Το 60% του πληθυσμού αισθάνεται φόβο ή ανησυχία όταν πετάει με το αεροπλάνο. Και ας αποδεικνύουν οι αριθμοί ότι είναι το ασφαλέστερο μεταφορικό μέσο. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), το 2013 οι αεροπορικές εταιρείες παγκοσμίως μετέφεραν συνολικά 3,1 δισ. επιβάτες σε 33 εκατ. πτήσεις. Τα θύματα αεροπορικών δυστυχημάτων όλο το 2013 ήταν μόλις 224 –και μάλιστα κανένα δεν αφορούσε μεγάλη αεροπορική εταιρεία.
Αντίθετα, όσον αφορά τους δρόμους, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί ότι ο αριθμός των νεκρών από τροχαία το 2013 παρέμεινε «απαράδεκτα υψηλός»: 1,24 εκατ. –χώρια οι πολλαπλάσιοι τραυματίες.
Το περασμένο Σάββατο, όμως, εξαφανίστηκε το σήμα της πτήσης 370 της Malaysia Airlines, μία ώρα μετά την απογείωσή της από την Κουάλα Λουμπούρ για το Πεκίνο. Εξαφανίστηκε γιατί έπαψε να λειτουργεί ο αναμεταδότης (transponder) –μια συσκευή στο πιλοτήριο, η οποία, αν λάβει σήμα από το έδαφος, απαντά στέλνοντας τη θέση και το υψόμετρο του αεροπλάνου, ώστε οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας να πληροφορηθούν την ταχύτητα και την κατεύθυνσή του. Ο αναμεταδότης χάλασε ή έπαψε να λειτουργεί λόγω συντριβής του αεροσκάφους. Ή τον έκλεισε κάποιος; Και αυτός ήταν πιλότος ή αεροπειρατής;
Και τι συνέβη με το ACARS, το σύστημα που στέλνει τεχνικές πληροφορίες για τη λειτουργία του αεροπλάνου (από τις τουρμπίνες ως τις τουαλέτες) στο προσωπικό εδάφους της εταιρείας, προκειμένου να επισπεύδεται ο χρόνος συντήρησης μόλις φθάσει στον προορισμό του; Οσο για το μαύρο κουτί, κι αυτό παραμένει εξαφανισμένο, καθώς στέλνει σήματα σε μια ορισμένη εμβέλεια –το ότι δεν φέρει GPS χαρακτηρίζεται «προκλητικός αναχρονισμός» από τους ειδικούς. Το αποτέλεσμα; Η πτήση 370 παραμένει για μέρες «εξαφανισμένη».
Το ίδιο το δυστύχημα, που στοίχισε τη ζωή 239 ατόμων, αλλά και το μυστήριο που το περιέβαλε λόγω της «εξαφάνισης» του αεροσκάφους αποδεικνύονται ισχυρότερα για το συλλογικό θυμικό από τις στατιστικές για την ασφάλεια των πτήσεων.
Η αλήθεια είναι ότι η ασφάλεια δεν είναι ίδια σε όλους τους αιθέρες. Στην Αφρική, όπου πραγματοποιείται το 3% του συνόλου των απογειώσεων παγκοσμίως, συμβαίνει το 20% των δυστυχημάτων. Στην Ευρώπη, το ακριβώς αντίθετο και ακόμη καλύτερα: παρά το μεγάλο μερίδιο στις παγκόσμιες απογειώσεις, το 2013 δεν συνέβη κανένα δυστύχημα.

«Στην ασφάλεια των πτήσεων στην Ευρώπη δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη αδυναμία, καμία αχίλλειος πτέρνα την οποία να προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε» λέει στο «Βήμα» ο Ηλίας Μαραγκάκης, υπεύθυνος εξωτερικής επικοινωνίας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασφάλειας της Αεροπορίας (EASA) και πρώην αναλυτής ασφάλειας πτήσεων στην ίδια υπηρεσία, που εδρεύει στην Κολωνία της Γερμανίας. «Αν κάποιος κοιτάξει τα στατιστικά στοιχεία για την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, θα δει ότι ο μεγαλύτερος αριθμός τραυματισμών, ακόμη και σοβαρών, αφορά επιβάτες που δεν έχουν δεμένη τη ζώνη εν ώρα πτήσης του αεροπλάνου».
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος σε ένα αεροπορικό ταξίδι προκύπτει από τυχόν απότομη αυξομείωση του ύψους πτήσης του αεροπλάνου λόγω αναταράξεων, το οποίο θέτει σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των μη δεμένων επιβατών. «Αν και οι περισσότερες αναταράξεις παρατηρούνται εκεί όπου υπάρχουν καταιγίδες, δεν αποκλείεται να συμβούν και σε καταγάλανο ουρανό, εκεί που όλα βαίνουν ομαλά, η ορατότητα είναι ανεμπόδιστη ως το έδαφος και το πλήρωμα σερβίρει το φαγητό».
Οι αναταράξεις προκύπτουν από παράγοντες που δεν είναι ορατοί, όπως οι αλλαγές στη θερμοκρασία του αέρα. «Ενα αεροπλάνο που πετάει με 1.000 χλμ. την ώρα αλλάζει θέση πολύ γρήγορα και η διαφορά πίεσης δημιουργεί αναταράξεις –σαν να πέφτει σε λακκούβες. Αν και ο τραυματισμός λόγω ξαφνικών αναταράξεων είναι σπάνιο φαινόμενο, επειδή οι πτήσεις είναι σήμερα τόσο πολλές, συμβαίνει πλέον πού και πού. Το παράδοξο, όμως, είναι ότι οι επιβάτες θεωρούν το αεροπλάνο τόσο ασφαλές, που δεν παραμένουν δεμένοι στη θέση τους κατά τη διάρκεια της πτήσης».

«Ενας άνθρωπος είναι πιο ασφαλής όταν βρίσκεται μέσα σε αεροπλάνο παρά έξω από αυτό», συνεχίζει ο κ. Μαραγκάκης και εξηγεί, «στη δεκαετία του ’40, όταν στηνόταν η σύγχρονη πολιτική αεροπορία, συνειδητοποιήσαμε ότι ο κόσμος πρέπει να μη φοβάται να μπει στο αεροπλάνο. Τα μαθηματικά μοντέλα δίνουν πιθανότητα 10-6 να πεθάνει ξαφνικά ένας μέσος άνθρωπος, ενώ οτιδήποτε σχεδιάζεται για την αεροπορία πρέπει να έχει πιθανότητα 10-7 . Αν κάποιος θέλει να επεκτείνει την πιθανότητα ζωής του, να πετάει συνέχεια» προσθέτει χαριτολογώντας.
Τα αεροπλάνα σχεδιάζονται με πάμπολλα συστήματα ασφαλείας. «Ενα σύγχρονο αεροπλάνο διαθέτει τέσσερις υπολογιστές, ενώ χρειάζεται έναν, οκτώ αισθητήρες ενώ χρειάζεται τέσσερις, δύο κινητήρες και δύο πληρώματα, ενώ μπορεί να πετάξει και με έναν κινητήρα και ένα πλήρωμα» λέει ο κ. Μαραγκάκης. «Αν ένα σύστημα θεωρείται κρίσιμο, όπως ο έλεγχος του πηδαλίου, σχεδιάζονται διαφορετικά συστήματα από διαφορετικά γραφεία και με διαφορετικά ανταλλακτικά, ώστε αν κάτι πάει στραβά που δεν είχε προβλεφθεί όταν σχεδιάστηκε 15 χρόνια νωρίτερα, το backup να είναι τελείως διαφορετικό. Αν ήταν αμάξι, θα ήταν τανκ».
Ολοι οι ειδικοί με τους οποίους μίλησε «Το Βήμα» συμφωνούν: δεν υπάρχουν πιο ασφαλείς ή λιγότερο ασφαλείς θέσεις στο αεροπλάνο (π.χ. οι μπροστινές). Αλλωστε, όπως παρατηρούν οι ειδήμονες, αν υπήρχαν ασφαλέστερες θέσεις, θα τις χρέωναν ακριβότερα από τις υπόλοιπες οι αεροπορικές εταιρείες. Γι’ αυτό βολευτείτε στο κάθισμά σας, που οι ειδικοί προβλέπουν ότι θα γίνεται όλο και στενότερο στο άμεσο μέλλον, για εξοικονόμηση χώρου, και απολαύστε την πτήση σας καθώς τα συστήματα ψυχαγωγίας των επιβατών θα γίνονται όλο και καλύτερα (για να ξεχνάμε τα άβολα καθίσματα!).
Η στατιστική λέει: Πετάξτε άφοβα
100 χρόνια συμπληρώνουν το 2014 οι εμπορικές πτήσεις. Το 2013 τα θύματα των αεροπορικών δυστυχημάτων ήταν 224 (ενώ ο ετήσιος μέσος όρος το 2003-2012 είναι «μόλις» 703). Το 2012 κατέληξε σε δυστύχημα μία στις πέντε εκατομμύρια απογειώσεις. Στα τροχαία, αντιθέτως, κάθε 30 δευτερόλεπτα κάποιος σκοτώνεται κάπου στον κόσμο και 10 άτομα τραυματίζονται σοβαρά.
80% των αεροπορικών δυστυχημάτων οφείλεται σε ανθρώπινο λάθος και από αυτά, το 15-20% προκαλείται λόγω κόπωσης των πιλότων. Ερευνα της βρετανικής ένωσης πιλότων έδειξε ότι το 43% είχε κοιμηθεί κατά λάθος στο πηδάλιο και από αυτούς, το 31% ξύπνησε ξαφνικά για να δει και τον άλλο πιλότο κοιμισμένο!
3 είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία, οι χειρότερες αεροπορικές εταιρείες στον κόσμο: η Scat από το Καζακστάν, η Kam Air από το Αφγανιστάν και η Bluewing Airlines από το Σουρινάμ. Ανάμεσα στις καλύτερες συγκαταλέγονται (αλφαβητικά) η Air Canada, η Air New Zealand, η ιαπωνική All Nippon Airways, η British Airways, η Cathay Pacific του Χονγκ Κονγκ, η Emirates, η Etihad Airways του Αμπου Ντάμπι, η αυστραλιανή Qantas και η Singapore Airlines.
2 χρόνια χρειάστηκαν για να εντοπισθεί η άτρακτος του αεροπλάνου της Air France που συνετρίβη στον Ατλαντικό το 2009 ενώ πετούσε από το Ρίο στο Παρίσι σκοτώνοντας τους 228 επιβαίνοντας. Τα πρώτα συντρίμμια έκαναν πέντε ημέρες να εντοπισθούν ενώ το μαύρο κουτί βρέθηκε το 2011 σε βάθος 4.000 μέτρων.
Μυστηριώδεις εξαφανίσεις
Καταραμένα «τρίγωνα», θεωρίες συνωμοσίας και… εξωγήινοι
Το Τρίγωνο των Βερμούδων –μια θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στις Βερμούδες, τη Φλόριδα και το Πουέρτο Ρίκο –απέκτησε τη μακάβρια φήμη του επειδή στη δεκαετία του ’40 «κατάπιε» δυο αεροπλάνα της British South American Airways, της βρετανικής κρατικής εταιρείας που εκτελούσε εκείνη την εποχή πτήσεις στη Λατινική Αμερική. Δεκαετίες αργότερα –το 2009 –εκτενής έρευνα έδειξε ότι το ένα συνετρίβη λόγω μηχανικής βλάβης, ενώ το άλλο έμεινε από καύσιμα (στη δεκαετία του ’40 τα αεροπλάνα που πετούσαν από το Λονδίνο στις Βερμούδες σταματούσαν για ανεφοδιασμό στις Αζόρες και ακόμη κι έτσι κινούνταν στο όριο των καυσίμων τους).
Αν και το μυστήριο λοιπόν λύθηκε, ο μύθος του Τριγώνου των Βερμούδων παραμένει ισχυρός. Αλλά τείνει να αντικατασταθεί από το «Νέο Τρίγωνο των Βερμούδων» στο αρχιπέλαγος των νησιών Λος Ρόκες στη Βενεζουέλα. Εκεί «εξαφανίστηκε» πέρυσι τον Ιανουάριο το αεροπλάνο που μετέφερε τον ιταλό σχεδιαστή Βιτόριο Μισόνι του ομώνυμου οίκου και τη γυναίκα του. Το αεροπλάνο εντοπίστηκε έξι μήνες αργότερα. Αλλά επειδή το 2008 είχε εξαφανιστεί και άλλο αεροπλάνο με 14 επιβαίνοντες (το οποίο δεν εντοπίστηκε παρά πέντε χρόνια αργότερα), της βγήκε το όνομα της περιοχής.
Τον Αύγουστο του 1947, αεροπλάνο της British South American Airways συνετρίβη στις Ανδεις ενώ πετούσε από το Μπουένος Αϊρες της Αργεντινής στο Σαντιάγο της Χιλής. Οι έρευνες για τον εντοπισμό του κατέληξαν άκαρπες και τη σκυτάλη πήραν οι θεωρίες συνωμοσίας –από σαμποτάζ ως εξωγήινους. Οι θεωρίες πήραν τέλος πενήντα χρόνια αργότερα, όταν ορειβάτες εντόπισαν τα συντρίμμια. Ως αιτία του δυστυχήματος θεωρήθηκε η σύγχυση που προκάλεσε στους πιλότους ο άσχημος καιρός, κάνοντάς τους να αρχίσουν την κάθοδο του αεροσκάφους υπερβολικά νωρίς.

Ντον Κνιούτσον
«Η τραγωδία της Malaysia Airlines ήταν μια “μοναδική” περίπτωση»
«Τα αεροπορικά ταξίδια είναι εξαιρετικά ασφαλή» λέει στο «Βήμα» ο Ντον Κνιούτσον, πρόεδρος της Knutson Aviation Services (KAS) που ειδικεύεται στη διερεύνηση αεροπορικών δυστυχημάτων και έχει έδρα το Κάνσας στις ΗΠΑ. Υστερα από 20ετή και πλέον εμπειρία και έχοντας διατελέσει επανειλημμένως εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπος του αμερικανικού Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας Μεταφορών (NTSB) σε διεθνή αεροπορικά δυστυχήματα, ο κ. Κνιούτσον συμβουλεύει να προτιμάμε τις αεροπορικές εταιρείες (έναντι π.χ. των ιδιωτικών αεροσκαφών) και τα καλά συντηρημένα αεροπλάνα.

– Μπορεί ένα τόσο μεγάλο αεροπλάνο όσο το Boeing 777 να εξαφανιστεί από προσώπου γης;
«Διάφορα ραντάρ, πολιτικά και στρατιωτικά, επιστρατεύτηκαν να δώσουν πληροφορίες για τον εντοπισμό της πτήσης 370. Το σήμα του αεροπλάνου της Malaysia Airlines εξαφανίστηκε κάποια στιγμή. Αλλά είμαι βέβαιος ότι μερικά ραντάρ έχουν καταγράψει πληροφορίες σχετικές με το υψόμετρο και την κατεύθυνσή του, οι οποίες αναζητούνται και εξετάζονται αυτή τη στιγμή. Ως φαίνεται, το αεροπλάνο βρίσκεται στη θάλασσα. Αυτό σε συνδυασμό με την τεράστια περιοχή στην οποία είναι πιθανό να έχει καταπέσει δυσχεραίνει τον εντοπισμό του. Εφόσον το αεροπλάνο πετούσε στα 35.000 πόδια, η πιθανή τροχιά που έκανε προτού συντριβεί καλύπτει μια πολύ αχανή περιοχή. Ο εντοπισμός δυσκολεύει και από το ότι δεν γνωρίζουμε σε πόσα κομμάτια είναι το αεροπλάνο. Προηγήθηκε έκρηξη εν πτήσει ή η άτρακτος έχει μείνει άθικτη; Ο κύριος λόγος της “εξαφάνισης” πάντως είναι το τεράστιο μέγεθος της περιοχής όπου διεξάγονται οι έρευνες. Δεν είναι ασύνηθες να χρειάζονται ακόμη και εβδομάδες για τον εντοπισμό ενός αεροσκάφους που συνετρίβη σε τέτοιες συνθήκες».

– Θα έπρεπε να βελτιωθούν τα συστήματα διαρκούς παρακολούθησης των αεροσκαφών εν πτήσει ώστε να μην «εξαφανίζονται» σε περίπτωση δυστυχήματος;
«Οταν συμβαίνει ένα δυστύχημα σαν αυτό της Malaysia Airlines, είναι λογικό να αναρωτιόμαστε αν πρέπει να βελτιωθούν τα συστήματα που παρακολουθούν το αεροπλάνο στη διάρκεια της πτήσης. Είναι βέβαιο ότι θα τεθεί το ζήτημα αυτό ως συνέπεια του δυστυχήματος. Οι πτήσεις είναι ασφαλείς, τα αεροπλάνα άριστα σχεδιασμένα και διατηρούν συνεπή επαφή με τα κέντρα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας. Αν προσθέσουμε περισσότερη τεχνολογία στα αεροσκάφη, θα αυξηθεί η τιμή τους. Πρέπει να διατηρηθεί κάποια ισορροπία. Αλλά ακόμη και αν τα αεροπλάνα εξοπλιστούν με τεχνολογία που θα επιτρέπει τη συνεχή επαφή τους με το έδαφος, αυτό δεν θα τα κάνει αναγκαστικά ασφαλέστερα. Ενα τέτοιο σύστημα θα βοηθούσε στον εντοπισμό της πτήσης 370, θα την έκανε όμως ασφαλέστερη; Η τεχνολογία παρακολούθησης βοηθά στον εντοπισμό των αεροπλάνων, όχι όμως και στο να σωθούν οι επιβαίνοντες».

– Πολύς λόγος γίνεται για τον «εθισμό των πιλότων στον αυτοματισμό», ότι δηλαδή είναι τόσο συνηθισμένοι να πετούν με τον αυτόματο πιλότο που αν προκύψει ένα πρόβλημα και αναγκαστούν να αναλάβουν οι ίδιοι το αεροπλάνο οι ικανότητές τους είναι «σκουριασμένες».
«Κάτι χάνεις, κάτι κερδίζεις: ο αυτόματος πιλότος είναι ένας υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμός αλλά δεν επιτρέπει στους πιλότους να εξασκούν τις δεξιότητές τους. Είναι αλήθεια ότι θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν έχουν αρκετή πρακτική εμπειρία από πιλοτάρισμα. Οι αεροπορικές εταιρείες όμως, στις ΗΠΑ αλλά και αλλού, απαιτούν συνεχή εκπαίδευση των πιλότων, κατά την οποία τους φέρνουν αντιμέτωπους με διάφορα σενάρια προκειμένου να ακονίσουν την ικανότητά τους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων εν πτήσει. Τους περνούν συνεχώς από προγράμματα εκπαίδευσης».

– Μπορείτε να δώσετε μερικές συμβουλές για ασφαλείς πτήσεις; Εσείς τι προσέχετε όταν ταξιδεύετε με αεροπλάνο;
«Εγώ πετώ με οποιοδήποτε αεροπλάνο, ακόμη και με το δικό μου. Τα αεροπορικά ταξίδια είναι εξαιρετικά ασφαλή. Το μόνο που χρειάζεται είναι ο κόσμος να επιδεικνύει την κατάλληλη κρίση και να ακολουθεί τις οδηγίες του πληρώματος. Εγώ βεβαίως είμαι ίσως λίγο προκατειλημμένος υπέρ των αεροπλάνων λόγω επαγγέλματος. Οι πτήσεις με αεροπορικές εταιρείες είναι συνήθως πιο ασφαλείς από τις υπόλοιπες. Η συντριβή του αεροπλάνου της Malaysia Airlines ήταν μια “μοναδική” περίπτωση, πολύ πέρα από τον κανόνα. Και το Boeing 777 έχει άριστο ιστορικό ασφάλειας. Αν πρέπει να αποφεύγουμε κάτι, είναι τα αεροπλάνα που δεν συντηρούνται καλά…».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ