Η σύλληψη ενός βέλγου τζιχαντιστή αλγερινής καταγωγής στο Παγκράτι το περασμένο Σαββατοκύριακο ύστερα από αίτημα των βελγικών αρχών και, σύμφωνα με πληροφορίες, σήμα από τη CIA δείχνει ότι τα δίκτυα των τζιχαντιστών έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επιχειρήσεις για την εξάρθρωσή τους γίνονται σχεδόν καθημερινά –μόνο την τελευταία εβδομάδα έγιναν στη Γερμανία, στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Ολλανδία και αλλού.
Τους τελευταίους μήνες προστέθηκε μια νέα διάσταση στο πρόβλημα: οι ανήλικοι τζιχαντιστές. Κυκλοφόρησαν φωτογραφίες ενός 13χρονου Βέλγου μαροκινής καταγωγής με Καλάσνικοφ στο χέρι, του οποίου ο πατέρας είχε εγκατασταθεί πριν από 40 χρόνια στο Βέλγιο. Είναι ο νεότερος μέχρι στιγμής Ευρωπαίος που πολεμάει στη Συρία. Παράλληλα έγινε γνωστό ότι δύο κορίτσια, 15 και 17 ετών, συνελήφθησαν στη Γαλλία προσπαθώντας να πάνε στη Συρία. Ακολουθούσαν τα βήματα 14χρονης φίλης τους που πήγε στη Συρία τον Ιούνιο.
Συνολικά υπολογίζεται ότι 5.000 άτομα με ευρωπαϊκό διαβατήριο πολεμούν στη Συρία. Το πρόβλημα για τη Δύση είναι ότι όσο πιο επιτυχημένη είναι η αεροπορική εκστρατεία εναντίον του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και στο Ιράκ τόσο περισσότεροι από τους ευρωπαίους μαχητές θα επιστρέφουν στα σπίτια τους εντείνοντας τον κίνδυνο μεταφοράς του τζιχάντ στην Ευρώπη.
Αγέλες μοναχικών λύκων


Τα πλοκάμια της τρομοκρατίας είναι τόσο πολλά στην Ευρώπη που εξαρθρώνεται ένα και αμέσως ξεφυτρώνουν άλλα. Οι μυστικές υπηρεσίες δεν ξέρουν πού να πρωτοκοιτάξουν: στους μαχητές που επιστρέφουν από Συρία, στους «μοναχικούς λύκους» ή στις «αγέλες μοναχικών λύκων» (μικρές ομάδες) που εμπνέονται από το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα, στους στρατολογητές, όπως στον 41χρονο Ισμέτ Ντ. που συνελήφθη την περασμένη εβδομάδα στη Γερμανία επειδή στα μαθήματα «θρησκευτικής μελέτης» που παρέδιδε προετοίμαζε τους μαθητές για να πάνε στη Συρία, στους ανηλίκους;
Η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωσε την Τετάρτη μέτρα όπως η ενίσχυση των υπηρεσιών πληροφοριών και των σωμάτων ασφαλείας, ενώ περίπου 3.000 άτομα έχουν τεθεί υπό παρακολούθηση ως ύποπτοι για συμμετοχή σε τζιχαντιστικά δίκτυα. Μετά τις αιματηρές επιθέσεις στο «Charlie Hebdo» και στο εβραϊκό σουπερμάρκετ στο Παρίσι, 15.000 επιπλέον αστυνομικοί και στρατιώτες περιπολούν στους γαλλικούς δρόμους.
Στρατιώτες κατέβασε στους δρόμους και η βελγική κυβέρνηση. Στο Βέλγιο δύο ισλαμιστές, ύποπτοι για πραγματοποίηση επίθεσης, σκοτώθηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο σε ανταλλαγή πυροβολισμών με την αστυνομία στο Βερβιέ. Το Βέλγιο έχει την εξής ιδιαιτερότητα: ενώ δεν έχουν συμβεί πολλές επιθέσεις στο έδαφός του, διαθέτει –μαζί με τη Σουηδία –τον υψηλότερο αριθμό μαχητών στη Συρία και στο Ιράκ ανά εκατομμύριο κατοίκους. Υπολογίζεται ότι 450 πολίτες έχουν πάει να πολεμήσουν στο πλευρό των ισλαμιστών, το οποίο σημαίνει ότι η χώρα έχει περισσότερους από 30 τζιχαντιστές ανά εκατομμύριο Βέλγους.
Στη Γαλλία, που αριθμητικά διαθέτει τους περισσότερους μουσουλμάνους από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, η αναλογία είναι 16-17 τζιχαντιστές ανά εκατομμύριο Γάλλους. Οι περισσότεροι από τους βέλγους μαχητές είναι μαροκινής καταγωγής γεννημένοι στο Βέλγιο αλλά από διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα. Δεν ριζοσπαστικοποιήθηκαν όλοι λόγω περιθωριοποίησης ή στις φυλακές, πράγμα που δείχνει πόσο δύσκολο έργο έχουν οι υπηρεσίες πληροφοριών.
Η Αλ Κάιντα στις Βρυξέλλες


Εκτός από τη σύλληψη του τζιχαντιστή στο Παγκράτι, στην Αθήνα, το Βέλγιο είναι αναμεμειγμένο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σε πολλές επιθέσεις. Θυμίζουμε ότι στις Βρυξέλλες η Αλ Κάιντα σκότωσε τον Αχμεντ Σαχ Μασούντ, αρχηγό των Αφγανών που πολεμούσαν τους Ταλιμπάν, για να τον βγάλει από τη μέση λίγες ημέρες προτού πραγματοποιήσει τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Επίσης βελγικός θύλακος έπαιξε ρόλο στις πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις στα τρένα της Μαδρίτης το 2004.
Τα δίκτυα των τζιχαντιστών στο Βέλγιο αλλάζουν συνεχώς. Ο θύλακος του Βερβιέ είναι καινούργιος. Στο παρελθόν σημαντικότερο ρόλο έπαιζε η οργάνωση Shariah4Belgium, δραστήρια στον φλαμανδικό Βορρά. Οι βελγικές υπηρεσίες πληροφοριών πίστευαν ότι τα νεότερα δίκτυα την είχαν εκτοπίσει, όπως και το βελγικό παρακλάδι της Μαροκινής Ισλαμικής Ομάδας Μαχητών (GICM). Τελευταία όμως διαπίστωσαν ότι τζιχαντιστές από τα παλαιά δίκτυα εισχωρούν στα νέα. Αναφερόμαστε στο Βέλγιο μόνο ενδεικτικά. Εξίσου ευμετάβλητα είναι τα τζιχαντιστικά δίκτυα και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Φραντσέσκο Ραγκάτσι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν στην Ολλανδία
«Οι υπηρεσίες πληροφοριών κάνουν περισσότερα από όσα τους επιτρέπεται»
Ψυχραιμία συστήνει ο Φραντσέσκο Ραγκάτσι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν (Ολλανδία) και ερευνητής του Πανεπιστημίου Sciences-Po (Παρίσι), ειδικός στις κριτικές προσεγγίσεις της ασφάλειας, στην τρομοκρατία, στην αντιτρομοκρατία και στην αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης. Μιλώντας στο «Βήμα» προειδοποιεί να μην πέσουμε στην παγίδα να λάβουμε μέτρα για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας υπό καθεστώς πανικού τα οποία θα αποδειχθούν αντιπαραγωγικά.
Τι πιστεύετε για τα μέτρα που λαμβάνει η Γαλλία για να αποφύγει επανάληψη του μακελειού στο «Charlie Hebdo»;
«Ανάμεσα στα μέτρα που ανακοινώθηκαν ξεχωρίζω την έμφαση στο PNR (Passenger Name Record), στην ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής βάσης δεδομένων με τα ονόματα των επιβατών –πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα μέτρα που συζητούνται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι μια ξαναζεσταμένη συζήτηση. Το ζήτημα του PNR είχε προταθεί στο Ευρωκοινοβούλιο το 2007 και ξανά το 2013. Και τις δύο φορές καταψηφίστηκε λόγω ανησυχιών για τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής. Το ότι χρησιμοποιείται αυτό το αποτρόπαιο γεγονός για να προωθηθούν μέτρα που είχαν καταψηφιστεί δύο φορές από τους ευρωβουλευτές είναι πολιτικός οπορτουνισμός. Ιδίως αν λάβουμε υπόψη ότι ο κύριος στόχος του PNR είναι να αποτρέψει πιθανούς τρομοκράτες ή να εντοπίσει τρομοκράτες και να τους βάλει στη λίστα, ενώ γνωρίζουμε ότι οι τρομοκράτες του “Charlie Hebdo” ήδη φιγουράριζαν σε τέτοιες λίστες. Και να είχαμε ήδη το PNR σε εφαρμογή, δεν θα είχε αλλάξει απολύτως τίποτα σε σχέση με τα γεγονότα στο Παρίσι. Μια άλλη δέσμη μέτρων που συζητούνται είναι η ενίσχυση της παρακολούθησης του Ιnternet. Και σε αυτά τα μέτρα δεν βλέπω τη σχέση που έχουν με όσα συνέβησαν στις 7, 8 και 9 Ιανουαρίου στο Παρίσι, στη διοργάνωση των οποίων δεν έπαιξε ρόλο το Ιnternet. Κατά την άποψή μου υπάρχει ήδη ένα ευρύ οπλοστάσιο νόμων και δικαστικών μέσων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας τα οποία αρκούν».
Φίλος που επισκέφθηκε το Παρίσι τα Χριστούγεννα παραξενεύτηκε από τον αριθμό των αστυνομικών και των στρατιωτών στους δρόμους. Μετά την επίθεση στο «Charlie Hebdo» ο αριθμός τους αυξήθηκε. Λειτουργούν αποτρεπτικά;
«Η παράταξη αστυνομικών στους δρόμους είναι ένα συμβολικό μέτρο: δίνει στον λαό την εντύπωση ότι το κράτος κάνει κάτι. Αλλά από άποψη αντιτρομοκρατικής αποτελεσματικότητας όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι είναι σχετικά άχρηστο. Το σημαντικό είναι να φυλάσσονται τα σημεία υψηλού κινδύνου όπως συναγωγές, εβραϊκά σχολεία αλλά και τζαμιά λόγω των ισλαμοφοβικών ενεργειών που έχουν πραγματοποιηθεί ως σήμερα. Αλλά το να στέλνουμε αδιακρίτως αστυνομικούς και στρατιώτες στους δρόμους με πλήρη εξάρτυση και αυτόματα όπλα καλλιεργεί αίσθημα ανασφάλειας στον πληθυσμό και όχι ασφάλειας».
Ποια μέτρα θα ήταν αποτελεσματικότερα;
«Είναι σημαντικό η δικαστική εξουσία να εποπτεύει τις υπηρεσίες πληροφοριών –ίσως αυτός είναι ένας λόγος που οι υπηρεσίες δεν υπήρξαν αρκετά αποτελεσματικές. Αν είχαν μεταχειριστεί περισσότερο τη δυνατότητα να πραγματοποιούν παρακολουθήσεις υπό δικαστική εποπτεία, θα είχαν κάνει καλύτερη δουλειά σεβόμενες τον νόμο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σήμερα γίνονται πολλές όχι εντελώς νόμιμες παρακολουθήσεις. Ενα από τα αιτήματα των μυστικών υπηρεσιών είναι να νομιμοποιηθούν μερικές από τις πρακτικές που εφαρμόζουν παρανόμως, όπως μικρόφωνα σε σπίτια και αυτοκίνητα ή παρακολούθηση ατόμων τα οποία προς το παρόν δεν δικαιούνται νομικά να παρακολουθούν.
Οι υπηρεσίες πληροφοριών ήδη κάνουν περισσότερα από όσα τους επιτρέπεται να κάνουν. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μας πιάσει πανικός και να πιστέψουμε ότι χρειαζόμαστε περισσότερους νόμους, μέσα και προσωπικό, καθώς γνωρίζουμε ότι κάθε φορά που επικρατεί πανικός, όπως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, καταλήγουμε να μετανιώνουμε για τις εξουσίες που εκχωρήσαμε στις υπηρεσίες πληροφοριών. Οι αποκαλύψεις του Εντουαρντ Σνόουντεν αφύπνισαν πολύ κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του γερουσιαστή που προώθησε το Patriot Act στις ΗΠΑ, ο οποίος δήλωσε ότι αν γνώριζε πόση εξουσία θα αποκτούσαν οι υπηρεσίες δεν θα είχε προτείνει το νομοσχέδιο».
Πρέπει να γίνουν περισσότερα για την ενσωμάτωση των νεαρών μουσουλμάνων στην Ευρώπη και την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησής τους;
«Μόνο ένα μικροσκοπικό ποσοστό του μουσουλμανικού πληθυσμού εγκρίνει ή προσελκύεται από την πολιτική βία. Μικρότερο από εκείνο των Βάσκων, των Ιρλανδών, των Κορσικανών κ.ά., σύμφωνα με τις στατιστικές της Europol. Δεύτερον, η ενσωμάτωση και η ριζοσπαστικοποίηση είναι δύο διαφορετικά ζητήματα. Πολλοί είναι θύματα διακρίσεων αλλά δεν γίνονται τρομοκράτες. Πρέπει να επενδύσουμε περισσότερα στις περιθωριοποιημένες περιοχές και να δώσουμε ευκαιρίες στους νέους των γαλλικών προαστίων, να λάβουμε μέτρα για να αναστρέψουμε τις διακρίσεις και την ισλαμοφοβία που κερδίζουν έδαφος στη Γαλλία, αλλά δεν το συνδέω με την ασφάλεια. Είναι προτεραιότητες που οφείλει να έχει η Γαλλία ως χώρα, ανεξαρτήτως του φόβου για τρομοκρατικές επιθέσεις.
Διαφορετικά θα δημιουργηθεί το ίδιο πρόβλημα με τη Βρετανία, όπου το 2007-2008 η αντιτρομοκρατική στρατηγική του Τόνι Μπλερ έριξε πολλά χρήματα σε μουσουλμανικές περιοχές, χωρίς όμως κανένα απολύτως αντιτρομοκρατικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, έδωσε την εντύπωση ότι οι μουσουλμάνοι είναι το πρόβλημα, ενώ έστειλε το μήνυμα στις υπόλοιπες μειονότητες ότι αν επιθυμούν χρηματοδότηση πρέπει να στραφούν στην τρομοκρατία. Είναι αντιπαραγωγικό να συνδέουμε αυτά τα δύο: η τρομοκρατία είναι αστυνομικό πρόβλημα που πρέπει να λύσουν οι υπηρεσίες πληροφοριών και οι δικαστές και δεν πρέπει να το κάνουμε πρόβλημα της κοινωνίας».
Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν για να αποφύγουμε τη ριζοσπαστικοποίηση;
«Η ριζοσπαστικοποίηση θα συμβεί διότι ο κόσμος είναι οργισμένος για τον έναν ή τον άλλον λόγο. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να βεβαιωθούμε ότι δεν θα υπάρξει κλιμάκωση. Μία από τις καλύτερες στρατηγικές είναι η άρνηση να πέσουμε στη λογική της υπεραντίδρασης. Η αντίδραση των Νορβηγών στις τρομοκρατικές επιθέσεις του Αντερς Μπρέιβικ ήταν η καλύτερη. Ας μην πέσουμε στη λογική του επείγοντος, ας μην ψηφίσουμε πρόσθετους νόμους, ας μη δημιουργήσουμε πανικό στον πληθυσμό. Ο καλύτερος τρόπος για να αποτρέψουμε τη ριζοσπαστικοποίηση είναι να σεβόμαστε τις δημοκρατικές αξίες και την ελευθερία της έκφρασης και να παραμείνουμε ανοιχτοί και ανεκτικοί.
Τέλος, πρέπει να συμπεριλάβουμε στη δημόσια συζήτηση ομάδες που θεωρούμε συντηρητικές, τις οποίες δύσκολα ενσωματώνουμε λόγω των αξιών τους. Εννοώ ομάδες που εκπροσωπούν ένα ποσοστό του μουσουλμανικού πληθυσμού. Αυτές θα αποτρέψουν τους νέους από τη βία».

Υεμένη
Χώρα υπό διάλυση και μήτρα του Κακού
Από τις νεότερες χώρες (ιδρύθηκε το 1990 με την ένωση της Βόρειας με τη Νότια Υεμένη αλλά ξέσπασε εμφύλιος το 1994 και επικράτησαν οι Νότιοι) η φτωχότερη της περιοχής αλλά ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς τρομοκρατίας. Εκεί εδρεύει η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (AQAP), το πιο δραστήριο παρακλάδι της Αλ Κάιντα σήμερα το οποίο ανέλαβε και την ευθύνη για το μακελειό στο «Charlie Hebdo» (αν και ο βαθμός ανάμειξής της δεν είναι σαφής). Πολλοί τζιχαντιστές από την Ευρώπη στρατολογούνται μέσω Υεμένης, μέσω του αγγλόφωνου ιντερνετικού περιοδικού «Inspire» που εδρεύει εκεί.
Στη χώρα διεξάγεται ένας τριμερής πόλεμος ανάμεσα στην κυβέρνηση, στους αντάρτες Χούθι και στην AQAP, την οποία κυνηγούν αμερικανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Οι σιίτες Χούθι, στον Βορρά, που αποτελούν το 20%-30% του πληθυσμού, αισθάνονται περιθωριοποιημένοι και ζητούν μερίδιο από την εξουσία. Ανήκουν στο σιιτικό παρακλάδι Ζαΐντι, το πλησιέστερο προς τους σουνίτες. Πήραν το όνομά τους από τον κληρικό Χουσεΐν Μπαντρεντίν αλ Χουθ, ο οποίος σκοτώθηκε το 2004 σε συγκρούσεις με την κυβέρνηση. Ηγέτης τους σήμερα είναι ο χαρισματικός αδελφός του Αμπντουλμαλίκ Χούθι.
Στην Υεμένη το 2012 η Αραβική Ανοιξη ανέτρεψε τον φιλοαμερικανό δικτάτορα Αλί Αμπντάλα Σάλεχ. Ο σημερινός πρόεδρος, επίσης φιλοαμερικανός, Αμπντέλ Μανσούρ Χάντι έχει ελάχιστη εξουσία. Τελευταία εντάθηκαν οι μάχες μεταξύ κυβέρνησης και Χούθι δίνοντας την ευκαιρία στο κίνημα Χίρακ από τον Νότο να επαναφέρει θέμα απόσχισης. Η χώρα οδεύει πιθανώς προς διάλυση.


Η παγκόσμια λίστα του τρόμου
Προηγείται το Ιράκ, ακολουθούν Αφγανιστάν, Πακιστάν και Νιγηρία
Παρά την κλιμακούμενη δράση των τζιχαντιστών, οι χώρες της Ευρώπης δεν βρίσκονται στην κορυφή της λίστας των κρατών υψηλού κινδύνου για τρομοκρατικές επιθέσεις. Στην κατάταξη του Global Terrorism Index για το 2014, που υπολογίζει το επίπεδο της τρομοκρατίας σε κάθε χώρα λαμβάνοντας υπόψη τα θύματα, την καταστροφή περιουσιών και άλλα στοιχεία με διαφορετική βαρύτητα το καθένα, πρώτο φιγουράρει το Ιράκ. Ακολουθούν το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, η Νιγηρία, η Συρία, η Ινδία, η Σομαλία, η Υεμένη, οι Φιλιππίνες και η Ταϊλάνδη. Η Ρωσία βρίσκεται στην 11η θέση, η Τουρκία στη 17η. Πρώτη από τις ευρωπαϊκές είναι η Βρετανία (27η) και ακολουθούν το Ιράν (28η), η Ελλάδα (29η) και οι ΗΠΑ (30ή). Η Γαλλία βρίσκεται στην 56η θέση, η Γερμανία στην 83η και το Βέλγιο στην 93η.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ