Οι «γυναίκες της θάλασσας»

Αμα στα ιαπωνικά σημαίνει «γυναίκα της θάλασσας». Και περιγράφει εδώ και 2.000 χρόνια μια κατηγορία άφοβων και δεινών κολυμβητριών που βουτούν γυμνόστηθες για να αλιεύσουν κοχύλια, μαργαριτάρια και θαλασσινά κρατώντας την αναπνοή τους και φθάνοντας ως και τα δέκα μέτρα βάθος. Μπορεί οι μέθοδοι ψαρέματος για αυτές τις παραδοσιακές δύτριες να μην έχουν αλλάξει εδώ και αιώνες, οι ίδιες όμως πλέον γερνούν. Η τέχνη τους, όπως δείχνουν οι αριθμοί, κινδυνεύει με εξαφάνιση.

Από 70.000 που αριθμούσαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950 σήμερα δεν υπερβαίνουν τις 2.100 σε ολόκληρη την Ιαπωνία, ενώ περίπου οι μισές εντοπίζονται στις περιοχές Τόμπα και Σίμα, στη χερσόνησο Κίι. Κάποτε η περιοχή αυτή ήταν διάσημη για τις Αμα που εργάζονταν για λογαριασμό του «βασιλιά των μαργαριταριών» Κοκίτσι Μικιμότο. Σήμερα όσες βουτούν για μαργαριτάρια λειτουργούν περισσότερο σαν τουριστική ατραξιόν, οι υπόλοιπες όμως που βουτούν για όστρακα και άλλες θαλασσινές λιχουδιές συνεχίζουν κανονικά τις πατρογονικές πρακτικές τους. Η μέση ηλικία τους σήμερα είναι τα 60 χρόνια, ενώ οι νέες κοπέλες σπανίζουν.

Η παράδοση περνά από γενιά σε γενιά και από μητέρα σε κόρη. Και δεν αφορά μόνο τεχνικές αύξησης της χωρητικότητας των πνευμόνων αλλά και τη δυνατότητα να «διαβάζει» κανείς τα δυνατά θαλάσσια ρεύματα της Ιαπωνίας ή να βρίσκει την καλύτερη ποιότητα αβαλόνης, του αστραφτερού και ανθεκτικού εσωτερικού των κοχυλιών.

Οι Αμα αποτελούν μια ημινομαδική κοινότητα γυναικών που επέλεξαν ιδιαιτέρως επιλεκτικά ποια –ελάχιστα –στοιχεία της τεχνολογίας θα υιοθετήσουν.

Από το 2007 έχει ξεκινήσει μια πρωτοβουλία να ενταχθεί η παράδοση των Αμα στον διεθνή κατάλογο της UNESCO με τα Μνημεία Αυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς. Κάτι τέτοιο, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, θα βοηθήσει και στη βιωσιμότητα των ιαπωνικών θαλασσών, καθώς οι Αμα που βουτούν χωρίς μπουκάλες δεν μπορούν να μαζέψουν για παράδειγμα πολλούς αχινούς, ενώ με την εμπειρία τους γνωρίζουν την ηλικία των οστράκων προστατεύοντας έτσι τα ευπαθέστερα και νεότερα είδη.

Ο κόσμος των Αμα είναι ένας κόσμος γυναικοκρατούμενος, που ουσιαστικά δεν χωράει άντρες ή συντρόφους. Οι ίδιες οι Αμα μένουν σε μικρά ξύλινα καλυβάκια κοντά στις ακτές και δεν ανταποκρίνονται στα ιαπωνικά πρότυπα περί γυναικείας κομψότητας και σεξουαλικότητας. Δουλεύουν σκληρά και επί αιώνες κέρδιζαν πολλά χρήματα, γεγονός που τις καθιστούσε ανεξάρτητες σε μια μακρά περίοδο πατριαρχίας. Μάλιστα, παλιότερα βουτούσαν στις ιαπωνικές θάλασσες γυμνές από τη μέση και επάνω, αργότερα όμως άρχισαν να φορούν λευκές βαμβακερές στολές και από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα επικράτησε να φορούν καταδυτικές στολές από καουτσούκ.

Τις παλιές καλές εποχές η λαϊκή σοφία έλεγε ότι ο άντρας που θα παντρευόταν μια Αμα «θα κοιμάται όλη μέρα». Σήμερα οι Αμα δεν μπορούν πια εύκολα να ζήσουν από το ψάρεμα, συνεχίζουν όμως να βουτούν ως και δύο φορές την ημέρα. Το ξημέρωμα οι μεγαλύτερες σε ηλικία και πιο έμπειρες αποφασίζουν αν η ομάδα θα βουτήξει στο νερό, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και τη θερμοκρασία του νερού. Ανά δέκα ανεβαίνουν σε πλοιάρια καταβάλλοντας το 15% των κερδών τους στην καπετάνιο του πλοιαρίου.

Γιατί επιλέγουν ή συνεχίζουν αυτή τη σκληρή ζωή οι εναπομείνασες Αμα; Διότι, όπως υποστηρίζουν, κάτω από την επιφάνεια του νερού υπάρχει ελευθερία και πάντα κάτι νέο να ανακαλύψεις.

«Οταν ήμουν νέα και επέστρεφα στη στεριά, υπήρχαν πάντα ευθύνες, οικογένεια, παιδιά να μεγαλώσω. Στη θάλασσα, όμως, στα βάθη, ήμουν ελεύθερη» εξηγεί μια παλαίμαχος Αμα.