαν στην έκθεση «Εκ νέου» του ΕΜΣΤ τη χρονιά που μας πέρασε, χρειάζεται βοήθεια για να στήσει το βαρύ έργο του. Μοτίβα από ψηφιδωτά απ’ όλη την Ελλάδα τα οποία επανασχεδιάζει στο AutoCAD και εκτυπώνει ψηφιακά και μονοχρωματικά πάνω σε μαύρο μονωτικό λάστιχο. Στη συνέχεια, τα τοποθετεί επάνω σε χαλύβδινες τυπολογίες ενισχύσεως σκυροδέματος – ένα ready-made που ποτέ δεν βλέπουμε καθώς αποτελεί τη ραχοκοκαλιά σε τσιμεντένιες κολόνες. «Τα στάδια και οι συνδέσεις θυμίζουν ερείπωση αλλά και εξέλιξη, τάξη αλλά και χάος» λέει ο Πέτρος Μώρης για τον οποίο θα ακούσουμε πολλά στο μέλλον.

Αγγελος Πλέσσας

Στο δωμάτιο που παρουσιάζει τη δουλειά του ο Αγγελος Πλέσσας δεν πρέπει να υπάρχει ούτε εκατοστό άδειο από εικόνες. Στους τοίχους προβάλλεται αρχειακό υλικό από την Ανάφη, την Παλαιστίνη και το Μεξικό, τους χώρους δηλαδή όπου έχει εκτυλιχθεί το πρότζεκτ «Αιώνια ιντερνετική αδελφότητα». «Είναι ένα ερώτημα που είχα θέσει στον εαυτό μου: τι κάνουμε όταν βρεθούμε στη φύση άνθρωποι που γνωριζόμαστε περισσότερο online;». Η εγκατάσταση «Η αιώνια ιντερνετική αδερφότητα (1-3)» ανακεφαλαιώνει αυτή την παλιότερη δουλειά και έχει εμπλουτιστεί μεταξύ άλλων και μια ασημί σκηνή η οποία λειτουργεί ως promotional stand του πρότζεκτ όπου πρόκειται πραγματοποιηθούν μικροδράσεις από επισκέπτες. Η άποψή του για τα βραβεία, «τα Turner της ελληνικής τέχνης», είναι ότι «βοηθούν πολύ στη μετεξέλιξη του καλλιτέχνη που συμμετέχει σε αυτά».

Σωκράτης Σωκράτους

Στη ροτόντα του ισογείου με τις χρυσοποίκιλτες γύψινες διακοσμήσεις, ο Σωκράτης Σωκράτους έχει ήδη στήσει τα «Κλοπιμαία 2009-2015» και εποπτεύει το αποτέλεσμα, μια εγκατάσταση από δέντρα, φυτά και λουλούδια που «έκλεψε» από τον Εθνικό Κήπο και χύτευσε με τέσσερις διαφορετικές τεχνικές σε μπρούντζο, χαλκό και ασήμι. «Ως καλλιτέχνης δεν έχω ποτέ τα βραβεία κατά νου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα απαξιώνω. Σίγουρα είναι τιμητικό να σε προτείνουν για ένα βραβείο και είναι σημαντικό και το χρηματικό έπαθλο που το συνοδεύει, ειδικά για εμάς που δεν είμαστε εμπορικοί καλλιτέχνες. Η υποψηφιότητα για το βραβείο ΔΕΣΤΕ φέρει ωστόσο για μένα μια συναισθηματική φόρτιση δεδομένου ότι η πρώτη μου συμμετοχή σε έκθεση ήταν στη “Spring Collection” του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ το 1996, όταν ουσιαστικά με ανακάλυψε η Ελενα Παπαδοπούλου».

Ναταλί Γιαξή

Στον επάνω όροφο του Μεγάρου Σταθάτου, η Ναταλί Γιαξή έχει ανοίξει τις μπαλκονόπορτες και εκτός από το φως μπαίνουν και οι ήχοι της Βασιλίσσης Σοφίας. Τρία iPad ανάμεσα στα ανοίγματα προβάλλουν διακριτικά performances της καλλιτέχνιδος που πραγματεύονται την κενότητα και τον χρόνο, ενώ στο παραπλήσιο δωμάτιο ένα πικ απ περιμένει την ενεργοποίησή του από τον επισκέπτη. Ο δίσκος του περιέχει ηχογραφήσεις, τραγούδια σε σύνθεση και ερμηνεία της Γιαξή ή και ήχους από τη Λευκωσία. Ολα τους διερευνούν την έννοια «Αδρωπος» και παίζουν με τους αναγραμματισμούς της, εξ ου και ο τίτλος του συγκεκριμένου έργου «Posh Taro». «Στα κυπριακά λέμε “τούτος είν’ άδρωπος” και αναφερόμαστε κυρίως στην εξ ορισμού ανώτερη θέση του άνδρα στην κοινωνία, αλλά και στην ανθρωπιά. Προσπάθησα να διερευνήσω τι έχει απομείνει από αυτή την έννοια στην Κύπρο». Η Γιαξή ζει και εργάζεται στην Κύπρο. «Υπάρχει κινητικότητα στην κυπριακή σκηνή. Τους περασμένους δύο μήνες άνοιξαν τέσσερις καινούργιοι χώροι. Ενδεχομένως είναι πιο εύκολο να είσαι καλλιτέχνης στην Κύπρο από την άποψη ότι μπορείς να κάνεις τα πράγματα με μεγαλύτερη ευελιξία, είναι πιο μικρό το κοινό και πιο εύκολο να βγάλεις τη δουλειά σου προς τα έξω».

Μαρία Χασάπη

Είναι η πιο ντροπαλή της παρέας. Δεν της αρέσουν οι συνεντεύξεις. Καλλιτέχνις και χορογράφος που ζει και εργάζεται στην Αμερική, δημιούργησε ένα έργο με τρεις υποενότητες. Τα ερωτήματα που θέτει με τη δουλειά της είναι «πώς μπορεί να γίνει μια performance χωρίς performer; Tι θα συμβεί εάν ο χορευτής αντικατασταθεί από το κοινό;». Δεν ξέρω να σας πω, αλλά μου έχει κινήσει πολύ την περιέργεια αυτό το ελάχιστο που είδα: τα φώτα ενός τοίχου, το κομμάτι του έργου που αποκαλείται «Wall», σε τυφλώνουν μόλις τραβήξεις την κουρτίνα και μπεις μέσα στο δωμάτιο όπου όταν συμπληρωθεί η εγκατάσταση θα σε περιμένει το «Dancer’s Manual», κόλλες Α4 με λεπτομερείς οδηγίες για μια χορογραφία της Μαρίας Χασάπη. Οσοι επισκέπτες τολμήσουν να αναπαράγουν τις κινήσεις θα αποτελέσουν μέρος του όλου που συμπληρώνεται με τη «Νancy», ένα υπερρεαλιστικό γλυπτό από γύψο και κερί σε ανθρώπινη κλίμακα που θα βρίσκεται στον κάτω όροφο.

info:

Βραβείο ΔΕΣΤΕ, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Βασιλίσσης Σοφίας καιΗροδότου 1), ως τις 30/09.

* Φωτογραφίες: Νίκος Τσίρος/Studio ΔΟΛ

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 30 Μαΐου 2015