Πολλοί οι αγνοούμενοι και πολλά τα ερωτηματικά για το ναυάγιο στη Νότια Κορέα τη Μ. Τετάρτη, που στοίχισε τη ζωή σε 300 άτομα –οι περισσότεροι μαθητές λυκείου που πήγαιναν εκδρομή στο νησί Τζετζού για να ξεσκάσουν πριν από τις δύσκολες εξετάσεις εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Οι μαρτυρίες των δυτών που βουτούν στο βυθισμένο κουφάρι του «Sewol» αλλά και τα βίντεο από τα κινητά τηλέφωνα των διασωθέντων δείχνουν τους μαθητές να παραμένουν υπάκουα στις θέσεις ή στις καμπίνες τους, όπως τους είχαν διατάξει, ενώ η στάθμη του νερού ανέβαινε καθώς το φέρι είχε πάρει μεγάλη κλίση.
Ο αναπληρωτής λυκειάρχης, που ήταν ανάμεσα στους διασωθέντες από το ναυάγιο, αυτοκτόνησε δύο ημέρες αργότερα. Βρέθηκε κρεμασμένος από ένα δέντρο έχοντας αφήσει το εξής σημείωμα: «Παρακαλώ να με θεωρήσετε υπεύθυνο για όλο αυτό. Επέμεινα να γίνει η σχολική εκδρομή. Να κάψετε το σώμα μου και να σκορπίσετε τις στάχτες στο σημείο όπου βυθίστηκε το πλοίο. Μπορεί να ξαναγίνω δάσκαλος των αγνοούμενων μαθητών στην άλλη ζωή».
Και οι δύο αυτές αντιδράσεις –η άκριτη υπακοή των μαθητών και το συντριπτικό αίσθημα ευθύνης του δασκάλου –είναι ακατανόητες για τους Ελληνες και τους Δυτικούς γενικότερα αλλά, ως φαίνεται, πολύ χαρακτηριστικές του νοτιοκορεατικού ψυχισμού.
«Οι περισσότεροι από τους επιβάτες ήταν σε ομάδες εντός των οποίων κάθε μέλος αισθάνεται άνεση και ασφάλεια» λέει στο «Βήμα» ο Τζον Χιούερ, αρθρογράφος στην «Korean Times» και καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ στις ΗΠΑ. «Εξω από τα όρια της ομάδας ίσως αισθάνονταν φόβο και αβεβαιότητα. Σε τέτοιες συνθήκες τους φαινόταν μάλλον πολύ πιο φυσικό να παραμείνουν με την ομάδα τους. Η κορεατική κοινωνία συχνά έχει χαρακτηριστικά κοπαδιού: ο καθένας βρίσκει την ταυτότητά του μόνο ως μέλος μιας ομάδας. Οταν η ομάδα μένει άπραγη ή παραμένει όπου της είπαν, όλα τα μέλη ακολουθούν».
Η Νότια Κορέα –που από την απόλυτη φτώχεια, τους πολέμους και την κατοχή πέρασε στη γρήγορη ανάπτυξη για να γίνει η 15η οικονομία στον κόσμο –έχει τον μεγαλύτερο αριθμό αυτοκτονιών παγκοσμίως: 34 ανά 100.000 κατοίκους (ακολουθεί η Ουγγαρία με 23, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2011).
«Η κορεατική κοινωνία δεν έχει ανεπτυγμένη έννοια επαγγελματικής ευθύνης η οποία να εκχωρεί στον καθέναν ένα πεδίο ισχύος και λειτουργίας για το οποίο είναι υπόλογος» συνεχίζει ο κ. Χιούερ. «Η ευθύνη του δασκάλου τελείωνε εκεί όπου άρχιζε η ευθύνη του πλοίου και οτιδήποτε συνέβαινε στους μαθητές μέσα στο πλοίο δεν ήταν δική του ευθύνη ούτε έπρεπε να του προκαλέσει ενοχές. Στην Κορέα όμως πολλά πεδία αλληλοεπικαλύπτονται και τα όρια της ευθύνης, της αρμοδιότητας και των συνεπειών παραμένουν ασαφή. Γι’ αυτό ο αναπληρωτής λυκειάρχης αισθανόταν ότι ήταν ο φύλακας των μαθητών του σε ξηρά, θάλασσα και οπουδήποτε αλλού. Οταν δεν κατάφερε να εκτελέσει αυτή τη σφαιρική λειτουργία, δεν άντεξε το βάρος της ενοχής και αυτοκτόνησε. Το γεγονός ότι ο καπετάνιος ήταν υπεύθυνος για την ασφάλεια των παιδιών δεν μέτρησε καθόλου για τον δάσκαλο. Στις ΗΠΑ ο καπετάνιος ή ο δάσκαλος θα έσπευδε να βρει έναν καλό δικηγόρο, αλλά στην Κορέα δεν υπάρχει κανένας τρόπος να αποφύγουν το αίσθημα προσωπικής ευθύνης, αποτυχίας και ντροπής. Δεν θα εκπλαγώ αν και κάποιος άλλος από το πλήρωμα αυτοκτονήσει».
Σουνγκ-Γιουν Λι, καθηγητής Κορεατικών Σπουδών στη Σχολή Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς στις ΗΠΑ
Τα δόγματα του Κομφούκιου και η εικόνα της χώρας
Στην έντονα κομφουκιανική παράδοση της Νότιας Κορέας αποδίδει μιλώντας προς «Το Βήμα» τις αντιδράσεις των Νοτιοκορεατών στο ναυάγιο ο Σουνγκ-Γιουν Λι, καθηγητής Κορεατικών Σπουδών στη Σχολή Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς στις ΗΠΑ.
Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά στον κορεατικό ψυχισμό που έκαναν τους μαθητές να παραμένουν υπάκουα στις θέσεις τους, όπως τους είχαν προστάξει, την ώρα που το πλοίο βούλιαζε ή που ώθησαν τον αναπληρωτή λυκειάρχη, ο οποίος σώθηκε από το ναυάγιο, να αυτοκτονήσει γεμάτος ενοχές δύο ημέρες αργότερα;
«Η Νότια Κορέα είναι η πιο κομφουκιανική από όλες τις κομφουκιανικές κοινωνίες, οι οποίες αποτελούνται από την Κίνα, τις δύο Κορέες, την Ιαπωνία, το Βιετνάμ, τη Σιγκαπούρη και την Ταϊβάν. Αν και ο κομφουκιανισμός ήρθε στην Κορέα από την Κίνα, οι Κορεάτες υιοθέτησαν το δόγμα του Κομφούκιου στο πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και ηθικό πεδίο πιο αυστηρά από τους Κινέζους ή οποιονδήποτε άλλον. Αυτό ήταν εμφανές πριν από 500 χρόνια και παραμένει αναμφίβολα εμφανές στη Νότια Κορέα σήμερα. Μία από τις κύριες αρχές του κομφουκιανισμού είναι ο απόλυτος σεβασμός προς την εξουσία, ο οποίος είναι πολύ έντονος στα σχολεία. Συνεπώς δεν είναι περίεργο που οι μαθητές-θύματα του ναυαγίου παρέμειναν εν πολλοίς στις θέσεις τους όπως τους είχαν προστάξει.
Μια άλλη κομφουκιανική ηθική αρχή είναι το αίσθημα ντροπής και προσωπικής ευθύνης. Οσον αφορά την αυτοκτονία του αναπληρωτή λυκειάρχη, δύο κινέζοι φοιτητές μου είπαν πρόσφατα ότι μια αυτοκτονία σαν αυτήν “δεν θα συνέβαινε ποτέ στη σημερινή Κίνα” καθώς η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας απομακρύνθηκε πολύ από τους κανόνες του Κομφούκιου επί κομμουνισμού. Είμαι βέβαιος ότι ο δάσκαλος αισθάνθηκε τρομερά άσχημα για τους μαθητές του, αλλά εδώ υπάρχει και ένα λιγότερο αξιότιμο στοιχείο: η κορεατική τάση για ομαδική εναντίωση κατά ενός που θεωρείται ότι έχει κάνει κάτι κακό και η συλλογική τιμωρία του ατόμου αυτού. Ο δάσκαλος φωτογραφήθηκε χαμογελαστός την ώρα της διάσωσής του, κάτι που πυροδότησε πολλά κακόβουλα σχόλια. Πιστεύω ότι αυτό ενέτεινε το αίσθημα ενοχής και ντροπής που είχε.
Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η Νότια Κορέα έχει εμμονή με την εθνική της εικόνα, δηλαδή με το πώς βλέπει τον κορεατικό λαό ο έξω κόσμος. Και μια τραγωδία αυτού του μεγέθους που περιλαμβάνει τον χαμό εκατοντάδων μαθητών θα αμαύρωνε την εθνική εικόνα κάθε χώρας. Η συμπεριφορά του καπετάνιου και του πληρώματος, που έσπευσαν να σωθούν αφήνοντας πίσω τους εκατοντάδες επιβάτες, θυμίζει τον καπετάνιο του “Κόστα Κονκόρντια”, που βούλιαξε τον Ιανουάριο του 2012. Δεν είναι περίεργο που πολλοί Νοτιοκορεάτες αισθάνονται λυπημένοι για τον χαμό τόσων ζωών, θυμωμένοι με τον καπετάνιο, το πλήρωμα και την καθυστερημένη ανταπόκριση των συνεργείων διάσωσης και επίσης ντροπιασμένοι από αυτή την ανθρωπογενή καταστροφή που επιδεινώθηκε από την τεράστια ανικανότητα και δειλία. Η Νότια Κορέα πενθεί, αλλά υπάρχουν επίσης πολύς θυμός και πολλή αγωνία που σκιάζονται από ένα αίσθημα εθνικής ταπείνωσης».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
