Ασκητικός αριστοκράτης, χριστιανός αναρχικός, ερωτύλος κήρυκας της ερωτικής αποχής, ο Λέων Τολστόι (1828-1910) υπήρξε ένας από τους πλέον αντιφατικούς χαρακτήρες που αναδείχθηκαν ποτέ σε εξέχουσες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Από τη βαριά σκιά μιας προσωπικότητας-μύθου τόσο επί τσαρισμού όσο και επί σοβιετικής εξουσίας δεν θα περίμενε κανείς να βγει οτιδήποτε που δεν θα αφορούσε την ίδια. Ωστόσο η κυκλοφορία στα αγγλικά στις 20 Αυγούστου του βιβλίου «The Kreutzer Sonata Variations» (εκδόσεις Yale University Press, τιμή 29,50 ευρώ), σε επιμέλεια του αμερικανού καθηγητή Ρωσικών Σπουδών Μάικλ Ρ. Κατζ, αποκαλύπτει στο ευρύ κοινό ένα άγνωστο λογοτεχνικό επεισόδιο το οποίο αναδεικνύει τόσο τη φωνή της συζύγου του Σοφίας Μπερς όσο και την τραυματική μεταξύ τους σχέση στα ύστερα χρόνια της συμβίωσής τους.
Στο επίκεντρο του βιβλίου τίθεται η διάσημη νουβέλα του Τολστόι «Η σονάτα του Κρόιτσερ», χρονικό της έκπτωσης ενός γάμου από αγάπη σε αβυσσαλέο μίσος και επιχείρημα υπέρ της σεξουαλικής αποχής, γραμμένο το 1889. Ηδη στην εποχή της η «Σονάτα» είχε θεωρηθεί από όλους (μεταξύ αυτών από τον τσάρο Αλέξανδρο Γ’ και την ίδια τη Σοφία) καταγραφή των θλιβερών περιστάσεων του γάμου των Τολστόι. Η ταπείνωση που αισθάνθηκε η Σοφία ήταν τέτοια ώστε έγραψε δύο νουβέλες («Ποιος φταίει;» και «Τραγούδι χωρίς στίχους») οι οποίες παρέμεναν μεταξύ των 20.000 σελίδων του χειρόγραφου ημερολογίου της στο Μουσείο Τολστόι ώσπου να ανακαλυφθούν πρόσφατα και να εκδοθούν στα ρωσικά. Μαζί με ένα τρίτο αντιρρητικό διήγημα του Λεβ Τολστόι, γιου του ζεύγους, μεταφράστηκαν από τον Κατζ και από κοινού με το πρωτότυπο αριστούργημα του ρώσου συγγραφέα συνιστούν πλέον ένα εξαιρετικό σώμα που προσφέρεται προς ανάγνωση μιας υποδειγματικής περίπτωσης της αλληλεπίδρασης λογοτεχνίας και ανθρώπινης εμπειρίας.
«Η πρώτη μου αντίδραση ήταν έκπληξη για το γεγονός της ύπαρξης αυτών των διηγημάτων για τα οποία κανείς δεν γνώριζε τίποτα» ανέφερε ο Κατζ στους «New York Times». «Η δεύτερη ήταν ότι δεν πρόκειται για καθόλου άσχημες ιστορίες. Μπορεί να μην αποτελούν λογοτεχνία πρώτης γραμμής, προέρχονται ωστόσο από μια μορφωμένη, καλλιεργημένη, σκεπτόμενη γυναίκα με ισχυρό χαρακτήρα, η οποία όχι μόνο είχε διαφορετικές απόψεις από τον σύζυγό της, αλλά τολμούσε και να τις εκφράζει, αρχικά μάλιστα με την πρόθεση να τις δημοσιεύσει». Στο περιθώριο του ημερολογίου της Σοφίας υπάρχουν αντιγραμμένα τα τμήματα της «Σονάτας του Κρόιτσερ» που η ίδια σκόπευε να ανασκευάσει: στις οργισμένες κατηγορίες του Τολστόι θα αντιπαραθέσει τελικά το σκηνικό της απογοήτευσης μιας γυναίκας 16 χρόνια νεότερης από τον άνδρα της, την απομυθοποίησή του (ο πρωταγωνιστής τού «Ποιος φταίει» αποδεικνύεται ολοκληρωμένος άσωτος αλλά διανοητική μετριότητα) και το χάσμα μεταξύ σεξουαλικού πάθους και ανάγκης για συναισθηματική πλήρωση.
Σημαντική λογοτεχνική υποσημείωση στο έργο ενός κορυφαίου συγγραφέα, η έκδοση προσφέρει παράλληλα μια εικόνα για τις σχέσεις των δύο φύλων στην προεπαναστατική Ρωσία και ένα σχόλιο στην τεθλασμένη δυναμική των συναισθημάτων του ζεύγους Τολστόι –πέρα ίσως και από τη μαρτυρία των ιδίων. Ιδιαίτερα αν σκεφθεί κανείς πως όταν η «Σονάτα» κόπηκε από τη ρωσική λογοκρισία χρειάστηκε η αυτοπρόσωπη έκκληση της Σοφίας στον τσάρο προκειμένου να αρθεί η απαγόρευσή της…

HeliosPlus