Ο Σαίξπηρ στο Ιράν

Πώς μπορεί κανείς να στοχαστεί για τον Σαίξπηρ στην Τεχεράνη; Πώς προσλαμβάνει, επεξεργάζεται και παράγει κριτικό λόγο περί εξουσίας, ηθικής, αισθητικής ή των αντινομιών της ανθρώπινης κατάστασης, εννοιών διάχυτων στην προβληματική του κορυφαίου ελισαβετιανού ποιητή, σε ένα καθεστώς περιορισμού και ανελευθερίας του λόγου;

Το ερώτημα αποτελεί τον πυρήνα της συλλογιστικής του λογοτεχνικού θεωρητικού και καθηγητή Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Στίβεν Γκρίνμπλατ σε πρόσφατο άρθρο του στο «New York Review of Books» και η απάντηση που δίνει προέρχεται από την προσωπική του εμπειρία ως κεντρικού ομιλητή στο 1ο Ιρανικό Συνέδριο για τον Σαίξπηρ το οποίο διεξήχθη στην Τεχεράνη τον Νοέμβριο του 2014 στο πλαίσιο των 450 ετών από τη γέννησή του.

Η προσέγγιση του Γκρίνμπλατ, εισηγητή στη δεκαετία του ’80 του λεγόμενου «νέου ιστορικισμού», ενός συνόλου πρακτικών της θεωρίας της λογοτεχνίας που ο ίδιος χαρακτήριζε «ποιητική της κουλτούρας» (cultural poetics), εστιάζει στις διαθλάσεις του σαιξπηρικού κανόνα σε ανοίκεια πολιτισμικά πλαίσια και ενώπιον ιδεολογικών αξιών. Στο ξενοδοχείο του παρατηρεί στην οροφή ένα βέλος από αλουμίνιο στραμμένο προς την κατεύθυνση της Μέκκας.

Ο ιρανός συνάδελφός του που γράφει για την «αντιφατική φύση του φαντάσματος στον Αμλετ» έχει παράλληλα στο ενεργητικό του και αρκετά συνωμοσιολογικά άρθρα για τη φύση του διεθνούς σιωνισμού. Αναλύοντας τον πολιτικό Σαίξπηρ στην ομιλία του, μιλώντας για τις ιστορίες της ζωής των χαρακτήρων του ως απόπειρες διατύπωσης κριτικών ερωτημάτων στην εποχή της καταπιεστικής ως προς τον ελεύθερο λόγο μοναρχίας των Τυδώρ και των Στιούαρτ, εντοπίζει στην αίθουσα του συνεδρίου τοποτηρητές του ιρανικού καθεστώτος.

Η συζήτηση που ακολουθεί με τους φοιτητές (στην πλειονότητά τους γυναίκες) και το υπόλοιπο κοινό ωστόσο δεν παρακάμπτει τα ακανθώδη θέματα. Μια ερώτηση για τον «Ριχάρδο Β’» θέτει το ζήτημα της επανάστασης στο έργο ως φιλολαϊκού κινήματος ή κυνικής αρπαγής της εξουσίας: «ήταν έργο μιας δράκας κακούργων που αντικατέστησε μιαν άλλη», συμπεραίνει ο ερωτών φοιτητής. Η παγκοσμιότητα του Σαίξπηρ, διαπιστώνει τελικά ο Γκρίνμπλατ, έγκειται ακριβώς στο ότι το έργο του μπορεί να λειτουργήσει παντού ως «τόπος εντατικού, έντιμου και ελεύθερου στοχασμού».